طرح توزیع سهام عدالت در آبان ماه سال ۱۳۸۵، توسط رئیس جمهور وقت رسما به عنوان طرحی با هدف «کاهش فقر» و «توزیع عادلانه ثروت کشور بین قشرهای مختلف جامعه» اعلام شد.بعد از آخرین تغییراتی که در دولت فعلی در ترکیب پرتفوی سهام عدالت انجام شد اکنون تعداد 49 شرکت که شامل 35 شرکت بزرگ بورسی و 14 شرکت غیر بورسی می شود، در پرتفوی سهام عدالت جای گرفته اند و کل مشمولان این طرح نیز حدود 49 میلیون نفر از جمعیت کشور را در برمی گیرد.
چالش روش آزادسازی
در چرخه واگذاری سهام عدالت به نیازمندان «شرکت‌های تعاونی سهام عدالت» شهرستانی و استانی تشکیل شد تا واگذاری سهام به مشمولان طرح صورت پذیرد. اما در ادامه اجرای این طرح به سازمان خصوصی سازی سپرده شد که تا امروز بحث تسویه سهام عدالت با خزانه دولت را تا حدود زیادی عملی و به مرحله آزادسازی سهام به مردم رسید. اما در این مرحله ابتدا چالش روش آزادسازی و هم بحث مدیریت این مجموعه مطرح است.
خرید و فروش سهام در یک بازه زمانی سه ساله
محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در جمع مدیران ارشد بازار سرمایه که در اوایل بهمن ماه برگزار شد از تعیین تکلیف سهام عدالت خبر داد و گفت: با توجه به برگزاری جلسه ای با حضور رئیس جمهور، مقرر شد در چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی موضوع سهام عدالت به جمع بندی و نتیجه نهایی برسد.
پورابراهیمی خاطرنشان کرد: دولت تصمیم دارد سالانه چهار هزار میلیارد تومان از محل سهام عدالت سود توزیع کند که البته اگر این رقم در بازارسرمایه تجمیع شود، طرح‌های اقتصادی بزرگی را در کشور می توان عملیاتی کرد.رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس افزود: پیشنهادی نیز مطرح شده است که دارندگان سهام عدالت به صورت تدریجی بتوانند خرید و فروش سهام را در یک بازه زمانی سه ساله انجام دهند.پورابراهیمی گفت: در نامه ای که به امضای رؤسای کمیسیون‌های مجلس رسید و به رئیس جمهور فرستادیم عنوان شده است که تاکید ما بر واگذاری مالکیت قطعی سهام به مردم است که ۱۲ سال است منتظر آن هستند.
مجلس مقصر تاخیر در آزادسازی
علی‌اشرف عبدالله‌پوری حسینی رئیس کل سازمان خصوصی سازی در خصوص دلایل تاخیر در آزادسازی سهام عدالت گفت: برای تصمیم گیری در این زمینه تردید و اختلاف نظر وجود دارد که این موضوع موجب تاخیر 3 ساله در آزادسازی سهام عدالت شده و ما نیز از این موضوع ناراحت هستیم.
وی افزود: از ارائه لایحه ساماندهی سهام عدالت توسط دولت به مجلس حدود 13 ماه می گذرد و این مدت زمان برای بررسی این لایحه و نحوه آزادسازی سهام عدالت کافی است، البته زحمت‌های زیادی در زمینه بررسی لایحه در مجلس کشیده شده است.
پوری حسینی اذعان داشت: با توجه به این که در حال حاضر نمایندگان مجلس در حال تصویب بودجه سال آینده هستند، بعید به نظر می رسد لایحه ساماندهی سهام عدالت تا پایان امسال در مجلس به تصویب برسد.البته به نظر می‌آید در اولین فرصت این اتفاق بیفتد.
فروش سهام عدالت یا نگهداری به عنوان کالای سرمایه‌ای
از طرفی فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد و دارایی اخیرا و در پاسخ به این پرسش که برای سال نو چه خبر خوشحال کننده‌ای برای مردم دارید، گفت: تلاش داریم تا سهام عدالتی که مردم دارند را آزاد کنیم تا آن را اگر دوست دارند بفروشند و به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل کنند.
341درصد درصد بازدهی در 12 سال
براساس به روزرسانی ماه جاری ارزش پرتفوی سهام عدالت که در سامانه سهام عدالت موجود است، ارزش پرتفوی سهام نسبت به زمان واگذاری به رشد حدود سه و نیم برابری دست یافت. (ارزش زمان واگذاری 266.363 میلیارد ریال به مبلغ 938.863 میلیارد ریال در بهمن ماه رسید)، به عبارتی ارزش سهام عدالت فردی که یک میلیون تومان سهام عدالت داشته، در شرایط کنونی به مبلغ 3.5 میلیون تومان رسیده است. از طرفی اگر سود دریافتی مشمولان سهام عدالت را نیز در نظر بگیریم (برای کسانی که سهام عدالت یک میلیونی دارند برای سال مالی 86 مبلغ 90 هزارتومان، سال مالی 95 مبلغ 150 هزار تومان و سال مالی 96 مبلغ 175 هزارتومان پرداخت شده است) که تاکنون 415 هزارتومان برای دارندگان سهام عدالت یک میلیون تومانی بوده است. البته بازدهی واقعی ارزش سهام عدالت از ابتدا (پایان سال 1385 و تشکیل پرتفوی) تا کنون و بعد از 12 سال به 341درصد می‌رسد.
بازدهی سهام عدالت بسیار ضعیف تر از سایر فرصت‌های سرمایه گذاری
در جدول زیر بازدهی دیگر بخش‌های سرمایه‌گذاری در این 12 سال محاسبه شده است.
*میزان سود نقدی پرداخت شده به مشمولان سهام عدالت نیز در محاسبه بازدهی آن در نظر گرفته شد
همانطور که جدول بالا نشان می دهد میزان بازدهی سهام عدالت بسیار ضعیف تر از سایر فرصت‌های سرمایه گذاری در این 12 سال بود. حتی شاخص کل بورس که میزان تاثیر رشد قیمت شرکت‌های بزرگ در این شاخص بسیار زیاد است و بیشترین وزن پرتفوی سهام عدالت نیز مربوط به اینگونه شرکت‌هاست، در این مدت رشد 1478 درصدی را تجربه کرد. به عبارتی رشد شاخص بورس 5 برابر رشد ارزش سهام عدالت بود.
اگرچه قضاوت درباره عملکرد مدیریت سهام عدالت بر عهده خوانندگان محترم است، اما انتظار داریم مدیران سهام عدالت درباره علت هزینه‌های سنگین این طرح که بازدهی آن را برای مشمولان به شدت کاسته است پاسخگو باشند.
برای سود بیشتر سهام عدالت را نفروشید!
با توجه به بازدهی کم سهام عدالت نسبت به دیگر فرصت‌های سرمایه‌گذاری، اما برخی مدیران اعتقاد دارند که مردم سهام عدالت خود را به فروش نرسانند. معاون سازمان خصوصی سازی در این خصوص گفت: اگر مشمولان سهام عدالت خود را نگه دارند طی سال‌های آینده سود بیشتری دریافت خواهند کرد.
وی ادامه داد: تعداد مشمولان سهام عدالت حدود ۵۰ میلیون نفر است که اگر یکجا اقدام به فروش سهام خود کنند، این اتفاق هم در بازار سرمایه اختلال ایجاد می‌کند و هم این که بخش زیادی از این سهام تقاضا ندارد که ممکن است موجب ضرر مشمولان شود.
خانی در خصوص مزایای آزادسازی سهام عدالت در قالب صندوق‌های قابل معامله در بورس اظهار داشت: بر اساس این سازوکار مشمولان کاملا از حقوق خود برخوردار می‌شوند و الان تعریفی وجود ندارد که مشمولان چه شرکتی را دارند.
دوم این که مشمولان سهام عدالت وقتی یکجا درخواست فروش سهام خود را داشته باشند، از مجموعه درخواست‌های آنها بلوکی تهیه می‌شود که ارزش آن بیش از ارزش سهام خرد است و این موضوع موجب رسیدن سود بیشتری به مشمولان می‌شود.
وی گفت: سود شرکت‌های سهام عدالت مبلغ مشخصی دارد که ناشی از عملکرد شرکت‌های سرمایه پذیر است. بر این اساس اگر مشمولان، سهام عدالت خود را نگه دارند طی سال های آینده سود بیشتری دریافت خواهند کرد.
رشد 16 درصدی سود سهام عدالت در یک سال
به عنوان مثال مشمولان برای یک میلیون تومان سهام عدالت خود، بابت عملکرد سال مالی ۹۵ شرکت‌های سرمایه پذیر مبلغ ۱۵۰ هزار دریافت کرده اند که این سود برای سال مالی ۹۶ مبلغ ۱۷۵ هزار تومان بوده است. بنابراین طبیعی است که هر چه زمان می‌گذرد طبیعتا به تدریج این عدد بزرگتر می‌شود.خانی در خصوص نظارت بر شرکت‌های سرمایه پذیر پس از آزادسازی سهام عدالت نیز گفت: یکی از وظایف مجامع شرکت‌ها، تصمیم گیری در خصوص عملکرد مدیران شرکت است.در بخش سهام عدالت این کار کماکان توسط وزارتخانه‌های تخصصی به نمایندگی از دولت و مشمولان انجام می‌شود. وقتی آزادسازی سهام عدالت انجام شود امور مجامع شرکت‌های سرمایه پذیر در خدمت مشمولان قرار خواهد گرفت و مشمولان از حق رای برخوردار خواهند بود و به نوعی مدیریت سهام عدالت در مالکیت مشمولان قرار خواهد گرفت.
- راضیه عموزاد خلیلی- خبرنگار
- شماره ۲۹۳ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه ۵