صندوق‌های سرمایه‌گذاری یکی از فرصت‌های مطلوب برای افرادی است که قصد سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بورس را دارند. نبود وقت و نداشتن اطلاعات کافی نوسهامداران هم یکی از دلایل رجوع به صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. از طرفی مدیریت حرفه ای دارایی‌ها، کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، نظارت و شفافیت اطلاعاتی، نقد شوندگی بالا وغیره بخشی از مزیت‌های وجودی صندوق‌ها به شمار می‌آید.
هرچند صندوق‌ها جایگاه شایسته خود را در بازار سهام به دست نیاورده‌اند؛ در حالی که مردم دیگر کشورها بخش بزرگی از نقدینگی‌های مازاد خود را در صندوق‌های بورسی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
با توجه به پتانسیل‌های بالفعل و بالقوه صندوق‌های سرمایه‌گذاری، نظرات کارشناسان در خصوص برخی از چالش‌های این ظرفیت قابل توجه جویا شدیم. البته برای درمیان گذاشتن ایرادات وارد در این خصوص با متولیان سازمان بورس با بن بست سکوت مواجه شدیم .
اعتماد کمتر اما شناخت بیشتر!
مدیرصندوق سرمایه‌گذاری تأمین سرمایه امید در باره مهم ترین چالش صندوق‌ها گفت: دوسال پیش که سازمان صندوق‌های سرمایه‌گذاری را مکلف به رعایت حداقل 5 درصد سهام در صندوق‌ها کرد، روال مدیریت صندوق‌ها سخت‌تر شد چون صندوق‌ها از حالت فیکس خارج شدند. همچنین باید در نظر داشت که مدیران صندوق‌ها مجبور به یکنواخت نگهداشتن سود صندوق خود هستند و این موضوع با توجه به نوسانات بازار سهام دشوار است.
پیمان تاتایی با بیان اینکه در روند مذکور از طرفی و با توجه به نوسانات بازار ممکن است مشتری حق خود را دریافت نکند، درتشریح این موضوع گفت: زمانی که بازار حالت صعودی دارد ممکن است بازدهی صندوق به بیش از 25 درصد و در حالت نزولی به 17 درصد برسد. این چنین شرایط نه مطلوب سرمایه‌گذاران و نه مدیران صندوق‌هاست، زیرا باعث خروج منابع و سرازیر شدن نقدینگی به سمت سپرده‌های بانکی با ثبات می‌شود.
این فعال بازار سرمایه به روند رو به رشد صندوق‌ها در دو سال گذشته هم اشاره کرد و گفت: در آن شرایط صندوق‌ها با توسعه خوبی همراه بودند اما بانک مرکزی و سازمان بورس با استنباط امکان مداخله صندوق‌ها در سیستم بانکی جلوی همکاری بانک‌ها و صندوق‌ها را گرفتند. این تصمیم مشکلاتی از جمله احراز هویت و بازاریابی مشتریان را به همراه داشت، ضمن آنکه مشتریان که همچنان از طرف بانک معرفی می‌شوند باید هر گونه ارتباط با بانک را قطع کنند.
تاتایی تصریح کرد: این حالت شرایطی ایجاد کرده که نمی‌دانیم اعتبار بانک‌ها پشت صندوق‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد یا نه؛ البته سود صندوق‌ها هم که در برخی مواقع با نوسان مواجه است که مجموع این عوامل باعث شده در مقایسه با دو سال گذشته اعتماد نسبت به صندوق‌ها کمتر شده در حالی که مردم بیشتر صندوق‌ها را می‌شناسند.
مدیرصندوق سرمایه‌گذاری تأمین سرمایه امید اظهار داشت:اگر قرار است که صندوق‌ها وارد سیاست‌های پولی نشوند شاید بهتر بود قوانین آسان‌تری وضع می‌کردند.مثلا برای صندوق‌های با درآمد ثابت حداقل 30 درصد اجازه حضور در سپرده‌های بانکی و مابقی الزام به خرید سهام بودند. تاتایی اجتناب از تصمیمات خلق‌الساعه و ابلاغ آن را دیگر راهکار جذب نقدینگی عنوان کرد و با تاکید بر مطالعه همه جانبه دستورالعمل‌ها قبل از ابلاغ گفت: درآخرین اقدام، سازمان بورس برنامه‌ای برای تصویب دستورالعمل جامع برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری در نظر داشت که با وجود تصمیم به جا در این زمینه اما در پیش‌نویس محدودیت‌های زیادی لحاظ شده بود که بهتر است برای رفع آن اقدام شود.
نبود تنوع کافی و قانون مشخص
رئیس هیأت مدیره کارگزاری بانک خاورمیانه در مورد چالش‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری گفت: تعیین حدنصاب دارایی‌ها، ملموس‌ترین مشکل در این بخش است که موجب شده دست مدیران در مدیریت دارایی و کنترل ریسک‌های موجود کوتاه شود.
داریوش روز بهانه افزود: از طرف دیگر تنوع ناکافی در صندوق‌هاست که نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای بازار باشد. علاوه براین‌ها مقررات سازمان در زمینه اجرایی نیز برای صندوق‌ها محدودیت‌هایی را ایجاد کرده که نیاز به اصلاح دارند.
رئیس هیأت مدیره کارگزاری بانک خاورمیانه با تاکید بر اینکه صندوق‌ها زیرساخت توسعه‌ای برای اقتصاد هرکشور محسوب می‌شوند، بیان داشت: این کارکرد مهم صندوق‌های سرمایه‌گذاری درحال‌حاضر در ایران اجرا نمی‌شود؛ برای مثال ریتس‌ها (صندوق‌های زمین و مسکن) در دنیا از تنوع کافی برخوردارند تا بتوانند مجموعه‌های بزرگی که نقدشونده نیستند یا به دلیل قیمت بالا قابل فروش نیستند و یا به خاطر کوچکی مقیاس فعالیت و یا پرهزینه بودن عملیات ساخت با مشکلاتی مواجهند را در قالب صندوق‌های زمین و مسکن هدایت کنند.
به‌زعم این فعال بازارسرمایه یکی از اشکالات موجود مرزبندی مبهم صندوق‌هاست؛ روزبهانه در تبیین این موضوع اظهار داشت: برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مانند صندوق‌های جسورانه و صندوق‌های پوشش ریسک معمولا در مرحله پذیره‌نویسی به‌طور غیراختصاصی سرمایه‌های کوچک را جذب می‌کنند که این امر برای سرمایه‌گذاران پرریسک مناسب است که این نکته در قانون دیده نشده است. وی مهم‌ترین مشکل را نبود قانون مشخص برای صندوق‌ها دانست و تصریح کرد: راه برون‌رفت از چالش‌ها تدوین قانون مناسب و کارآمد است؛ اما ظاهرا سازمان بورس قصد اکتفا به تدوین یک دستورالعمل را دارد، در صورتی که این موضوع به حدی از اهمیت برخوردار است که باید در سطح قانون‌های بازارسرمایه باشد.
رئیس هیأت مدیره کارگزاری بانک خاورمیانه، راهکار جذب مردم در صندوق‌های سرمایه‌گذاری را تعیین تکلیف سهام عدالت و ایجاد شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی دانست و خاطرنشان کرد: ورود درست این شرکت‌ها با فرآیندی درست به بازار می‌تواند مردم را برای سرمایه‌گذاری جذب کند؛ البته راه دیگر تغییر نگاه به «ریتیلینگ» است، چراکه عملیات خرده فروشی در بازارهای سرمایه ایران با سایر کشورهای دیگر تفاوت دارد؛ در دنیا نقدینگی‌های خرد را از طریق صندوق‌های بازنشستگی جذب می‌کنند اما در ایران با توجه به کوچکی بخش خصوصی این صندوق‌ها هم تعداد محدودی دارند که لازم است به آن پرداخته شود.
توسعه قابل توجهی پیدا نکرده‌ایم
همایون دارابی، کارشناس بازار سرمایه و عضو انجمن سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در گفت‌وگویی کوتاه به بررسی جایگاه و چالش‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری پرداخت.
- جایگاه صندوق‌های سرمایه‌گذاری را چطور ارزیابی می‌کنید؟
صندوق‌ها مبحث بسیار فعال و قابل پیشرفتی در تمامی بازارها هستند، این موضوع در بازارسرمایه ایران هم وجود داشته و جایگاه بسیار خوبی کسب کردند، هرچند به نظر می‌رسد هنوز پتانسیل زیادی در این حوزه وجود دارد. البته تاکنون استارت‌آپ‌ها، صندوق‌های پروژه، صندوق‌های زمین و ساختمان، صندوق‌های طلا و... به خوبی جا افتاده‌اند، هرچند در برخی صندوق‌ها از جمله صندوق‌های کالا محور و به‌خصوص صندوق‌هایی که دارایی ارزی و دارایی‌های صنعتی، فلزی و سنگی داشته باشند، هنوز توسعه قابل توجهی پیدا نکرده‌ایم.
- با این شرایط، دلایل عدم توسعه یافتگی صندوق‌ها را چه می‌دانید؟
در حال حاضر مهم ترین ابهام در مورد نهاد ناظر بر صندوق‌هاست. از طرفی صندوق‌های با درآمد ثابت با محدودیت‌هایی از جمله سقف صندوق مواجهند که باعث می‌شود صندوق‌های بزرگ و گسترده را نداشته باشیم. نکته دیگر کارگزاران بانکی به عنوان مهم ترین بخش از صنعت کارگزاری هستند که به‌رغم وجود منابع و مشتریان بسیار به دلیل مقررات حاکم بر بانک مرکزی از تاسیس شرکت‌های سبدگردان و مدیریت دارایی محرومند و به همین دلیل توسعه صندوق‌ها در شرکت‌های کارگزاری بانکی متوقف شده است.
- در ایجاد این محدودیت‌ها، سازمان چه نقشی دارد؟
دقیقا ؛ در این خصوص نهاد ناظر نقش دارد. محدودیت‌هایی از لحاظ تعداد صندوق‌ها و روند صدور مجوزها وجود دارد. همچنین نهادهایی مانند کارگزاری یا سبدگردان می‌توانند حداکثر یک صندوق در هر رشته را مدیریت کنند . در صورتی که در دنیا، مجموعه‌هایی مثل بلک استار و راک استار که مدیریت دارایی انجام می‌دهند تعداد صندوق‌هایشان به ده‌ها هزار با طیف بسیار گسترده می‌رسد. اما در ایران حتی روند دریافت مجوزها کند است . البته این موضوع می‌تواند ناشی از نوپا بودن این حوزه در اقتصاد و بازار سرمایه باشد . در حال حاضر برای صندوق‌های خصوصی برنامه‌ریزی شده که برای سرمایه‌گذاری در شرکت‌های بخش خصوصی مجوز دریافت کنند.
- فکر می‌کنید جای چه صندوق‌هایی در بازار خالی است؟
نگاهی به روند صندوق‌ها در دنیا نشان می‌دهد که صندوق‌های دارایی‌های ارزی، فلزی، محصولات کشاورزی یا معدنی می‌توانند پاسخگوی نیاز بخشی از بازار باشند، از طرفی تاکنون صندوق‌های مربوط به صنایع مختلف از جمله صندوق مربوط به بخش دارو یا پتروشیمی را نداریم که حضور آنها می‌تواند کمک‌کننده در رونق بیشتر بازار سهام به شمار آید.
- زهره فدوی- خبرنگار
- شماره 335 هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه 5