گفتنی است بنا به اظهار نظر کارشناسان با اجرای برجام هرچند تحول چندانی در اقتصاد کشور رخ نداد اما به طور کلی توانست پیام آور زمینه‌های ایجاد تحول و یا شکوفایی در اقتصاد نابسامان شود، اقتصادی که به خاطر تحریم‌های همه جانبه و گسترده رو به زوال بود با اجرای برجام توانست از سیر صعودی تحریم‌ها در سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۲ جلوگیری و اثرات فلج کننده آن بر اقتصاد کشور را تا حد چشمگیری متوقف کند، چرا که رکود این سال‌ها باعث تعطیلی بسیاری از کارخانه‌ها و به تبع آن افزایش آمار بیکاری شده بود.
دستیابی به اقتصاد مقاومتی در سایه تحریم
حیدر مستخدمین حسینی در رابطه با نقش برجام در اقتصاد کشور گفت: ما در اقتصاد دچار یک اشکال ساختاری هستیم.
مستخدمین حسینی با اشاره به نقش تحریم‌ها در توسعه اقتصادی افزود: در زمان تحریم‌ها وضعیت بورس و شاخص‌های آن بهتر شد.وی افزود: در آن زمان ارتباط بانکی کشور با اروپا برقرار نشد و در نتیجه کارخانه‌ها و بنگاه‌های اقتصادی توانستند منابع اولیه مورد نیاز خود را از کشورهای مانند چین، کره جنوبی و هند تهیه کنند.
مستخدمین حسینی معتقد است: برجام نتوانسته فصل تازه‌ای در اقتصاد کشور رقم بزند و شرکت‌های تولیدی نتوانستند تکنولوژی‌های روز دنیا را به کشور بیاورند که این خود یکی از معضلات برجام است.
این کارشناس بانکی گفت: اگر لغزشی در برجام به وجود بیاید و در نتیجه آن نیز تحریم‌ها افزایش پیدا کنند نگاه به تولید داخلی رونق خواهد گرفت به گونه‌ای که می‌توان از ظرفیت‌های داخلی نهایت استفاده و بهره‌وری را داشت تا جایی که شاخص بورس نیز کاهش نیابد.
وی افزود: در اقتصاد مقاومتی اصل بر تکیه به منابع داخلی است از این رو می‌توان ادعا کرد در صورت برهم خوردن برجام پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های جدیدی پیدا خواهد شد که موجب رونق اقتصادی می‌شود.حسینی با اشاره به تحریم‌های زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق گفت: بسیاری از صنایع داخلی در زمان تحریم‌های جنگ ایران و عراق توانست به رشد و شکوفایی دست یابد. بحث تحریم‌ها از ۱۵ سال قبل آغاز شده است و در زمان قبل از برجام تحریم‌ها بیشتر در بحث بانک و جا به جایی ارز بود، بدین معنا که تحریم‌ها بیشتر متوجه بانک مرکزی شد از این رو باعث نمود بیشتر تحریم‌ها در اقتصاد شد، بنابراین اگر در آن زمان از توانمندی‌های داخلی بیشترین استفاده به عمل می‌آمد در حال حاضر کشور از وضعیت بهتری بر خوردار بود.
مستخدمین حسینی در پاسخ به اینکه اگر برجام از بین برود چه تأثیری می‌تواند بر اقتصاد کشور داشته باشد، گفت: به طور حتم در صورت بر هم خوردن برجام فصل دیگری از بهره‌گیری از توانمندی‌های داخلی ایجاد می‌شود بدین معنا که بعد از برجام صنایع و معادن از رشد قابل توجه اقتصادی بهره مند خواهند شد.
برهم خوردن برجام رکود را مهمان اقتصاد می‌کند
کمیل طیبی نیز با اشاره به نقش برجام در اقتصاد کشور گفت: اجرای برجام توانست اقتصاد کشور را با رکود بیگانه کند. وی ادامه داد: زمانی که محدودیت در اقتصاد بیشتر شود بدون شک مشکلات اقتصادی عدیده‌ای هم به وجود خواهد آمد تا جایی که اقتصاد به رکود شدیدی نیز مبتلا خواهد شد. طیبی گفت: زمانی که برجام وجود نداشت کشور با تحریم‌های بسیاری مواجه بود و روابط مالی به شدت کنترل می‌شد که این مهم باعث برجسته کردن نقش واسطه‌ها شد که خود مشکلات عدیده‌ای را در اقتصاد کشور رقم زد. این کارشناس اذعان داشت: با برهم خوردن برجام رکود بار دیگر و شاید با شیب بیشتری به اقتصاد کشور باز می‌گردد.
وی بر این باور است که در صورت جاری نشدن برجام مساعدت کمی در روابط بین‌المللی ایجاد خواهد شد به‌گونه‌ای که کشور را مشکلات عدیده‌ای همچون قطع و یا کاهش درآمدهای نفتی دربر خواهد گرفت.
این کارشناس بانکی معتقد است: اقتصاد کشور یک اقتصاد بسته نیست و ما لاجرم دارای روابط بانکی و اجتماعی گسترده‌ای با سایر کشورها هستیم به گونه‌ای که مبادلات ما با جهان خارج بسیار وسیع و گسترده است. در زمان قبل از اجرای برجام بسیاری از بخش‌های اقتصاد کشور مانند دارو،خودرو و نفت به شدت با بحران مواجه شده بودند، از این رو بدیهی است که ما نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعه اقتصادی هستیم.
آنچه مسلم است بیش از ۷۰ درصد از نابسامانی‌های اقتصادی مربوط به شرایط داخلی است و هیچ ارتباطی با برجام ندارد اما باید اذعان داشت که در صورت حذف برجام اوضاع اقتصادی کشور بر هم خواهد خورد.باید توجه داشت که در قرن ۲۱ اجرای اقتصاد مقاومتی تقریبا غیرممکن است چرا که بنا به اظهار نظر کارشناسان اقتصاد در بسیاری از کشورها نیازمند ارتباطات خارجی است و در حال حاضر تنها کشور کره‌شمالی توانسته در این زمینه یکه تاز باشد.بسیاری از کارشناسان حوزه اقتصاد بر این باورند که برجام آثار مثبت و منفی بسیاری بر جای گذاشت به عنوان مثال زمینه‌ساز انعقاد قراردادهای شد که ارزش آن گاه نزدیک به ده‌ها ميليارد دلار رسید، البته در ادامه به دیگر مزایایی اجرای برجام نیز اشاره خواهد شد.
مهم ترین نقش مثبت اجرای برجام در کشور را می‌توان در حاکم شدن آرامش در فضای مبادلات اقتصادی جستجو کرد چرا که در سایه این مهم حتی با عدم تحقق کامل برجام بسیاری از مبادلات به دور از تنش شکل گرفت.
کاهش قابل توجه نرخ تورم یکی از موهبات اجرای برجام است
از سوی دیگر باید در نظر داشت که در زمان تحریم‌ها بیشتر کالاهای سرمایه‌ای به صورت غیررسمی وارد کشور می‌شد که افزایش ١٥ درصدی هزینه‌های تجارت را به دنبال داشت، هزینه‌ای که لغو تحریم‌ها موجب کاهش هزینه‌های تجارت و مبادله‌های تولیدی شده و این خود باعث ایجاد رونق در اقتصاد کشور شد، چرا که با کاهش هزینه‌های مبادله واحدهای تولیدی، سودآوری شرکت‌های تولیدی افزایش یافته و با کاهش قیمت تمام شده این واحدها، میزان رقابت پذیری محصولات تولید به مراتب افزایش پیدا خواهد کرد.
افزایش توان اقتصادی کشور در سایه فروش نفت و صادرات موارد دیگر را می‌توان از دیگر مزایای برجام برشمرد چرا که با اقتصاد تک محصولی ایران یعنی تنها فروش نفت، نبود خریدار خود ضربه سنگینی بر اقتصاد کشور متحمل کرد.
آنچه مسلم است با لغو تحریم‌ها بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی وارد ایران شدند که این خود فصل تازه‌ای از رونق در اقتصاد به رکود رفته محسوب می‌شود به گونه‌ای که حضور سرمایه‌گذاران خارجی خود تکاپویی را در اقتصاد به خواب رفته کشور ایجاد کرد.
در سایه اجرای برجام صنایع بيمه‌اي نيز در کشور فعالیت گسترده‌ای انجام می‌دهند به گونه‌ای که اين صنايع به خطوط کشتيراني ترددکننده به ايران خدمات ارائه مي‌کنند از این رو می‌توان این ادعا را داشت که با تحقق برجام صنعت رو به ورشکستگی بیمه نیز توانست به رونق دست یابد. در بخش خدمات نفت و گاز نيز فعاليت‌هاي زيادي شکل گرفت بدین معنا که بسياري از صادرکنندگان نيز به دنبال تعامل با ايران قرار گرفتند از این رو می‌توان این ادعا را داشت که ايران يک بازار بسيار جذاب است و همچنین بازار ايران مصرف کنندگان زيادي دارد.
صادرات کالاها به ايران نيز يکي از حوزه‌هاي نسبتا آسانی است که مي توان در آنجا فعاليت داشت.اجرای برجام توانست سرمایه‌گذاران بسیاری را روانه بازار سهام کند که این خود فصل تازه‌ای از شکوفایی در اقتصاد است.افزایش واردات کالاهای سرمایه‌ای در حوزه صنعت خود فصل تازه‌ای در اقتصاد به خواب رفته کشور آغاز کرد تا جایی که این مهم خود باعث افزایش سرمایه‌گذاری صنعتی شد.براساس آمار موجود چهارصد حساب بانکی در بانک‌هاي بين المللی از جمله در اروپا و آسيا پس از اجرای برجام فعال شده‌اند به گونه‌ای که صندوق بين المللی پول نيز رشد چهار درصدي براي اقتصاد ايران را پيش بيني کرده است.
بنا به اظهار نظر حسین عبده تبریزی برجام توانست به راحتی آثار عمیقی بر اقتصاد کشور برجای بگذارد به گونه‌ای که بر هم خوردن یک جانبه آن از سوی آمریکا نیز نمی‌تواند تبعات منفی چندانی بر جای بگذارد چرا که حتی در صورت تقلیل یا از بین رفتن روابط چون با بانک‌های بین‌المللی مراودات چندانی صورت نگرفته است پس در صورت بر هم خوردن نیز نمی‌تواند تأثیر چندانی بر اقتصاد در حال رونق کشور داشته باشد.
بدیهی است هر چقدر میزان مبادلات و یا نقل و انتقالات کاهش یابد زندگی اقتصادی مردم نیز با مشکل مواجه خواهد شد امروزه ۳۰ درصد از کالاهای اساسی از خارج وارد می‌شود که در صورت اجرای دوباره تحریم‌ها تورم به اقتصاد کشور باز خواهد گشت.
هر چند باید اذعان داشت که در صورت خروج آمریکا از برجام، پنج کشور ابر قدرت اقتصادی نیز در روند برجام هستند که خروج آمریکا دلیل به قطع رابطه آنها با ایران نخواهد شد چرا که یکی از مهم ترین مزایایی برجام خروج از انزوا است.بنا به اظهار نظر برخی از اقتصاد دانان خروج آمریکا از برجام نمی‌تواند باعث هیچ تلنگری بر اقتصاد کشور شود چرا که ایران مراودات چندانی با آمریکا نداشته است، هر چند این احتمال وجود دارد که برخی از کشورها با خروج آمریکا همکاری خود را با کشور بر هم بزنند اما باید یاد آور شد که با این اتفاق هم اقتصاد ضربه چندانی نخواهد خورد.
از سوی دیگر به دلیل عدم برقراری ارتباط میان بزرگترین بانک‌های اروپایی با بخش مالی ایران کشور نتوانست کشور را به بخش اعظم مبالغ قراردادهای منعقد شده برساند که این مهم تبعات منفی را نیز به دنبال داشت.
عدم ایجاد امنیت در سرمایه‌گذاری در ایران بنا به اظهار نظر کارشناسان نیز نتوانست آن گونه که برآورد می‌شد سرمایه‌گذاران را جذب بازارهای ایران نماید.در پایان باید خاطر نشان کرد که به علت عدم وجود شناخت صحیح مسوولان امر از برجام این مهم تبعات منفی نیز به همراه داشت که به عنوان مثال واردات کالاهای بدون استفاده و یا بالا رفتن انتظارات مردم و یا هرج و مرج اقتصادی را می‌توان در زمره معایب برجام برشمرد.
-
ماهنامه بازار و سرمایه - اقتصاد کلان