تشدید جنگ تجاری بین چین و آمریکا، با وجود تلاش‌های اخیر برای رفع بحران، تاثیر منفی بر بازارهای کالا و سهام جهان داشت. جنگ تعرفه‌ها که بین دو قدرت مهم اقتصادی جهان درگرفته، عمدتا تلاشی برای تصاحب سهم بزرگتری از تجارت دنیا تفسیر می‌شود. این جنگ در کنار ناامنی‌های ژئوپلیتیک، مهم‌ترین عوامل موثر بر بازارهای سهام و کالای جهان به شمار می‌روند. در حالی که آخرین فصل سال ۲۰۱۹ را سپری می‌کنیم، این عوامل همچنان روند حرکت بازارها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در این نوشتار به بررسی و پیش‌بینی بازارهای نفت خام و طلا می‌پردازیم.
روندی پرتلاطم طی سه دهه گذشته
نفت خام یکی از پرتقاضاترین کالاهای دنیا به شمار می‌رود چرا که از یک سو انرژی لازم برای رشد اقتصادی جهان را فراهم می‌کند و از سوی دیگر، بازاری پرسود برای معامله‌گران است. دو گرید اصلی نفت خام، برنت دریای شمال و وست تگزاس اینترمدیت هستند که شاخصی برای تعیین قیمت جهانی این کالا به شمار می‌روند. قیمت‌های نفت خام معمولا نشان‌دهنده سطح بی‌ثباتی بازار و میزان عرضه و تقاضا و حجم نقدینگی وارد شده به بازار است. نفت خام همچنین معیاری برای سنجش فعالیت‌های اقتصادی جهان است. بازار نفت همواره تحت تاثیر عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی قرار داشته و قیمت‌ها بر اساس میزان عرضه و تقاضا، نوسان داشته‌اند. طی سه دهه گذشته (از زمان جنگ خلیج فارس) نفت خام روندی پرتلاطم را پشت سر گذاشته و میانگین سالانه قیمت آن از ۲۳ دلار تا بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه نوسان داشت. البته میانگین سالانه قیمت نفت در سال ۲۰۱۸ به کمتر از ۵۱ دلار رسید.
دشوار شدن پیش‌بینی قیمت
همچنین پیش‌بینی شده که در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ میانگین قیمت خام به ترتیب به ۶۰ و ۶۵ دلار در هر بشکه برسد. با این حال، برخی معتقدند که به دلیل تاثیر عوامل مختلف بر این بازار، امکان برآورد درست قیمت‌ها تقریبا غیرممکن شده است. کارشناسان می‌گویند، پیش از این برآورد قیمت نفت بر اساس نوسان‌های فصلی امکان‌پذیر بود. قیمت‌ها در بهار با این پیش‌بینی که تقاضا در تابستان رشد می‌کند، افزایش می‌یافت و در پاییز و زمستان افت می‌کرد. امروز عوامل متعددی دست به دست هم داده‌اند و پیش‌بینی قیمت‌ها را دشوار کرده‌اند.
اهدافی که محقق نشد
از سویی، عرضه و تقاضا نیز دستخوش تغییرات مداوم شده‌اند. به عنوان مثال، در ژانویه ۲۰۱۶ قیمت نفت به کمتر از ۲۷ دلار یعنی پایین‌ترین سطح از سال ۲۰۰۳ رسید. تنها شش ماه قبل از آن، میانگین قیمت نفت به ۶۰ دلار رسیده بود. همچنین در ژوئن ۲۰۱۴ میانگین قیمت هر بشکه نفت خام بیش از ۱۰۰ دلار بود. در سپتامبر ۲۰۱۸ قیمت نفت برنت از مرز ۸۱ دلار عبور کرد که بالاترین رقم طی ۴ سال بود. معامله‌گران امیدوار بودند که تحریم‌های آمریکا علیه ایران و کاهش تولید در ونزوئلا به کمبود نفت در بازار منجر شود و قیمت‌ها را بیش از پیش افزایش دهد. در دسامبر ۲۰۱۸ اوپک تصمیم گرفت میزان تولید روزانه خود را ۱.۲ میلیون بشکه (۸۰۰ هزار بشکه اوپک به اضافه ۴۰۰ هزار بشکه غیراوپک) کاهش دهد. هدف اوپک از این اقدام، بازگشت قیمت‌ها به سطح ۷۰ دلار بود؛ هدفی که بنا به دلایل متعدد، محقق نشد.
عوامل بی‌ثباتی قیمت نفت
براساس مسائلی که مطرح شد برای بی ثباتی قیمت نفت می‌توان دلایلی را برشمرد.
نخست، افزایش تولید نفت خام آمریکا به رکورد بالای ۱۲ میلیون بشکه در روز که حدود ۶۰ درصد از نیاز داخلی این کشور را تأمین می‌کند، برخی معادلات بازار را به هم ریخته است. روند افزایش تولید نفت آمریکا از سال ۲۰۱۵ آغاز شد و در سال ۲۰۱۷ رکورد ۹.۴ میلیون بشکه در روز را بر جا گذاشت. این رقم در سال گذشته به ۱۰.۹ میلیون بشکه و امسال به ۱۲.۱ میلیون بشکه رسید. بر این اساس، اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده که تولید نفت این کشور در سال ۲۰۲۰ به ۱۳ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. با این حال، برخی معتقدند که دور دوم شکوفایی صنعت نفت شیل آمریکا به پایان رسیده و ممکن است تولید نفت این کشور دوباره کاهش پیدا کند.
دوم، سازمان اوپک برای تعیین کف قیمت هرگز مایل به کاهش تولید نفت به میزان کافی نبوده است. از نظر تاریخی، اوپک همواره برای تثبیت قیمت ۷۰ دلار میزان تولید خود را کنترل کرده است. اما قیمت فقط یکی از نگرانی‌های اوپک بود. نگرانی بزرگتر، احتمال واگذاری بازار به شرکت‌های نفتی آمریکا (تولیدکننده نفت شیل) بود. به همین دلیل اعضای اوپک تلاش کردند حتی به بهای کاهش قیمت‌ها، سهم خود از بازار جهانی را حفظ کنند. با این حال، سیاست‌های اوپک نیز یکپارچه و منسجم نبود. به عنوان مثال، طی سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ افزایش تولید نفت آمریکا موجب شد تا تقاضا برای نفت اوپک از ۳۰ میلیون به ۲۹ میلیون بشکه در روز کاهش یابد. با این همه، اوپک هدف تولید ۳۰ میلیون بشکه خود را بدون تغییر حفظ کرد. در سال ۲۰۱۵ میانگین تولید نفت اوپک بیش از ۳۲ میلیون بشکه در روز بود. تنها در نوامبر ۲۰۱۶ بود که اعضای اوپک با کاهش ۱.۲ میلیون بشکه‌ای تولید این سازمان از ابتدای سال ۲۰۱۷ موافقت کردند و موجب افزایش قیمت‌ها شدند. اختلافات داخلی اوپک و سیاست‌های منفعت طلبانه تولیدکنندگان غیراوپک (در راس همه، روسیه) موجب کاهش اثرگذاری این سازمان قدیمی بر روند بازار جهانی نفت شده است.
سوم، ارزش دلار در نوسان است. در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ معامله‌گران بازار ارز موجب افزایش ۲۵ درصدی ارزش دلار شدند. قیمت نفت خام نیز همچون کالاهای دیگر با دلار آمریکا محاسبه می‌شود، بنابراین افزایش ارزش آن به افت قیمت‌ها می‌انجامد. بسیاری از تولیدکنندگان نفت برای تأمین بودجه خود به دلارهای نفتی وابسته هستند. در فاصله بین سال ۲۰۱۶ و آوریل ۲۰۱۸ ارزش دلار با کاهش روبه‌رو شد که افزایش قیمت نفت و درآمدهای اعضای اوپک را در پی داشت.
چهارم، رشد تقاضای جهانی نفت کمتر از حد انتظار بوده است. در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ میزان رشد تقاضای جهانی نفت به ترتیب ۱.۶ درصد و ۱.۳ درصد بود. بخش بزرگی از این رشد مربوط به چین بوده است. در سال ۲۰۱۸ رئیس جمهور آمریکا یک جنگ تجاری را علیه چین به راه انداخت که به کاهش رشد اقتصادی این کشور و افت جهانی تقاضا برای نفت خام منجر شد.
این عوامل، پیش‌بینی قیمت نفت خام را سخت کرده‌اند. با این حال، اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده که میانگین قیمت نفت تا سال ۲۰۲۵ به حدود ۸۲ دلار، تا سال ۲۰۳۰ به ۹۳ دلار و تا سال ۲۰۴۰ به ۱۰۵ دلار در هر بشکه خواهد رسید.
طلا و امید به فردا
در سال ۲۰۱۹ طلا کار خود را از محدوده قیمت ۱۲۹۰ دلار در هر اونس آغاز کرد. در آغاز نیمه دوم سال، قیمت طلا تا ۱۴۴۰ دلار بالا رفت و در ماه سپتامبر به نزدیکی ۱۵۵۰ دلار رسید. در حال حاضر، طلا در کمتر از ۱۵۰۰ دلار نوسان می‌کند اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که روزهای خوش این فلز گرانبها در پیش است. وبسایت "مانی اند مارکتس" در گزارشی با اشاره احتمال وقوع یک بحران مالی جدید، اعلام کرد که قیمت طلا و دیگر فلزات ارزشمند در آستانه جهشی تازه قرار دارند.
بر اساس این گزارش، صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا از سال ۲۰۱۷ تاکنون در حال خرید طلا و افزایش دارایی فیزیکی خود هستند. همچنین از ابتدای سال ۲۰۱۹ میزان دارایی‌های طلای فیزیکی این صندوق‌ها ۱۳.۴ درصد افزایش داشت. البته آخرین رکورد دارایی‌های این صندوق‌ها مربوط به سال ۲۰۱۲ است، همان سالی که قیمت طلا به حدود ۱۷۰۰ دلار رسید. بر این اساس انتظار می‌رود که در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ دوباره شاهد رکوردشکنی قیمت طلا باشیم.
- حبیب علیزاده-خبرنگار
- شماره۳۲۷ هفته نامه اطلاعات بورس-صفحه۶