با توجه به ذخایر نفت و گاز ایران، صنایع پالایشی و پتروشیمی را می‌توان جذاب‌ترین صنایع در کشور به شمار آورد. از سوی دیگر ضمن اشاره به حجم تولید بالا و متنوع صنایع پتروشیمی و انعطاف تولید در شرایط متفاوت بازار در کنار تغییر سریع انواع تقاضا، می‌توان گفت بازارهای رسمی محصولات پتروشیمی همچون دیگر بازارها از جمله بازار فلزات یا دیگر حامل‌های انرژی توسعه مطلوبی نیافته است.
این در حالی است که دولت‌های مختلف از این شرایط استفاده کرده و با ایجاد بورس‌های داخلی و محلی سعی در انسجام و شفافیت معاملات پتروشیمی داشته‌اند. با توجه به ارزش بالای محصولات پتروشیمی و سهولت استفاده صنعتی از آنها، غالب دولت‌ها تمایلی به صادرات این محصولات از کشور متبوع خود نداشته و به‌منظور افزایش ارزش افزوده و اشتغالزایی سعی در محدودیت عرضه‌های صادراتی می‌کنند. این شرایط تا جایی پیش رفته که در نقاط مختلف جهان قیمت‌های متنوعی گزارش می‌شود که جذابیت این تجارت را نیز افزایش داده است.
بورس کالا برای حفظ پتروشیمی‌ها در سبد محصولات خود تلاش‌های بسیاری مد نظر قرار داده است. البته به اعتقاد فعالان صنعت پتروشیمی اجباری که بر عرضه محصولات پتروشیمی در بورس وجود دارد، تنها زمینه نارضایتی فعالان این صنعت را فراهم و در نهایت باعث می‌شود که این افراد مقداری از محصولات خود را در بورس عرضه و برای فروش سایر محصولات راه‌هایی برای دور زدن قوانین پیدا کنند. به عبارت دیگر مخالفان عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا، مکانیزم بازار وعرضه وتقاضا را بر همه چیز مقدم می‌دانند. اما موافقان، ضمن اشاره به ایجاد رانت و تقاضاهای بدون نظارت، اهمیت شفافیت بورس و بسته شدن دست دلالان را بر سایر مسائل ارجح می‌دانند. این در حالی است که با توجه به پرداخت نقد محصولات خریداری شده در بورس، احتمال خرید واسطه گران از بورس کالا بیش از حضور تولیدکننده‌های اصلی است.
عرضه‌ها به تولیدکنندگان واقعی برسد
«برای صنایع پایین دستی و تکمیل زنجیره آن برنامه خاصی وجود ندارد.» دیدگاه مذکور بخشی از صحبت‌های احمد مهدوی ابهری، دبیر انجمن پتروشیمی در خصوص چالش‌هایی است که صنعت پتروشیمی برای رشد پیش روی خود دارد. بیان نظرات این مقام مسئول در خصوص برخی مسائل صنعت پتروشیمی قابل تامل است.
با توجه به افزایش تحریم‌ها، روند صنعت پتروشیمی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صنعت پتروشیمی پیشتاز صنایع در جنگ اقتصادی است و مجتمع‌های تولیدی در این صنعت ارزش آفرین، سال گذشته بیش از 70درصد ارز صادراتی خود را در سامانه نیما عرضه کردند. درواقع بر اساس آمار موجود، پتروشیمی‌ها صد درصد تعهدات ارزی خود را انجام داده‌اند. از یک سو با وجود توانایی و ظرفیت تولید کشور، سهم کمی از مواد پلاستیکی و لاستیکی در بازارهای همسایه داریم.البته مشکل اینجاست که بازارهای داخلی ظرفیتی محدود دارند و صنایع پایین دستی باید نگاه صادرات محور به منظور حضور بهتر در بازهای بین المللی داشته باشند. وقتی کشور در وضیت عادی اقتصادی قرار دارد، مسئولان نگرانی بابت توسعه صنعت پایین دستی ندارند. با این اوصاف صادرات محور بودن، تبدیل به ارزش افزوده، استفاده از شرکت‌های دانش بنیان و تولید داخل رمز موفقیت صنعت پتروشیمی است. همچنین تولید کاتالیست‌ها در داخل کشور توسط تولیدکنندگان داخلی نمونه موفق از تولید با ارزش افزوده است که می‌تواند از خروج ارز نیز جلوگیری کند. صنایع پتروشیمی نیازمند لایسنس نبوده و تنها با ورود دستگاه و خط تولید می‌توانند کالایی با ارزش افزوده بالایی تولید کنند. اشاره به این مهم هم ضروری است که در زمان تحریم‌ها رکورد تولید محصول پرطرفدار و استراتژیک PET در صنایع پتروشیمی کشور شکسته شد.
برای پیشرفت صنایع پایین دستی چه اقداماتی انجام شده است؟
برای صنایع پایین دستی و تکمیل زنجیره آن برنامه خاصی وجود ندارد. یکی از مشکلات صنایع پایین دستی نقدینگی است، دولت می‌تواند خوراک را سه ماه بدهد و ما هم محصولات صنایع پایین دستی را چهار ماهه بدهیم.
سال گذشته تولیدکنندگان پتروشیمی، با نحوه عرضه محصولات در بورس کالا چالش‌هایی داشتند، این چالش‌ها به کجا رسید؟
در بازار محصولات پتروشیمی به دلیل نوسانات ارزی، التهاباتی بروز کرد و تقاضا افزایش یافت. دلیل این موضوع وجود رانت بود. یک عده دلال وارد بورس شده و مواد را می‌خریدند و با سه یا چهار برابر قیمت می‌فروختند. همچنین افرادمذکور با خریدهای سنگین مانع رسیدن محصول به دست تولید کننده واقعی در بخش پایین دستی صنعت پتروشیمی می‌شدند. مهم ترین دلیل مشکلات اتفاق افتاده را می‌توان افزایش قیمت مواد اولیه صنایع تکمیلی و پایین دستی پتروشیمی و جولان دلالان در بورس کالا دانست. در حقیقت پتروشیمی‌ها هیچ کاهشی در عرضه مواد اولیه نسبت به سال‌های گذشته نداشتند اما به طور ناگهانی تقاضا برای مواد اولیه چهار برابر شد. اما اگر کف عرضه‌ها در بورس رعایت شده و عرضه‌ها به تولیدکنندگان واقعی برسد، در بازار هیچ کمبودی نخواهیم داشت و واحدهای تولیدی سرپا خواهند ماند. در مجموع بستر معاملاتی بورس کالا، بازار بسیار خوبی را برای محصولات مختلف از جمله پتروشیمی‌ها فراهم کرده و فعالان این بازار باید از ابزارهای مالی موجود در آن استفاده کنند.
- گلاره کحالی- خبرنگار
- شماره 336 هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه 6