در سال 1397 شاخص گروه فرآورده‌های نفتی مجموعا حدود 90درصد بازدهی به ثبت رساند تا عملکردی قوی‌تر از شاخص کل را به نمایش بگذارد. در این گروه پالایشگاه نفت تبریز و نفت سپاهان بیشترین بازدهی را به خود اختصاص دادند. شرکت‌های پالایش و پخش تحولات متعددی را در سال 97 تجربه کردند.
تغییر مبنای ارز گزارشگری
بر اساس تصویب نامه هیأت وزیران و از ابتدای آبان ماه، نرخ تسعیر ارز برای محاسبه قیمت خوراک پالایشگاه‌ها و نیز فرآورده‌های تحویلی به شرکت پالایش و پخش، به نرخ ارز سامانه نیما تغییر یافت تا پیش از این درآمدها و هزینه‌ها بر مبنای دلار مبادله‌ای (آخرین نرخ: 4200 تومان) در حساب‌ها درج می‌شد.
تحولات نرخ جهانی نفت
با وجود آنکه در نیمه ابتدایی سال، قیمت نفت به آرامی پله‌های صعودی را طی می‌کرد؛ قتل خاشقچی، موقعیت عربستان سعودی را در جهان متزلزل کرد و فشارهای آمریکا بر این کشور را افزایش داد تا از ابتدای ماه اکتبر، بهای جهانی نفت افت قابل‌توجهی را تجربه کند و نفت برنت از محدوده 86 تا 50 دلار در کمتر از 3 ماه سقوط آزاد داشته باشد. هرچند رشد یا افت بهای جهانی نفت به طور مستقیم بر سودآوری شرکت‌های این گروه تاثیرگذار نیست، ولی بی‌ثباتی در روند قیمتی، باعث تلاطم در بازار فرآورده‌ها شده و اسپرد پالایش را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
تحولات کرک اسپرد فرآورده‌ها
همزمان با افت بهای نفت از نیمه دوم سال 2018، شاخص کرک اسپرد فرآورده‌ها افت شدیدی را تجربه کرد تا در نبود افق کوتاه‌مدت برای کف قیمت نفت، کرک اسپرد بنزین به کمتر از صفر برسد و بهای هر تن بنزین از گازوئیل کمتر شود. هرچند در انتهای ماه فوریه و اوایل ماه مارس کرک اسپرد فرآورده‌ها رشد قابل‌توجهی را تجربه کردند و در وضعیت مطلوبی نسبت به میانگین خود قرار دارند.
فرآورده‌های ویژه
نرخ فرآورده‌های ویژه از شهریورماه و همزمان با آزادسازی نرخ ارز در بورس‌کالا و بورس انرژی مورد رقابت قرار گرفت. به علاوه بر طبق تصمیم هیأت دولت، لوبکات تحویلی به مجتمع‌های روغن‌سازی با نرخ ارز 4200 تومان محاسبه شد تا از افزایش بهای محصول نهایی خودداری شود.
فسخ قرارداد با پیمانکاران خارجی
با خروج یک‌جانبه ایالات متحده از برجام، پیمانکاران خارجی از ایران رفتند و موضوع کیفی‌سازی فرآورده‌های تولیدی برای پالایشگاه‌های ایرانی بیشتر به طول می‌انجامد. با تصویب قانون استانداردسازی سوخت کشتی‌ها توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی IMO، تقاضای سوخت دریایی به انواع پاک تغییر خواهد کرد و اهمیت کیفی‌سازی نفت کوره و تولید فرآورده‌های سبک، بیش از پیش نمایان خواهد شد. انتظار می‌رود تا با حذف بزرگترین منبع تقاضای نفت کوره، قیمت این فرآورده به سرعت کاهش یابد.
خودکفایی ایران در تولید بنزین
با افتتاح مجتمع ستاره خلیج‌فارس، ایران در تولید بنزین به خودکفایی رسید. پالایشگاه ستاره خلیج فارس در 3 فاز، ظرفیت پالایش 360 هزار بشکه میعانات گازی را
در روز دارد. صنعت پالایش نفت ناشی از شیوه خاص اعلام نرخ نفت و فرآورده، سطوح موجودی، واکنش سود نسبت به تغییرات شدید نفت، اثر تغییرات فصلی کرک اسپرد و... از پیچیدگی بالایی برای تحلیل دقیق برخوردار است. در کنار این موضوعات، اتفاقات موثر بر این صنعت در فصل پاییز (افت شدید بهای نفت، افت محسوس کرک فرآورده‌های اصلی، فعالیت دو ماهه بر مبنای نرخ تسعیر جدید) ابهامات پیرامون سود فصل پاییز را قابل توجه کرده بود، اما در تمام گزارش‌های 9 ماهه، رقم سود پاییز بالاتر از مجموع سود بهار و تابستان اعلام شد تا خوش‌بینی نسبت به آینده سودآوری این صنعت را افزایش دهد. هرچند می‌توان ادعا کرد که بخشی از این سودآوری قابل‌توجه در اثر وجود موجودی نفت کوره (محصولی با کرک اسپرد منفی) پیش از تغییر مبنای تسعیر ارز بوده که باعث تحول سودآوری شده و محصول زیانده با سود قابل توجه به فروش رسیده است. از لحاظ فصلی نیز مقایسه پاییز 97 و پاییز 96 نشان‌دهنده سودآوری حداقل 3 برابری صنعت است.
در ابتدای تیر 97 فاز دوم ستاره خلیج فارس توسط رئیس جمهور افتتاح شد. ستاره خلیج فارس که نیمی از سهام آن متعلق به تاپیکو است؛ مدرن‌ترین پالایشگاه میعانات گازی خاورمیانه محسوب می‌شود. این مجتمع با دریافت روزانه 360 هزار بشکه میعانات گازی، محصولات سبک از جمله بنزین، گازوئیل و گاز مایع را تولید می‌کند. برای ساخت این مجتمع بیش از 3800 میلیون یورو هزینه صرف شده که 70درصد آن از منابع صندوق توسعه و به صورت ارزی تأمین مالی شده است. یکی از نکات مهم پیرامون این شرکت، امکان تبدیل وام سنگین ارزی به ریالی ذیل ماده 20 قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر در سال‌های آینده است که تاثیر قابل توجهی بر سودآوری شرکت دارد بنابراین اثرپذیری تاپیکو از این محل قابل بررسی است.
افق پیش رو در سال 98
صنعت پالایش را می‌توان یکی از گزینه‌های مصون از تحریم برای سرمایه‌گذاری دانست. با انتظارات عمومی در خصوص افزایش بهای ارز در سامانه نیما، سود این صنعت به طور مستقیم متاثر خواهد شد. به علاوه با توضیحات بیان شده پیرامون سود فصل پاییز، انتظار تکرار سود فصل زمستان 97 برای هر فصل سال آینده (به طور میانگین) وجود دارد. همچنین همانطور که ذکر شد سهم سود تاپیکو از «ستاره خلیج فارس» معادل کل سود سایر سرمایه‌گذاری‌هاست و آینده متفاوتی را برای تاپیکو ایجاد خواهد کرد.
- قاسم آزاد-تحلیلگر و سبدگردان کارگزاری آگاه
- شماره ۲۹۷ هفته نامه اطلاعات بورس (ویژه نامه نوروز ۹۸)- صفحه ۱۶