سال 1397 را در حالی به پایان می‌بریم که شتاب تحولات در اقتصاد کلان و متغیرهای اقتصادی به خصوص تغییرات نرخ ارز تاثیرات عمده ای بر بسیاری از صنایع بر جای گذاشت. طبیعی بود که صنایع صادرات محور و صنایعی که نرخ فروش محصولاتشان از نرخ ارز تاثیر می‌پذیرد، همچون پتروشیمی، فلزات اساسی، کانه‌های معدنی و پالایشگاه‌ها به سرعت به این تحولات واکنش دهند و متعاقبا نرخ سهام آنها در بازارسرمایه نیز متاثر از تغییرات قابل توجه در نرخ و مبلغ فروش و در نهایت افزایش سود خالص افزایش یابد.
صنعت مخابرات از جمله صنایع حوزه خدمات به حساب می‌آید که درآمد آن مستقیما با نرخ ارز ارتباط ندارد. در نمودارهای زیر عملکرد سهام منتخب صنعت مخابرات و ارتباطات به همراه بازده سال 97 آنها ارائه شده است.
همانطور که در جدول شماره یک مشاهده می‌کنید بازده سهام همراه و اخابر در یک سال گذشته بسیار کمتر از بازده شاخص کل بوده که متاثر از رشد صنایع دلاری افزایش یافته است. بنابراین طبیعی است که نباید انتظار رشد سهام این صنعت متناسب با رشد شاخص را داشته باشیم. بنابراین مطابق با انتظارات فعالان و تحلیلگران بازار رشد سهام شرکت‌های این صنعت در سال 1397 محدود بوده است.
همانطور که می‌دانیم بخش عمده درآمد صنعت مخابرات متکی به درآمد حاصل از ارائه خدمات مکالمه به صورت تلفن ثابت و همراه و همچنین دیتا در قالب اینترنت همراه یا ADSL است. تعرفه‌های این بخش‌ها به وسیله کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به نمایندگی از دولت تعیین می‌شود. در سال جاری و به دنبال تغییرات نرخ ارز، اپراتورهای تلفن‌همراه اقدام به تغییر تعرفه‌ها از مهرماه کردند. این تغییر در قالب مصوبات قبلی کمیسیون بود. در واقع تعرفه‌ها سقف و کف دارند و اپراتورها می‌توانند در بازه مجاز، اقدام به تعریف تعرفه کنند.
با توجه به وزن بیشتر مکالمه‌های درون شبکه‌ای همراه اول این تعرفه‌ها باعث افزایش درآمد همراه اول خواهد شد. هر چند تغییر رفتار مصرف‌کننده (شیفت از سیم‌کارت‌های اعتباری به دائمی) نیز عامل مهمی است که می‌تواند این تحلیل را تحت تاثیر قرار دهد.
مختصات صنعت
این صنعت به شدت از تغییرات تکنولوژی متاثر است. به نحوی که در چند سال گذشته و به دنبال ارتقای تکنولوژی اینترنت مبتنی بر LTE و به دنبال آن افزایش چند صد برابری سرعت دانلود و آپلود به همراه توسعه استفاده از گوشی‌های هوشمند شاهد نقطه عطفی در شبکه‌های مخابراتی بودیم. به نحوی که نرخ رشد سهم بخش دیتا و اینترنت در شرکت‌های مطرح جهانی از نرخ رشد مکالمه پیشی گرفت. افزایش امکان تماس‌های صوتی و تصویری بر بستر اینترنت، افزایش شدید تماشای ویدیوهای آنلاین، به اشتراک‌گذاری تعداد زیادی فیلم و عکس و گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی باعث تغییر ترکیب درآمدی شرکت‌های صنعت خدمات مخابراتی به فروش اینترنت شد. در ایران نیز با پایان دوره حفاظت اپراتور سوم موبایل در سال 1393 شاهد ارتقای پروانه فعالیت اپراتورهای همراه در این سال بودیم. به دنبال سرمایه‌گذاری گسترده اپراتورهای تلفن همراه درتوسعه نسل سوم و چهارم، شاهد شکل گیری همان الگوی جهانی برای اپراتورهای داخلی بودیم. همان‌گونه که در نمودار زیر می‌بینیم تغییر رفتار مصرف‌کنندگان در سال‌های اخیر همسو با الگوهای جهانی اتفاق افتاده است.
طبق درآمدهای شرکت همراه اول و سهم مکالمه و خدمات داده از درآمد شرکت، جالب است که برای اولین‌بار در طول فعالیت این شرکت سهم درآمد خدمات داده در درآمد کل در 9 ماهه ابتدایی سال97 از سهم درآمد مکالمات پیشی گرفته است. همچنین درآمد مکالمات پس از سقف سال 1395 در سال مالی 1396 با کاهش همراه بوده و این الگو در 9 ماهه ابتدایی سال جاری نیز تکرار شده است.
چشم انداز صنعت در سال 1398
منتها برای تحلیل چشم‌انداز این صنعت در سال 1398 باید اثرات افزایش حداقل سه برابری نرخ ارز در سال 1397 را در نظر بگیریم. به طوری که می‌دانیم، کلیه خدمات ارائه شده شرکت‌های این صنعت مبتنی بر زیرساخت‌ها، سخت افزار‌ها و نرم‌افزارهایی است که بخش عمده آن وارداتی بوده و بنابراین افزایش نرخ ارز به صورت مستقیم باعث افزایش هزینه‌های سرمایه‌ای، افزایش هزینه‌های تعمیر و نگهداری و همچنین افزایش نرخ خرید ارتباطات داده‌ای از شرکت زیرساخت خواهد شد. ماهیت این هزینه‌ها به صورتی است که ما انتظار افزایش هزینه‌ها در نیمه دوم سال 1397 و به خصوص در سال 1398 را داریم.
این تغییرات بیش از همه در هزینه‌های نگهداری و نرخ خرید ارتباطات داده‌ای، هزینه استهلاک، افزایش جریان نقدی مورد نیاز برای سرمایه‌گذاری و سرمایه در گردش بازتاب می‌یابد. بنابراین افزایش نرخ تعرفه‌های مکالماتی و دیتا در سال 1398 از سوی دولت برای جبران هزینه‌های سرمایه‌ای و جاری شرکت‌های مخابراتی و اینترنتی ناگزیر خواهد بود. این افزایش باید به میزانی باشد که علاوه بر پوشش هزینه‌های جاری این اپراتورها، امکان توسعه شبکه مخابراتی و اینترنتی را نیز فراهم کند.
در جدول شماره 2 هزینه‌های عملیاتی شرکت همراه اول متاثر از نرخ ارز و سهم آن در هزینه کل شرکت ارائه شده است. اثر افزایش هزینه‌های متاثر از نرخ ارز در 9 ماهه سال 97 به 26درصد کل هزینه‌ها افزایش یافته است. در حالی که در چند سال گذشته این هزینه حدود 20درصد هزینه‌های شرکت را تشکیل می‌داد.
در جدول شماره 3 هزینه‌های سرمایه‌ای شرکت همراه اول ارائه شده است. هر چند بخشی از کاهش هزینه‌های سرمایه ای در 9 ماه ابتدایی سال 1397 به تکمیل بخش عمده‌ای از زیرساخت‌های شرکت به نسل 3 و 4 در چند سال گذشته باز می‌گردد، منتها نباید از اثر افزایش نرخ ارز در کاهش این سرمایه‌گذاری‌ها غافل شد که البته اثر این کاهش سرمایه‌گذاری به صورت کاهش در مقدار و سطح کیفیت خدمات بروز خواهد کرد. همچنین نباید از هزینه‌های سرمایه‌ای اجتناب‌ناپذیر برای نگهداشت وضعیت فعلی خدمات نیز غافل بود.
جمع بندی
در سال 1398 افزایش هزینه‌های عملیاتی و سرمایه‌ای شرکت‌های صنعت مخابرات و ارتباطات در اثر افزایش حداقل سه برابری نرخ ارز غیرقابل اجتناب است. انتظار داریم تعرفه‌های ارائه خدمات این شرکت‌ها از سوی دولت افزایش یابد. وضعیت سودآوری این شرکت‌ها کاملا با میزان افزایش نرخ ارائه خدمات توسط دولت ارتباط مستقیم دارد. میزان این افزایش تعیین‌کننده سمت و سوی میزان سودآوری این شرکت‌هاست.
- شماره ۲۹۷ هفته نامه اطلاعات بورس (ویژه نامه نوروز۹۸) - صفحه ۹
- مهدی آقابابایی- کارشناس بازار سرمایه