در این حالت سرمایه‌گذار بدون آنکه سهام آن شرکت را از قبل خریداری کرده باشد، می‌تواند سهام را از مالک آن قرض کند و پس از سپری شدن یک بازه زمانی همان تعداد سهم به علاوه بهره آن را به مالک پرداخت کند. میزان بهره نیز از قبل مشخص می‌شود. در این‌صورت متقاضی از مابه‌التفاوت فروش سهم در قیمت بالاتر و خرید مجدد آن در ارقام پایین سود می‌کند. در این حالت بر اساس قرارداد قرض مالکیت به فروشنده منتقل می‌شود. این مهم نیز مانند طرح‌های دیگر مطرح شده در بازار سرمایه موافقان و مخالفانی دارد. موافقان طرح مذکور، ضمن اشاره به تحلیل محور شدن بازار سرمایه با اجرایی شدن این طرح، استفاده و گرفتن سود از بازار منفی را یکی از مهم‌ترین مزایای این ابزار می‌دانند. از سوی دیگر مخالفان طرح مذکور با اشاره به افزایش فشار فروشی که اجرایی شدن این مهم بر شاخص می‌آورد، تسهیل در اتفاق افتادن فاز اصلاحی شاخص را دلیل عمده خود برای مخالفت می‌دانند. با این حال نکته مهم این است که چنین طرح‌هایی چه خصوصیاتی دارند که در خارج از ایران موفق بوده اما وقتی در بازار سرمایه ما ایرانیزه می‌شوند، چندان مورد اقبال اهالی بازار قرار نمی‌گیرند. اتفاقی که پیش از این برای بسیاری از ابزارهای طراحی شده در بورس ایران از جمله آتی سهام، صکوک وکالت و منفعت، صندوق زمین‌وساختمان و... افتاده است. دیدگاه چند کارشناس بازار را در این باره می‌خوانیم.
افزایش فشار با اجرایی شدن فروش استقراضی
محمد کفاش پنجه‌شاهی در مورد تاثیر اجرایی شدن بازار دوطرفه در بازار سرمایه گفت: بدون شک فروش تعهدی در ابتدای اجرایی شدن با افزایش فشار فروش بر بازار تاثیر منفی گذاشته و بازار را به فاز اصلاحی می‌برد اما با توجه به اینکه سهم فروخته شده باید دوباره خریداری شود، می‌توان گفت این اصلاحات هم در مدت زمانی دوباره جبران می‌شود.
مدیرعامل کارگزاری خبرگان سهام با اشاره به ریزش شدید شاخص بورس در دی ماه 92 ادامه داد: همواره ترسی از تکرار شدن اتفاقات سال 92 در ذهن فعالان بازار وجود دارد، با توجه به حباب بسیار زیادی که اکنون در برخی از سهم‌های بازار دیده می‌شود، همچنین رشد شاخص به میزان بالا، می‌توان گفت اگر اصلاحی وجود داشته باشد، بزرگتر و شدیدتر از سال 92 است، چراکه با رشد شاخص، فشار فروش‌ها هم بیشتر می‌شود. البته با توجه به انتظار برای رشد نرخ دلار و تورم در اقتصاد، می‌توان گفت دلایل کافی برای شروع چنین ریزشی هنوز وجود ندارد.
Short sell ترمز رشد بازار را می‌کشد
علیرضا کدیور، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری ایرانیان در خصوص تاثیر فروش استقراضی در بازار سرمایه گفت: اگر این ابزار تنها برای سهم‌های بزرگ و بنیادی انجام شود که عملا هیچ کارکردی برای بازار سرمایه ندارد، چرا که مشکل بازار حباب قیمتی است که در سهم‌های کوچک اتفاق می‌افتد. وی افزود: با این حال اگر این ابزار بدون محدودیت برای همه بازار قابل اجرا باشد، مکانیزمی است که تا حدودی می‌تواند بازار را اصلاح کرده و ترمز رشدی بازار را بکشد.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به آمارهای مربوط به رشد شاخص در سال جاری بیان کرد: شاخص بورس در سال جاری 139 درصد و شاخص هم‌وزن در همین بازه زمانی 325 درصد یعنی حدود 2.5 برابر رشد داشته است که نشان از رشد بالا و حباب‌گونه سهم‌های کوچک دارد. از این رو، روند نزولی شاخص می‌تواند برای سهم‌های بزرگ روند اصلاحی و برای سهم‌های کوچک سقوط قیمتی باشد.
سفته‌بازان سهم را به سوی منفی شدن هدایت می‌کنند
ابوالفضل شهرآبادی، عضو هیأت مدیره شرکت سبدگردانی داریک پارس در خصوص فروش استقراضی گفت: این نوع از خرید، حالتی است که افراد اقدام به فروش سهامی می‌کنند که موجودی آن نزدشان صفر است. وی افزود: این ابزار در بازارهای مالی دیگر کشورها مرسوم است و این امکان را به فرد می‌دهد که اگر دانش و تحلیل دارد اما سرمایه ندارد، می‌تواند از دانش خود پول دربیاورد. در واقع اگر با تحلیل به این نتیجه رسید که قیمت سهم نزولی خواهد شد، از طریق فروش استقراضی اقدام به فروش سهمی می‌کند که در پرتفوی خود ندارد.
این کارشناس بازار سرمایه تاکید کرد: هرکس قدرت تحلیل داشته باشد، می‌تواند از این آپشن استفاده کند، البته عامه سهامداران نیز بر اساس جو بازار دست به فروش استقراضی می‌زنند.
عضو هیأت مدیره شرکت سبدگردانی داریک پارس هشدار داد: با این اوصاف اگر نهاد ناظر، نظارت درستی نداشته باشد، این امکان به سفته‌بازان داده می‌شود که یک سهم را به سمت منفی شدن سوق دهند.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر، فعالان بازار با این ذهنیت که پس از هر صعودی، فاز اصلاحی اتفاق می‌افتد، در انتهای فاز صعودی شاخص، شروع به Short sell می‌کنند و این اقدام به شروع و تسهیل فاز اصلاحی شتاب می‌دهد. یعنی افراد نه تنها سهم‌هایی را که دارند، می‌فروشند بلکه سهم‌هایی که ندارند را هم می‌فروشند و این فشار فروش در بازار را بیشتر می‌کند.
این تحلیلگر بازار سرمایه، راه‌اندازی ابزارهای ناقص یا نابجا را یکی از ایرادهای فعلی بازار دانست و افزود: برخی از ابزارهایی که در بازار ایران راه‌اندازی می‌شوند، جزو پرکاربردترین ابزارهای مالی در بازارهای جهانی هستند، اما مورد استقبال قرار نمی‌گیرند، چرا که در زمان یا فرمت نامناسب و به صورت ناقص راه‌اندازی شده‌اند. برای مثال آتی سهام، صکوک وکالت و منفعت، صندوق زمین‌وساختمان و... ابزارهای پرکاربردی هستند اما در ایران موفق نیستند، چرا که یا ناقص اجرایی شدند یا زمان مناسبی برای راه‌اندازی آنها انتخاب نشده است. از سوی دیگر ابزارهایی که خوب عمل می‌کنند مانند آتی سکه را یک شبه متوقف می‌کنند؛ همه اینها مواردی است که به نهاد ناظر برمی‌گردد، چراکه ابزارها را به صورت تئوریک طراحی می‌کنند و به برخی جنبه‌های عملی آن توجه لازم نشده است، در حقیقت ابزارها آزمون و خطای خود را در بازار پس می‌دهند.
شهرآبادی تاکید کرد: سازمان باید امکان آزمون برای ابزارهای نوین خود داشته باشد چراکه بازار سرمایه محلی برای آزمون و خطای ابزارهای طراحی شده نیست.
دستورالعمل فروش استقراضی قابل تغییر است
با توجه به حاشیه‌ها و نظرات متفاوتی که در خصوص اجرایی شدن فروش استقراضی مطرح می‌شود، با نگار نظری مدیر ابزارهای نوین شرکت بورس تهران گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
هدف بورس تهران از راه‌اندازی فروش تعهدی چه بود؟
فروش تعهدی اوراق بهادار زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سرمایه‌گذاران انتظار دارند قیمت اوراق بهادار در آینده با کاهش همراه شود. از این رو با هدف کسب سود از این کاهش قیمت، به فروش اوراق تحت مالکیت شخص دیگری (که در دستورالعمل مالک عنوان شده است) اقدام کرده و با کاهش قیمت و بازخرید آن، مابه‌التفاوت قیمت فروش و بازخرید را به عنوان سود خود شناسایی می‌کنند. فروش تعهدی به سهامدار عمده‌ای که نمی‌خواهد سهم را از دست بدهد و علاوه بر اینکه از EPS آن استفاده می‌کند، می‌خواهد یک بازده اضافه‌ای هم داشته باشد، عملا این امکان را خواهد داد، البته ریسک از دست دادن سهم را هم دارد اما ریسک کمی است .البته باید تاکید کنم که با راه‌اندازی این سازوکار در بورس عملاً می‌توان با افزایش نقدشوندگی شاهد افزایش کارایی بازار نیز بود.
چه امکاناتی برای مالکان اوراق بهادار برای استفاده از وجه حاصل از فروش تعهدی وجود دارد؟
مالک اوراق بهادار نیز در مدت زمان بین فروش و بازخرید اوراق بهادار تحت مالکیت خود، وجوه حاصل از فروش تعهدی را در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری بادرآمد ثابت قابل معامله یا سپرده‌های بانکی، سرمایه‌گذاری کرده و از سود آن بهره‌مند خواهد شد. البته اگر جلوتر برویم و نیاز باشد که این مصارف متنوع شود، حتی به صورت سرمایه‌گذاری در سهم، دستورالعمل قابل تغییر است.
برخی از کارشناسان و فعالان بازار سرمایه نگرانی‌هایی بابت افزایش فشار فروش و وجود سیگنال منفی با این ابزار در بازار سرمایه دارند؛ شما برای کنترل این مهم چه تمهیداتی اندیشیده‌اید؟
در همه جای دنیا هم چارچوبی در نظر گرفته می‌شود که Short sell باعث منفی شدن بازار نشود یا به منفی شدن آن شتاب ندهد. در واقع برای جلوگیری از این مهم محدودیت‌هایی در نظر گرفته می‌شود. برای مثال، شما در تمامی شرایط بازار نمی‌توانید Short sell را انجام دهید یا درصدهایی برای شاخص یا سهام در نظر گرفته می‌شود که اگر به آن سطح رسید، امکان Short sell وجود نداشته باشد. از سوی دیگر محدودیت‌ها در سطح نماد، هم از نظر قیمتی و هم از نظر حجمی امکان اجرایی دارد؛ کمااینکه در همه این موارد دست خود بورس هم برای دخالت باز است و اگر شرایط بازار به گونه‌ای دچار چالش شود، امکان به یکباره بسته شدن Short sell وجود دارد. قابل ذکر است که تمامی موارد و محدودیت‌ها در دستورالعمل منتشر شده اواخر خرداد ماه به تصویب هیأت مدیره سازمان بورس و وراق بهادار رسیده است.
- گلاره کحالی- خبرنگار
- شماره 345 هفته نامه اطلاعات بورس - صفحه 5