چند ماهی است که در بازار سرمایه شاهد استقبال گسترده مردم برای سرمایه‌گذاری در بورس هستیم و ایجاد صف‌های طولانی برای دریافت کد بورسی در کارگزاری‌ها بر این امر مهر تایید می‌زند. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران بیشتر برای کسب سود تضمین شده‌ای که در عرضه‌های اولیه وجود دارد روانه بازارسرمایه می‌شوند.
براساس آخرین آمار موجود به‌طور تقریبی یک درصد از جمعیت ۸۴ میلیون نفری ایران در عرضه‌های اولیه مشارکت می‌کنند؛ شاید بتوان دلیل این استقبال را سود بالا و ریسک پایین این عرضه‌ها عنوان کرد که موجب ترغیب مردم به سرمایه‌گذاری در بورس می‌شود؛ سرمایه‌گذارانی که آشنایی چندانی با بورس ندارند و تنها با مبالغ پایین وارد این بازار به ظاهر مطمئن شده و با هدف کسب سود به سرمایه‌گذاری می‌پردازند.
تاصیکو استارت رشد مشارکت در عرضه‌های اولیه را زد
موج مشارکت و خرید سهام شرکت‌ها در عرضه‌های اولیه امسال را می‌توان از زمان ورود شرکت سرمایه‌گذاری صدرتأمین (تاصیکو) به بازارسرمایه دانست، به نحوی که تا قبل از این به‌طور معمول حدود سیصد هزار نفر در عرضه‌ها مشارکت داشتند؛ اما بعد از عرضه اولیه تاصیکو مشارکت سرمایه‌گذاران وارد کانال صعودی شد و در هر عرضه نسبت به عرضه قبلی تعداد این افراد افزایش یافت. شاید یکی از دلایلی که موجب رشد مشارکت سرمایه‌گذاران شده، کوچک بودن شرکت‌هایی باشد که در بازار عرضه می‌شوند و این امر موجب تخصیص تعداد کمی سهم به هر سرمایه‌گذار شده که به سرمایه اندکی برای خرید نیاز دارد. به این ترتیب هر فرد اقدام به دریافت کد برای آشنایان و خانواده خود کرد.
از طرفی دیگر با توجه به محدودیت عرضه‌کنندگان سهام شرکت‌ها در بورس (پنج تا ۲۰ درصد از کل سهام) به تدریج، صورت کسر یعنی ارزش ریالی ثابت ماند و مخرج کسر که میزان مشارکت‌کنندگان است، افزایش یافت؛ به نحوی که هر بار سهم کمتری به سهامداران در عرضه اولیه می‌رسید تا جایی که دیگر این مسئله دست‌مایه شوخی و طنز فعالان بازارسرمایه شده بود و حتی برخی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای بازار عطای مشارکت در عرضه‌های اولیه را به لقایش بخشیدند.
تجربه‌های تلخ و فراموشی مردم
در مرداد ماه سال ۸۹ بیمه دانا با خیال اینکه مانند سایر شرکت‌های هم‌گروه خود مثل بیمه آسیا و بیمه البرز می‌تواند در عرضه اولیه سهام با استقبال روبه‌رو شود و رشد کند، وارد بازار سرمایه شد. اما ورق برگشت و این شرکت یک روز بعد از عرضه اولیه به مدت ۲۲ روز متوالی با افت قیمت همراه شد که پس از آن هم به مدت طولانی با ریزش همراه بود و فقط چند روز مختلف را مثبت ثبت کرد. این عرضه اولیه موجب دلسردی سرمایه‌گذاران شده بود و مدتی در عرضه‌های اولیه حضور پر شوری نداشتند. به مرور زمان این موضوع به فراموشی سپرده شد و مشارکت سرمایه‌گذاران به روال سابق بازگشت. وضعیت به همین روال طی می‌شد تا اینکه شیوه سهمیه‌بندی یا همان بوک‌بیلدینگ برای عرضه‌های اولیه در پیش گرفته شد. اولین شرکتی که به این صورت عرضه شد، گروه دارویی برکت بود. این شرکت هم به سرنوشت بیمه دانا دچار شد؛ برکت شاید به دلیل شیوه جدید عرضه در بازار مورد بی‌مهری سرمایه‌گذاران قرار گرفت و بعد از عرضه تا ۲۶ روز بعد (به جز پنج روز) با ریزش و افت قیمت همراه بود. این اتفاق هم به تدریج فراموش شد و بعد از برکت به مرور باز هم تعداد مشارکت‌کنندگان عرضه‌های افزایش یافت. شیرینی کسب سود بی‌دردسر عرضه‌های اولیه ادامه‌دار بود و استقبال از این عرضه‌ها در زمان عرضه شرکت پتروشیمی پارس به اوج خود رسید و حدود ۱۸۲ هزار و ۹۴ نفر، خریدار سهم عرضه اولیه‌ای پارس بودند.
هدایت به راه پر پیچ و خم
اما باید توجه داشت که مشارکت بالای افرادی که کد بورسی دارند و به صورت غیرحرفه‌ای خرید و فروش می‌کنند، باعث توسعه کیفی بازار نمی‌شود؛ چه بسا در هنگام ریزش‌های بازار، این افراد رفتار هیجانی نشان داده و به سرعت از بازار خارج می‌شوند. بنابراین الزامی وجود ندارد که مردم به خاطر سود عرضه‌های اولیه، تشویق به حضور در بازار سهام شوند. اینگونه سرمایه‌گذاری در عرضه‌های اولیه مدتی حجم معاملات را افزایش داده اما باعث عمیق‌تر شدن بازار نمی‌شود. ثبت رکوردهای مشارکت مردم در هر عرضه اولیه چندان مایه مباهات نبوده و مسئله‌ای نیست که به آن افتخار شود. این موضوع زمانی محقق می‌شود که ضریب نفوذ بازار سرمایه بالا رود و بتواند نقدینگی سرگردان در جامعه را جذب و در صندوق‌های سرمایه‌گذاری وارد و شرایط را به صورتی فراهم کند که این سرمایه به سرعت از چرخه خارج نشود.
به جای تبلیغ عرضه اولیه، سرمایه‌گذاری را آموزش دهید
روش‌هایی که در حال حاضر در ایران برای عرضه اولیه وجود دارد، در دنیا مرسوم نیست. اینکه با یک قیمت پایین، سهم عرضه اولیه به بازار معرفی شود و سپس این اطمینان به بازار داده شود که حتما مردم سود خواهند کرد، اشتباه است؛ چراکه همین عامل باعث می‌شود بسیاری از افراد جامعه اطمینان یابند که می‌توانند سود تضمین شده‌ای را به دست آورند.
در کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری در بورس بیشتر به روش غیرمستقیم ازجمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌شود و تعداد سهامدارانی که به صورت مستقیم با اخذ کد معاملاتی وارد بازار می‌شوند، اندک است و پس از بررسی دانش و مهارت مدیریت سرمایه، اجازه این کار را پیدا می‌کنند اما در ایران این بررسی‌ها به‌طور جدی انجام نمی‌شود و هر شخصی به راحتی می‌تواند کد بورسی بگیرد و به دلیل نداشتن مهارت، سرمایه خود و بازار را دچار تشنج کند. این در حالی است که صندوق‌های سرمایه‌گذاری مدت‌هاست در دنیا به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری امن و تخصصی مورد استفاده عموم مردم هستند اما در بازار سهام ایران، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری که توانسته‌اند در مواردی حتی بازدهی بالاتر از شاخص هم داشته باشند، همچنان در حاشیه قرار دارند و تمرکز نو سهامداران برخرید عرضه‌های اولیه بیشتر است.
- زهره فدوی-خبرنگار
- شماره۳۲۸ هفته نامه اطلاعات بورس-صفحه۵