یکی از مواردی که برای سرمایه‌گذاران بورس، به خصوص سرمایه‌گذاران تازه وارد جذابیت دارد عرضه اولیه سهام شرکت‌هاست. به طور عمده به این دلیل که شرکت ها در اکثر موارد با قیمتی پایین‌تر از ارزش ذاتی خود عرضه اولیه می‌شوند جذابیت خاصی برای خریداران به وجود می آید. ناگفته نماند این موضوع در دنیا نیز پذیرفته شده است.
عرضه‌های منفی درجهان
سهامداران بازار سرمایه ایران و دنیا نیز به ندرت سهم هایی را به یاد دارند که در عرضه‌های اولیه ناموفق بوده اند، در بازار سرمایه ایران (بیمه دانا، سیمان خوزستان، گروه دارویی برکت) در چند سال گذشته از معدود شرکت‌هایی بودند که در مقابل انبوه سهامی که عرضه اولیه شد بازدهی منفی داشتند.
در دنیا نیز به طور مثال عرضه اولیه سهام اوبر با نماد «UBER» در تاریخ 5/10/2019 با ۴۵ دلار در محدوده کف قیمت پیش بینی شده ۴۴ تا ۵۰ دلار در بورس نیویورک کشف قیمت شده که این شرکت تاکسی‌های اینترنتی قادر به تأمین مالی ۸۲.۴ میلیارد دلاری شد که پس از عرضه اولیه این شرکت تاکنون نزدیک 31 درصد با بازدهی منفی همراه بود. این موضوع نشان می‌دهد که به صورت قطع نمی‌توان در دنیا (یا حداقل در آمریکا) IPOها را جذاب دانست اما در کشورمان این گونه استنباط می شود که همه عرضه‌های اولیه با بازدهی مثبت و بالایی همراه هستند. (نمودار یک)
مزیت‌های بوک بیلدینگ
از اواخر سال 95 عرضه‌های اولیه در بورس های اوراق بهادار کشور به روش ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ صورت می پذیرد و مهم‌ترین مزیت در روش عرضه اولیه سهام به این روش، امکان ثبت و تخصیص سهام به قیمت‌های متفاوت است.
در این روش هر سفارش با توجه به حداکثر حجم مشخص شده در قیمتی که خریدار تعیین می‌کند در سامانه معاملات ثبت می‌شود و در تخصیص سهام عملا بی‌عدالتی ایجاد نخواهد شد و اولویت اول کماکان قیمت خواهد بود.
مشارکت روزافزون شرکت کنندگان در عرضه اولیه
در این گزارش عرضه‌های اولیه کشورمان در سال 98 با یکدیگر مقایسه شدند. اولین نکته‌ای که در جداول مقایسه ای خودنمایی می‌کند تفاوت در میزان مشارکت در عرضه‌های اولیه بوده که امسال بازار سرمایه با مشارکت روزافزون تعداد شرکت کنندگان مواجه شد. این امر در بازار سرمایه موجب رشد و رونق بخشیدن تولید کشور شده و همچنین مردم از این سرمایه‌گذاری منتفع خواهند شد. البته به دنبال آن برای شرکت‌های بورسی که قصد ورود به بازار سرمایه را داشته باشند نیز می‌توانند مزایایی از قبیل معافیت مالیاتی، دستیابی به ارزانترین راه برای تأمین نقدینگی مورد نیاز خود برای انجام طرح‌های توسعه‌ای، برندسازی و افزایش اعتبار، نظارت دائمی بر عملکرد مدیران و.... داشته باشد.
14 عرضه اولیه در هفت ماه
عرضه‌های اولیه سال 98 بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران بر اساس(جدول شماره یک) نشان می‌دهد که از منظر تاریخی سرمایه‌گذاری صدر تأمین با نماد «تاصیکو» در 09/02/98 اولین عرضه مورد بررسی و سرمایه‌گذاری آوا نوین با نماد «وآوا» در 01/08/98 آخرین شرکت محدوده مورد بررسی بوده است.
میانگین افرادی که سهام عرضه اولیه را دریافت داشتند حدود 601 هزار نفر بوده که نسبت به جامعه سهامداری کشور حدود 5 درصد است. این موضوع خود نشان می دهد هنوز افراد زیادی درگیر عرضه های اولیه نیستند.
نوسان بازدهی در عرضه‌های اولیه
همچنین (نمودار شماره دو) نشان می‌دهد دامنه قیمت در ثبت سفارش IPOها با محدودیت روبه‌رو بوده و تنها 4 درصد است. در این دامنه نوسان سرمایه‌گذار قطعاً سقف قیمتی را انتخاب می‌کند و عملاً بوک بیلدینگ مفهوم خود را از دست می‌دهد. در این گزارش میانگین بازدهی 14 شرکت عرضه شده مورد بررسی قرار گرفته که به طور میانگین 168 درصد بازدهی داشته است.
همچنین این نمودار میزان بازدهی هر سهم عرضه شده را نشان می‌دهدهمان طور که مشخص بوده از لحاظ درصدی نماد «درهآور» تاکنون بیشترین درصد بازدهی را به سهامداران داده است.
محصولات دارویی دارای بیشترین عرضه
تعداد شرکت‌های عرضه شده در صنایع مختلف نشان می‌دهد که در سال جاری تاکنون 14 شرکت در 8 حوزه مختلف در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران عرضه شده است. از این تعداد عرضه، بیشترین تعداد شرکت عرضه شده در صنعت مواد و محصولات دارویی بوده و طبق آمار از بین 14 عرضه اخیر سهام شرکت‌ها، سهام 6 شرکت در بازار بورس اوراق بهادار تهران و مابقی در بازار فرابورس ایران صورت گرفت.
همچنین طبق آمار مدیران عرضه این شرکت‌ها که توسط شرکت‌های کارگزاری صورت پذیرفته کارگزاری صبا تأمین با بیشترین تعداد عرضه در صدر جدول عرضه کنندگان قرار گرفته است.
ذکر این نکته ضروری است که بررسی تنوع شرکت‌های عرضه شده در سال جاری نشان می‌دهد که ظرفیت‌های بسیاری برای عرضه صنایع مختلف وجود دارد. چراکه قرار بود سال جاری بر اساس اظهار نظر مسئولان، تحول شگرفی در میزان عرضه‌های اولیه صورت گیرد که در صورت تحقق این دیدگاه، به طور یقین شاهد افزایش تنوع شرکت‌ها برای عرضه اولیه بودیم. (جدول و نمودار شماره سه)
روند صعودی کدهای فعال
تعداد خریداران سهام در روز عرضه اولیه نشان می‌دهد که به مرور تعداد کدهای فعال در عرضه‌های اولیه بالا رفته است. این که به چه میزانی کدهای واقعی سهامداران در عرضه‌های اولیه می‌باشند قابل تشخیص نیست اما به نظر می‌رسد با شیوه فعلی عرضه‌های اولیه که دامنه نوسان محدودی دارد تعدادی از کدهای کمکی غیرفعال وارد این بازار می شوند.
همان‌گونه که در نمودار شماره چهار مشخص است میزان مشارکت در عرضه اولیه‌های سال 98 از ابتدا روند صعودی داشته که بیشترین میزان مشارکت تا بدین جا عرضه اولیه دتوزیع با 928 هزار نفر بیشترین مشارکت و کمترین میزان مشارکت زشریف با 376 هزار نفر را به ثبت رسانیده است.
باید در نظر داشت که تاکید بر آموزش و فرهنگ‌سازی در حوزه بورس و آگاهی بخشی از مزایای آن، مردم را به جای ترغیب و تزریق نقدینگی به بازارهای غیررسمی، به سمت بورس سوق می‌دهد. البته تحقق این موضوع بهترین راه برای هدایت جریان نقدینگی به بازار سرمایه خواهد بود.
(نمودار شماره چهار)
نکات قابل تامل
بر این اساس به نظر می‌رسد ناظرین و سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه در عرضه های اولیه در خصوص موارد ذیل باید به جمع‌بندی برسند. عرضه‌های اولیه نباید سودده باشند، اما به دلیل اجبار فروش سهام در روز عرضه اولیه و ناشناس بودن شرکت برای تحلیلگران می تواند جذابیت در خرید داشته باشند.
سرمایه‌گذار باید به هر روش تحلیلی قیمت مد نظر خود را کشف کرده و وارد سیستم کند، در واقع مسئولیت نهایی خرید سهام بر عهده سرمایه گذاران بوده و این مهم قابل تفویض به غیر نیست.
سازمان بورس نیز باید در زمان‌های عرضه‌های اولیه با توجه به میزان مشارکت جمعیت یک‌میلیونی در آینده نه چندان دور زیر ساخت‌ها و بسترهای معاملاتی لازم را فراهم کند تا با اختلال مواجه نشود. همچنین نقش متعهدین پذیره نویسی باید در عرضه‌های اولیه پررنگ‌تر شود.
- الهام توانایی-مدیر امور اعضای کانون کارگزاران
- شماره 335 هفته نامه اطلاعات بورس- صفحه 4