نخستین درجهبندی صندوق‌های با درآمد ثابت برای صندوق امین آشنا ایرانیان انجام و این صندوق موفق به کسب 5 ستاره به عنوان بالاترین رتبه شد.
شهریار شهمیری، مدیرعامل هلدینگ سهم آشنا درباره علل انجام این کار گفت: «خودمان را در بوته آزمایش قراردادیم که به نظر من بهترین کاری است که می‌توانستیم انجام دهیم.تا کنون هیچ نهاد رسمی برای بررسی عملکرد صندوق‌ها وجود نداشت که بخواهیم از آن استفاده کنیم و دوره عملکرد و ثبات چندین ساله‌مان را به عموم نشان دهیم».
قاسم محسنی، مدیرعامل شرکت رتبه‌بندی اعتباری برهان نیز درباره اطلاعات افشا شده در این درجه بندی گفت: «اطلاعاتی مثل زمان تقسیم سود، محل درآمد آن، اعلام ترکیب دارایی‌ها و توضیح آنکه که در کجا بیشترین تمرکز را داشته‌اند، توزیع ریسک تمرکز و ترکیب دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری و...، بخشی از اطلاعاتی است که برای این صندوق و در هر بار درجهبندی برای اطلاع سرمایه‌گذاران منتشر و اعلام عمومی خواهد شد.
مشروح گفت‌و گوی هفته‌نامه اطلاعات بورس از چرایی و رویه شکل‌گیری تا اجرای این درجهبندی را در ادامه می‌خوانید.
با توجه به اینکه اولین رتبه بندی در بازارسرمایه صورت گرفته درباره روند کار توضیح می‌فرمایید؟
ابتدا تاکید کنم کاری که صورت گرفته درجهبندی است و نه رتبه بندی؛ در درجهبندی اصل بر مرتب‌سازی است اما در رتبه‌بندی بابت هر فعالیتی نمره داده می‌شود؛ بنابراین ممکن است همه نمره خوب بگیرند و برعکس همه نمره بد بگیرند. در حال حاضر و برای اینکه سرمایه‌گذاران بتوانند صندوق‌ها را از نظر عملکرد گذشته با یکدیگر مقایسه کنند رده بندی صورت گرفته است تا بتوانند بازدهی صندوق‌ها را در مورد نسبت تعدیل شده نسبت به ریسک بررسی کنند.
روش به کار گرفته شده بر چه مبنایی است؟
این متدولوژی را از شریک خارجی‌مان پاکستان گرفته‌ایم. روش‌های دیگری مثل مورنینگ استار، شارپ، ترینور و... هم وجود دارد، با یک کار تحقیقاتی متوجه شدیم متدولوژی JCR-VIS تا کنون استفاده نشده بنابراین پس از راستی آزمایی و مقایسه با متدولوژی‌ها و دریافت نتایج قابل قبول با تغییراتی جزئی از آن برای کار استفاده کرده و به نوعی آن را بومی کردیم.
چه تغییراتی ایجاد کردید؟
تغییر در روش بی‌مقیاس کردن بود. آنها برای بی مقیاس کردن داده‌ها از میانگین استفاده می‌کنند، ما از روش فازی استفاده کردیم چون اگر بخواهیم دو متغیر مثل ریسک و بازدهی و ریسک تمرکز را ترکیب کنیم از آنجایی که مقیاس‌های متفاوتی دارند باید اول بی مقیاس شوند و بعد با هم ترکیب شوند، بنابراین ما از روش فازی استفاده کرده‌ایم چون فکر می‌کنیم قوی‌تر از میانگین عمل می‌کند. تغییر دیگر اینکه ریسک تمرکز را به متدولوژی اضافه کردیم علت هم این بود که صندوق‌های حاضر در بازار سرمایه بسیار متمرکز کار می‌کنند البته علت این می تواند خود بازار باشد چون اوراق زیادی نداریم که کار را متنوع بکنند.
منظورتان از تمرکز این است که همه روی یک نوع اوراق کار می‌کنند؟
ما تمرکز را از دو بعد اندازه می گیریم؛ اول اینکه ناشر یا بانک سرمایه‌گذار کیست؛ هر چقدر تعداد کمتر باشد یعنی تمرکز بالاتر است؛ فرض کنید صندوقی تمام نقدینگی را در یک بانک سرمایه‌گذاری کرده باشد طبیعتاً اگر بانک نتواند سپرده‌ها را پس بدهد این صندوق با مشکل مواجه خواهد شد؛ بنابراین اگر سرمایه را در تعداد بیشتری از بانک‌ها پخش کند، ریسک کمتری را پذیرفته‌است یا در اوراق یک ناشر یا ناشرین محدود سرمایه‌گذاری شود هم همین رویه مصداق دارد. بُعد دیگر اندازه‌گیری برای صندوق‌های سهام است که علاوه بر روش اول استفاده خواهیم کرد و در ادامه با ترکیب این دو روش یک ریسک تمرکز برای صنعت به دست می‌آوریم. در صندوق‌های با درآمد ثابت چون تمرکز بیشتر بر اوراق بدهی و سپرده است، صنعت چندان اهمیتی ندارد ولی برای صندوق‌های سهام، صنعت اهمیت دارد چون ممکن است یک صندوق در صنایع متنوع سرمایه‌گذاری کند یا در یک صنعت اما روی چندین شرکت مختلف ورود کرده باشد. در اینجا ریسک تمرکز صنعتی وجود دارد که لحاظ خواهیم کرد.
در حال حاضر وضعیت ریسک تمرکز صندوق‌های با درآمد ثابت به چه شکلی است؟
طبق مطالعات انجام شده از ۶۳ صندوق هم گروه، ۵۳ صندوق ریسک تمرکز «بسیار زیاد» دارند که معادل ۸۴ درصد است. از این تعداد در ۹ مورد ریسک تمرکز، «زیاد» و در یک مورد «متوسط» است و اصلا ریسک تمرکز «کم» و « بسیار کم» نداریم.
این متغیر بر درجه صندوق‌ها تاثیر می‌گذارد؟
قطعا تاثیرگذار است اما در حال حاضر چون ریسک تمرکز اغلب صندوق‌های موجود در بازار، هم زیاد است و همه شبیه هم بودند، درجه را تحت تأثیر قرار نداده است. امیدواریم با انتشار گزارش‌های درجهبندی و با باز شدن مسیر رقابتی بین صندوق‌ها تنوع را در برنامه قرار دهند تا ریسک تمرکز به عنوان یکی از متغییرهای مهم کاهش یابد.
مزایای درجهبندی و در ادامه رتبه بندی نهادهای فعال در بازار سرمایه را چطور ارزیابی می‌کنید.
با یک مثال ساده جواب می‌دهم؛ صندوقی که درجهبندی نشده مثل یک هندوانه سر بسته است، مگر اینکه سرمایه‌گذار خودش تحلیل‌ها را انجام دهد. ولی با انجام و انتشار درجه بندی امکان مقایسه عملکرد و وضعیت گذشته صندوق وجود دارد. هرچند ممکن است آینده ادامه راه گذشته نباشد و در آینده اتفاقات دیگری بیفتد اما روند حرکتی در بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد این صندوق چه مسیری را طی کرده است و دارای درجهبندی «خوب»، «بسیار خوب» یا «عالی» بوده است.
رویه‌ای برای درجه بندی مدیران صندوق هم در نظر دارید؟
ما برای تکمیل گزارش‌ها و همچنین آینده نگری، در حال تدوین متدولوژی دیگری با عنوان شیوه درجهبندی کیفیت مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌ها هستیم. این روش مفصل‌تر و مشکل‌تر خواهد بود و معیارهای مورد ارزیابی شامل مدیریت و تناسب مدیریت، میزان مشارکت در کارها، اشخاصی که صندوق را مدیریت می کنند، مدیران سرمایه‌گذاری، تحصیلات و سوابق کاری و میزان مشارکت در کار، سیستم‌های تهیه گزارش‌هایی که پشتوانه تصمیمات سرمایه‌گذاری قرار می‌گیرد و کیفیت گزارش‌های تهیه شده تا سیستم‌های ارزیابی ریسک سرمایه‌گذاری و حتی میزان تعامل با سرمایه‌گذاران، سیستم‌های اطلاعاتی که سرمایه‌گذاران بتوانند از سرمایه خود اطلاع داشته باشند، گزارش‌هایی که برای سرمایه‌گذاران تهیه می شود، کانال‌های ارتباطی که با سرمایه‌گذاران دارند و سیستم‌های پشتیبانی که از اختلاس و گم شدن حساب‌ها جلوگیری کند، است که ترکیب همه این پارامترها مشخص کننده درجه آن مدیر صندوق خواهد بود. طبیعتاً اگر یک صندوق گذشته و کیفیت مدیریت خوبی داشته باشد این را در آینده تکرار خواهد کرد. البته ممکن است یک صندوق در ۵ سال گذشته عملکرد خوبی داشته باشد ولی در ۶ ماه اخیر مدیریت آن عوض شده که عملکرد خوبی نداشته ؛ در نتیجه کیفیت مدیریت پایین ولی سابقه عملکرد خوب نشان داده می‌شود و یا برعکس.
بازه زمانی اعتبار این درجه‌بندی‌ها چقدر است؟
بازه این گزارش‌ها ۳ ماهه است و بعد از ۳ ماه با اطلاعات جدید، گزارش‌های جدید ارائه خواهد شد. البته تاکید می‌کنم که این گزارش فقط شامل بحث درجه بندی و ریسک تمرکز نیست و اطلاعات بیشتری شامل بازدهی دوره‌های 5 ساله و ۳ ساله صندوق، بازدهی بدون ریسک و بازدهی مازاد را در بر می‌گیرد. همچنین بازدهی مازاد میانگین گروه همتا به صورت حداقل و حداکثر ارائه شده است. در این نمونه (صندوق امین آشنا ایرانیان) در حالی که این صندوق یکساله ۲ دهم درصد بازدهی مازاد منفی داشته، حداقل 4/17 منفی، میانگین 4 درصد منفی و حداکثر 5/4 درصد مثبت بوده است. ارائه ریسک نامطلوب که نشان می‌دهد چقدر بازدهی‌ها کمتر از بازدهی بدون ریسک بوده و یک سری اطلاعات مالی برای ۴ دوره ۳ ماهه گذشته داده‌ایم که نشان می‌دهد ارزش خالص دارایی‌های صندوق چه روندی داشته است. افشای ارکان صندوق اطلاعات موجود دیگری است که در این گزارش وجود دارد که برای صندوق امین آشنای ایرانیان، بانک حکمت ضامن نقد شوندگی و موسسه حسابرسی بهمند و موسسه حسابرسی رازدار به ترتیب متولی و حسابرس آن بوده‌اند که هر دو طبقه یک موسسه حسابرسی معتمد سازمان هستند.
بانک حکمت از جمله بانک‌هایی است که قرار است ادغام شود آیا این روی درجه بندی تأثیرگذار است و بعدها در درجهبندی صندوق‌های با ضامن یا بدون ضامن تأثیر گذار است یا خیر؟
در مورد بخش اول که قطعا تأثیرگذار نیست. در مورد بخش دوم سوال به علت داشتن ضمانت باعث می‌شود ریسک و نوسان کم شود. یکی از روش‌های موجود در درجهبندی اندازه گیری ثبات است (Stability Rating) که در اینجا ضمانت می‌تواند تأثیرگذار باشد، اینکه در چه دارایی‌هایی با چه رتبه اعتباری، سرمایه‌گذاری کرده است؛ البته برای اجرای آن با شریک خارجی مشکل پیدا کرده‌ایم چون اعلام کرده که نه بانک‌هایتان درجه بندی شده و نه اوراق شما؛ بنابراین می‌خواهیم یک درجه بندی غیررسمی (Shadow Rating) انجام دهیم و بدون اعلام عمومی از نتایج آن استفاده کرده تا بتوانیم افشا کنیم.
اطلاعات دیگری هم افشا خواهد شد؟
بله، مثل اینکه این صندوق از نوع صندوق با تقسیم سود است و مشخص است چه زمانی تقسیم سود انجام می‌دهد، درآمد آن از چه محل‌هایی بوده، هزینه‌ها و نسبت هزینه‌ها به ارزش کل دارایی‌ها مشخص شده است. ترکیب دارایی‌ها به صورت نموداری آورده و توضیح داده شده که در کجا بیشترین تمرکز را داشته‌اند، توزیع ریسک تمرکز و ترکیب دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری آورده شده است؛ همچنین گروه‌های وابسته به مدیر و اینکه اداره صندوق توسط چه کسانی انجام می‌شود هم مشخص شده است. اطلاعات مهم دیگر در این گزارش اعلام جایگاه درجه بندی صندوق امین آشنا ایرانیان در مقایسه با گروه همتای فراگیر است.مقایسه جایگاه این صندوق با بقیه نشان می‌دهد امین آشنای ایرانیان چه قبل از تمرکز و حتی بعد از ریسک تمرکز در بالاترین درجهبندی که 5ستاره است قرار گرفته؛ همچنین اندازه دایره‌ها نشان دهنده، اندازه صندوق است یعنی از سایز دایره‌ها می‌توان اندازه صندوق را تشخیص داد. این نکته را اضافه کنم که از 9 معیار، پنج معیار را برای صندوق‌های با درآمد ثابت و هر 9 معیار را برای صندوق‌های سهام استفاده می‌کنیم، آن چهار معیار بتا دارد که برای صندوق‌های با درآمد ثابت قابل محاسبه نیست.
ابتکار دیگر اینکه از معیار Morning Star (نسبت شار بر مبنای انحراف معیار)، ریسک نامطلوب(ماه‌هایی که پایین‌تر از بازدهی بدون ریسک بوده)، حداکثر گروه همتا، حداقل و میانه آن افشا و جایگاه صندوق را مشخص کردیم که از این پنج معیار، 3 مورد پنج ستاره است و دو مورد 4 ستاره گرفته است که نسبت به سایر معیارها، وضعیت مناسبی دارد.
به جز این صندوق، موسسه یا نهاد دیگری متولی کرده اید؟
این صندوق اولین نهاد در بازار سرمایه است که کار درجه بندی آن انجام شده است؛ تا کنون 7 صندوق دیگر برای انجام درجهبندی درخواست داده‌اند که کارها درحال انجام است و تا انتهای سال 3مورد را به صورت نهایی اعلام خواهیم کرد. اما تاکنون بابت رتبه بندی اعتباری چندان استقبالی ندیده‌ایم. شاید نگران این هستند که رتبه‌ها کم شود یا اینکه به اصطلاح هیچ مزیتی برایشان نداشته باشد. چون با رتبه بندی باید بتوانند اوراقی را منتشر کنند و بانک‌ها به آن رتبه بندی اعتباری توجه کنند و تسهیلات بهتری بدهند، حتی در تسهیلات اعتباری هم تاثیرگذار است اما تا این موارد تعریف نشده باشد، اولین سوالشان این است که انجام رتبه بندی چه مزیتی دارد؟ می‌گوییم شما فعلا شفافیت را داشته باشید و این چیزی است که علاقه ای هم به آن ندارند.
آقای شهمیری مقدمه ای برای آشنایی با این صندوق بفرمایید؟
صندوق سرمایه‌گذاری امین آشنا ایرانیان به عنوان اولین صندوق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در سال 91 راه‌اندازی شد که در آن زمان فقط 14 صندوق از این نوع وجود داشت که اکثر آنها متعلق به بانک‌ها بودند. در آن زمان اعتقاد داشتیم که از پتانسیل بازار سرمایه به خصوص از اوراق با درآمد ثابت می‌توانیم استفاده کنیم و شرایطی را به‌وجود آوریم که بازدهی به مراتب بالاتر از سود بانکی نصیب سرمایه گذاران کنیم. اما تحقق ساختاری این امر بیش از چهار سال طول کشید؛ اسفند 94 و با تغییراتی که در ساختار اساسنامه و امیدنامه بوجود آوردیم، ارزش خالص دارایی‌های صندوق از رقم ده میلیارد تومان هم اکنون به بیش از یکهزار و ششصد و پنجاه میلیارد تومان رسیده است.
شعار صندوق «امنیت سرمایه‌گذاری، ثبات سودآوری» بوده که با توجه به فضایی که این چند سال اخیر در کشور داشته‌ایم و اعتماد مردم به بانک ها و موسسات مالی کم شده، جلب اعتماد عمومی به ابزار مالی جدید بسیار مشکل است، با این حال ارزش بازار صندوق‌های در آمد ثابت از حدود سه هزار میلیارد تومان سال 92، به عددی بیش از 143 هزار میلیارد تومان سال 97 رسیده‌ایم. طبق آمار سازمان بورس ضریب نفوذ سرمایه‌گذاران در صندوق‌های با درآمد ثابت، نزدیک دو میلیون نفر اعلام شده که نشان می‌دهد بسیاری از مردم عادی با این ابزار مالی آشنا شده‌اند. تمرکز ، هدف و رویای ما در این صندوق عموم مردم جامعه و به عبارتی فضای بسیار بزرگ‌تر از بازار سرمایه و افراد فعال در آن را هدف قرار داده‌ایم. نمودار افزایش ارزش خالص دارایی‌هایمان طی سه سال گذشته نشان می دهد که همواره این روند رو به رشد بوده، به غیر از یک دوره کوتاه اسفند ماه سال گذشته و در زمان رشد یک شبه پنج درصدی سودهای بانکی که اندکی این روند رو به رشد با چند ماه تاخیر اتفاق افتاد. برای ما مهم بود که امانتدار خوبی برای سرمایه مردم باشیم و با استفاده از بهترین فرصت‌ها و مدیریت ریسک صحیح، بتوانیم بالاترین بازدهی را به سرمایه گذاران بپردازیم؛ این روندی بوده که همیشه اتفاق افتاده و این صندوق از نظر بازدهی همیشه و مستمر جزو صندوق‌های برتر بوده است. ثبات سودآوری با نرخ بالا برای ما از اهمیت بالایی برخوردار بوده است به نحوی که در سه ماه گذشته، تغییرات شگرفی داشته و در تمام المان‌های بررسی شده، رشد بسیار بالایی داشتیم.
تعداد سرمایه‌گذاران ما در تاریخ 30 آبان ماه 97 که موسسه برهان درجهبندی صندوق را آغاز کرد نزدیک به 8 هزار نفر بود که در حال حاضر به 26 هزار نفر رسیده است. ضمن آنکه در بحث ریسک تمرکز در زمینه توزیع منابع در بانک‌ها، هم اکنون از پنجاه درصد وجوه نقد صندوق در بیش از چهار بانک اصلی و کم ریسک سپرده گذاری شده است که یکی از آنها بانک ملی است.ما توانسته‌ایم در بحث درجه بندی توسط موسسه رتبه بندی برهان با هر دو معیار لحاظ ریسک تمرکز و بدون لحاظ ریسک تمرکز، درجه پنج ستاره (خیلی خوب) که بالاترین درجه قابل دریافت است را داشته باشیم ؛ البته در گزارش جدید که انتهای اسفند ماه بروز رسانی خواهد شد، با توجه به معیارهای درجه بندی کنونی، شرایط بهتری را صندوق پیدا کرده و مسلما درجه بالا را حفظ خواهیم کرد. تا به امروز هیچ رتبه بندی رسمی وجود نداشته و اینکه افراد تنها ملاکی را که از عملکرد صندوق‌ها می دانند، نرخ پرداخت سود ماهیانه بوده است؛ هرچند توانسته ایم رتبه برتر و اول خود را درطی سه سال گذشته به همه ثابت کنیم، اما باید نشان دهیم که تنها ملاک بازدهی بالا، ملاک اصلی موفقیت یک صندوق نیست و ما در سایر مولفه‌ها و شاخص‌ها هم توانسته‌ایم بالاترین درجه ممکن را کسب کنیم. این مهم ما را در نزدیک شدن به هدفمان که جمع آوری نقدینگی خرد از سطح عمومی جامعه و جلب اعتماد عمومی است، کمک می‌کند. ضمن آنکه با انجام درجه بندی و رتبه بندی، مسیر ما و اکثر صندوق‌ها نیز تا حد زیادی مشخص شده و می‌دانیم چگونه رتبه خود را حفظ کنیم؛ می دانیم که دیده می شویم بنابراین باید در عملکردمان بیشتر از گذشته دقت کنیم وحاضر نیستیم به هیچ وجهی این رتبه را از دست بدهیم.
حجم صندوق چقدر است و برنامه ای برای بعد از پر شدن سقف صندوق دارید؟
صندوق در حال حاضر یکهزار و ۶۵۰ میلیارد تومان منابع کسب کرده و با یک توزیع نرمال بیش از ۲۵ هزار نفر دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری ما هستند. مجوز سقف کنونی صندوق ما در حال حاضر دو هزار میلیارد تومان است که با نزدیک شدن به پر شدن سقف صندوق بزودی درخواست افزایش سقف را به سازمان بورس ارائه خواهیم داد.
در حیطه مدیریت صندوق هم تغییراتی داشته‌اید؟
بله در بحث مدیریت همانطور که می‌دانید صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید تحت مدیریت شرکت‌های سبدگردان قرار بگیرند بنابراین هلدینگ گروه خدمات بازار سرمایه سهم آشنا را تشکیل دادیم و الان از لحاظ حقوقی در همین دوره سه ماهه مدیریت از کارگزاری سهم آشنا به سبدگردان سهم آشنا انتقال پیدا کرده است ولی دقیقا همان تیم مدیریتی قوی سابق به سبدگردان منتقل شده است. برنامه‌های زیادی در مورد صندوق داریم و معتقدیم که اگر صندوق‌های ثابت به مفهوم واقعی مدیریت شوند می‌توانند نقش بسیار مهمی در توسعه بازار بدهی داشته باشند. فکر می‌کنم جا دارد که این ابزار عمومی‌تر شود تا مردم بیشتر با این نوع صندوق‌ها آشنا شوند و به عنوان یک گزینه سرمایه‌گذاری جایگزین با سپرده‌های بانکی آن‌را در نظر بگیرند.
برای انجام درجه بندی، پارامترهایی درنظر گرفته شده، از قبل می‌دانستید که کدام معیارها مدنظر قرار خواهد گرفت؟
سرمایه گذاری مطمئن، مدیریت ریسک و استفاده از فرصت‌های بازار با توجه به توانایی مجموعه در تصمیم گیری سریع همواره یکی از دلایل اصلی موفقیت صندوق امین آشنا ایرانیان بوده است. ما از پارامتر‌های درجه بندی قبل از ارائه درخواست و حتی در حین درجهبندی اطلاع نداشتیم، ولی بسیار خوشحال هستیم که درجه صندوق حتی با توجه به بازه درجه بندی پنج ساله و سه ساله در همه زمین‌ها همواره پنج ستاره بوده است و این نشان‌دهنده این است که مدیریت صندوق همواره منافع سرمایه گذاران خود را در اولویت اول قرار داده است.
با توجه به وضعیت مناسب صندوقتان چطور شد که به فکر درجهبندی صندوق سرمایه‌گذاری امین آشناایرانیان افتادید؟
به عبارت خیلی روشن، خودمان را در بوته آزمایش قراردادیم که به نظر من بهترین کاری است که می‌توانستیم انجام دهیم. همیشه دنبال اولین‌ها بوده و دوست داشتیم این اتفاق بیفتد. تا الان هیچ نهاد رسمی برای بررسی عملکرد صندوق‌ها وجود نداشت که بخواهیم از آن استفاده کنیم و دوره عملکرد و ثبات چندین ساله‌مان را به عموم نشان دهیم. آنچه ما به آن افتخار می‌کنیم تنها سود بالای صندوق نیست، بلکه ثبات و اعتماد سرمایه گذاران به ماست. افتخار ما این است که همیشه سعی کرده‌ایم با فاصله دو سه درصدی مثبت سود با میانگین بازار و صندوق‌های دیگر ،جذابیت صندوق را برای سرمایه گذاران حفظ کنییم. ما جسارت استفاده از فرصت‌ها در بخش خصوصی را داشته و خوشحالیم که می‌توانیم عملکرد مناسب چند سال گذشته خود را با این رتبه بندی اثبات کنیم. ما جایزه عملکرد مناسب خود را در این چند سال با این پنج ستاره گرفتیم.
- نازنین نامور- خبرنگار
- شماره ۲۹۵ هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه ۱۲