ایران کشوری است که هم امنیت دارد و هم حرف متفاوت می‌زند و هم باوجود مشکلات اقتصادی کمرشکن رو به جلو پیشرفت می‌کند و آمریکا از آن‌ها می‌ترسد. مصاحبه‌های ترامپ و دفاع همه جانبه اروپا از ایران خصوصا سخنان رئیس جمهور فرانسه در این بین آشکار است که ایران برنده دیپلماتیک با موضوع برجام بود. برجام همان معاهده بین‌المللی است که تحریم‌ها را برای ایران حداقل از روی کاغذ برداشته و در عمل شاهد خیلی از راهگشایی‌ها هستیم که می‌توان به فروش بیشتر نفت وسایر موارد اشاره داشت. برای بررسی ابعاد بیشتر این موضوع، گفت‌وگویی را با جلال برزگر، کارشناس حوزه دیپلماسی و امور بین‌الملل انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
به نظر شما دستاورد‌های برجام در بعد اقتصادی شامل چه مواردی هستند؟
به طور کلی دستاورد‌های برجام به دو دسته سیاسی و اقتصادی تقسیم می‌شود که در بخش سیاسی این دستاوردها شگفت انگیز بوده و ارزش آن‌ها حتی از موضوعات اقتصادی به مراتب بیشتر است؛ اما در حوزه اقتصادی به خاطر رویکرد آمریکا، ایران از منافع حداکثری برجام برخوردار نیست؛ یعنی آمریکا با فضاسازی در جامعه بین‌الملل شرایط را برای ایران سخت می‌کند. این در حالی است که ایران با برجام توانسته است تحریم شورای امنیت سازمان ملل که روسیه و چین هم پای آن بودند و بر بانک مرکزی، فروش نفت و خیلی از موارد تاثیر‌گذار بود، حداقل روی کاغذ بردارد. این در حالی است که در عمل برجام روی موارد بسیار مهمی از تحریم‌ها اثر کرده و باعث برداشتن تحریم‌های مربوط به پرونده هسته‌ای شده است که می‌توان آثارآن را روی صنعت بیمه، کشتیرانی و فروش نفت و مواردی که قابل رصد است مشاهد کرد. حتی شرکت‌ها و بنگاه‌های آمریکایی که خارج از این کشور فعالیت دارند، طبق برجام می‌توانند با ایران کار کنند، اما به دلیل فضاسازی و هجمه‌ای که آمریکا تحمیل می‌کند برخی از این شرکت‌ها حاضر به مراوده تجاری با ایران نشده و حداکثر کارشکنی اعمال می‌شود.
به طور کلی نگاه ایران به روابط بین‌الملل به گونه‌ای که رهبر معظم انقلاب ترسیم کرده‌اند به طوری پیش رفته که در هر مرحله بتوان مذاکره کرد و با توجه به عملکرد طرف مقابل برای مرحله بعد تصمیم گرفت. طرف غربی تمایل داشت در مورد همه مسائل و خط قرمز‌ها با ایران صحبت کند اما جمهوری اسلامی این امر را منوط به عملکرد آمریکا در حوزه توافق هسته‌ای کرده است. لذا برجام پله اولی است که غربی‌ها باید به آن عمل کنند و بعد از آن درباره مسایل دیگر پیشنهاد قابل بررسی ارایه کنند.
یکی از توقعات و انتظارات بعد از توافق هسته‌ای آمدن سرمایه‌گذار خارجی بود. آیا ایران توانسته است از این بستر درست استفاده کند؟
شرایط قبل از برجام به نوعی بود که ایران را با اهرم‌های مختلف و مهمتر از همه با حکم شورای امنیت سازمان ملل طناب پیچ می‌کردند و نمی‌گذاشتند کشورها حتی همسایه، با ایران کار اقتصادی کنند. اما بعد از برجام شرایط تغییر کرد و ایران از تحریم‌ها و طناب‌ها تا حدی زیاد آزاد شد. به سبب برجام قدرت اول دنیا یکسری تکالیف بر گردنش آوار شد اما دولت آمریکا به جای انجام هر چه بیشتر تکالیف تلاش کرد جلوی جهش اقتصادی ایران را با خراب کردن چهره ایران در دنیا بگیرد،امروز تندروها در آمریکا می‌گویند با برجام راه را اشتباه رفتیم؛ اما اگر همین امروز برجام منتفی شود ایران زیان نکرده است. می‌دانید دیدگاه‌های مخالفان از ابتدای مذاکرات تا به امروز تفاوت داشته است. اول با اصل مذاکره مخالفت کردند، در ادامه فریاد ترکمنچای سر دادند و بعد از مدتی که از برجام گذشتیم وآثار خود را نشان داد اعتراض کردند که چرا نان و آب کمی دارد؟ در حال حاضر هم نمی‌خواهند کسی از برجام خارج شود! برجام راه نرمی است که باید در جامعه بین‌الملل دنبال کرد و انتظارات اقتصادی در یک معاهده باید منطقی و با توجه به همه مسایل موجود باشد.
باوجود آنکه سیاست برجام دوطرفه بود و قرار بود بر پایه برد- برد باشد آیا ایران در خصوص ماجرای برگشت پول‌های نفت توانسته سود یا بردی بدست آورد؟
می دانید موضوع نفت ایران به این صورت بود که طرف غربی با مجوزهای ناحق شورای امنیت قصد داشت فروش نفت ایران را به صفر برساند، اما بعد از برجام، فروش نفت چه سرنوشتی پیدا کرد؟ آیا فروش نفت به صفر رسیده است؟ آقایان دولتی و مسئولان ادعا دارند که درآمد حاصل از فروش نفت به کشور باز گشته، اما مخالفان معتقدند که پول‌ها به ایران نمی‌آید، یا پول نفت به کالا و طلا تبدیل و به سختی بر می‌گردد، اما در هر صورت فروش نفت متوقف نشده بلکه به پیش از شرایط و اوضاع تحریم بازگشته است. نکته قابل تامل این است تیم مذاکره کننده توانسته علاوه بر موضوعات هسته‌ای یک گام پیش برود. قرار داد با بوئینگ و ایرباس لطمه و خدشه به ایران هراسی بوده است. هواپیما کالایی دوکاربردی است هم ناوگان تجهیز شود هم در تحریم‌های اولیه و غیرهسته‌ای خدشه ایجاد شده و راه تجارت جهانی برای ایران باز و کم هزینه تر جلوه می‌کند. برای همین مخالفان ایران در آمریکا به مقابله این وضع پرداخته و تلاش دارند ایران هراسی را بزرگتر از قبل جلوه دهند. همه این‌ها موید جهت گیری درست برجام از سمت ایران است.
با وجود مصاحبه‌های ترامپ و مخالفت‌هایی که در صحنه‌های بین‌الملل رخ می‌دهد؛ آیا برجام لغو خواهد شد؟
این معاهده بین‌المللی محتوایی دارد که تکالیف هر دو طرف در آن مشخص شده؛ اگر برجام توسط غربی‌ها به هر دلیلی خالی از محتوا شود حتی به بهانه موشکی یا مواردی از این قبیل، ایران هم می‌تواند از برجام خارج شود.
مکرون، رئیس جمهور فرانسه گفته؛ برجام توانسته انتظارات ما را برآورده کند و برای حفظ آن باید تلاش مضاعفی وجود داشته باشد، چراکه این قرارداد کار می‌کند اما برای بحث موشکی ایران باید مجدد صحبت کرد. این در حالی است که ایران همواره اعلام کرده در خصوص موضوعات دفاعی و موشکی خود از هیچ کسی اجازه نمی‌گیرد. درحال حاضر سران اروپایی از جمله مکرون با ترامپ در حال مذاکره‌اند و اگر مدل و الگوی مکرون بیرون بیاید ایران چندان مشکلی ندارد و همین روند ادامه خواهد یافت چرا که ما خود، خواستار جدایی دو بحث هسته‌ای و موشکی بوده ایم. اما اگر تحریم‌ها به بهانه‌هایی دوباره بازگشته و برجام از محتوا خالی شود ایران می‌تواند از این قرار خارج شود. ترجمه حرف مکرون این است که برجام باید بماند. البته زمان‌هایی که در داخل برجام قرار گرفته همگی حداکثر 15 سال بیشتر عمر ندارند و حتی موارد اصلی همگی 10 ساله‌اند و یکی از نکات مثبت این سند آن است که پس از فرا رسیدن زمان‌ها، نوشته نشده که ایران باید مذاکره کند. اگر فریاد‌های ترامپ، پول‌های عربستانی و مخالفت‌های امثال بولتون و نتانیاهو نباشد اغلب کشورها از شرق تا غرب به توافق برجام و کار با ایران رضایت دارند و همه تمایل به تجارت و روابط سیاسی با ایران دارند.همچنین فضاسازی آمریکا و کارشکنی‌های اسرائیل و عربستان در جهان باعث فضاسازی علیه ایران می‌شود که نیاز به مقابله هوشمندانه دارد؛ البته فضای دروغین بین‌الملل در مسائل داخلی هم نفوذ کرده است.
مقام معظم رهبری در خصوص راهبرهای کلان اقتصاد ایران صحبت‌هایی داشته‌اند و برخی معتقدند با نگاه اقتصاد مقاومتی و اتکا به داخل نمی‌توان نگاه برجامی داشت. با برجام یا بی برجام، اقتصاد ایران چگونه باید پیش برود؟
هر عقل سالمی بر این نظر است که برای پیشرفت و رسیدن به توسعه اقتصادی باید دست به زانوهای خود گذاشت و حرکت کرد اما در این بین انگاره‌های به اشتباه و غلط شکل می‌گیرد، مثل کیلد واژه " نگاه برجامی" که گویی ایران باید وابسته به دیگر کشورها باشد و زیرسلطه استکبار جهانی قرار گیرد در صورتی که بحث این گونه نیست. اولویت اول ایران امنیت و سیاست است نه اقتصاد، چراکه اگر اولویت ایران توسعه اقتصادی بود هیچگاه چنین ادعا و عرض اندام‌ها را در جهان نداشت مانند کشور‌هایی مثل کره، چین، تایلند و.... با این وجود ایران در مسیر توسعه هم پیشرفت کرده و الهام بخش است. همین موضوع قدرت‌های غربی و آمریکا را نگران کرده است. ایران هم امنیت دارد و هم حرف متفاوت می‌زند و در مسیر توسعه اقتصادی قرار گرفته است. در این شرایط آیا اگر با نگاه به داخل تعامل بین‌المللی وجود داشته باشد سود بیشتر حاصل می‌شود یا این که فقط نگاه به داخل باشد؟ جدا از همه مسائل اگر با نگاه اقتصادی نگاه کنیم، آیا رفع بحران بیکاری یا بدست آوردن سرمایه بدون نگاه به خارج حاصل می‌شود؟ برای تولیدات داخلی بازارهای خارجی نیاز نیست ؟ لذا رهبری از اقتصاد مقاومتی درون‌نگر و برونگرای توامان یاد می‌کنند.
- شماره ۲۵۰ هفته نامه بورس -صفحه ۱۲