برای آنکه متوجه شویم ایستگاه‌های معاملاتی چه تفاوتی با سامانه‌های آنلاین گروهی دارند، باید تفاوت را در نحوه دسترسی معامله‌گران به هسته معاملات جستجو کنیم در واقع سفارش ایستگاه‌های معاملاتی از طریق MPLS( که به اینترنت نیاز ندارد) و سفارش از طریق سیستم آنلاین گروهی متکی به اینترنت است. نحوه اتصال به هسته معاملات فرق اساسی این دو نوع سامانه به شمار میرود.گرچه بیشتر از یک سال است که مجوز جدیدی برای سیستم ایستگاه‌های معاملاتی صادر نمی‌شود اما اعطای مجوز به سامانه آنلاین گروهی پابرجاست.برخی تفاوت در تعداد ایستگاه‌های معاملاتی در کارگزاری‌های مختلف را انحصاری می‌دانند که نصیب کارگزاری‌های بزرگ شده و برخی دیگر وجود چنین انحصاری را بیمعنا دانسته و معتقدند تعداد این ایستگاه‌ها با تعداد مشتری‌ها و حجم معاملاتی که کارگزاری انجام می‌شود رابطه مستقیم دارد، در نتیجه کارگزاری کوچکی که تعداد مشتریان کمتری دارد، نیاز به داشتن تعداد بیشتر این ایستگاه‌ها هم نخواهد داشت، اما آیا داشتن ایستگاه‌های معاملاتی بیشتر در گذشته عاملی جهت افزایش فعلی معاملات برخی کارگزاری‌ها نبوده است؟به نظر می‌رسد در حال حاضر ممنوعیت اعطای مجوز ایستگاه‌های معاملاتی برای کارگزاری‌هایی که تمایل به داشتن این ایستگاه‌ها دارند، به نوعی عدالت لازم را در این زمینه کم کرده است.
برای شفاف سازی برخی مسایل پیرامون ایستگاه‌های معاملاتی ، در گفتگویی کوتاه نظرات مجید نورزوی معاون امور ناشران و اعضای سازمان بورس را جویا شدیم.
اعطای مجوز برای ایستگاه‌های معاملاتی کارگزاری‌ها بر اساس چه شرایطی انجام می شود ؟
هر کارگزاری چنانچه شرایط لازم، مکان مناسب و تجهیزات مورد نیاز را طبق ضوابط مربوط تهیه کند، می‌تواند بدون محدودیت مجوز هر تعداد شعبه و تالار اختصاصی را دریافت کند. البته این موضوع با هدف گسترش فیزیکی بازار و تسهیل دسترسی همه هموطنان به بازار سرمایه است.در این رابطه لازم است گفته شود، دسترسی معامله‌گران به هسته معاملات از دو طریق ایستگاه نامک و برخط گروهی است. تفاوت اصلی این دو نوع ایستگاه در شیوه ارتباط آنها به هسته معاملات است. سفارشات ایستگاه‌های نامک (EBS) از طریق MPLS به هسته معاملات ارسال میشوند، ولی دسترسی ایستگاه‌های برخط گروهی در بستر اینترنت است. شایان ذکر است که در حال حاضر مجوز جدید برای سیستم معاملات نامک جز در جزیره کیش( حداکثر یک سیستم برای هر کارگزاری)اعطا نمی‌شود و تمامی مجوزهای جدید اعطایی، ایستگاه‌های معاملاتی برخط گروهی است.
سقف مشخصی برای کارگزاری‌ها هنگام اعطای مجوز وجود دارد؟
باید در نظر داشت هر مجوز قابلیت دریافت تعداد محدودی ایستگاه را دارد. شرکت‌های کارگزاری با رعایت شرایط لازم می‌توانند به ازای اخذ هر مجوز شعبه، دسترسی یک ایستگاه معاملاتی و به ازای مجوز تالار اختصاصی، حداکثر تا دو ایستگاه معاملاتی دریافت کنند .
با توجه به اینکه تعداد این ایستگاه‌ها در کارگزاری‌های مختلف متفاوت است، علت محدودیت در برخی از کارگزاری‌ها چیست؟
شرکت‌های کارگزاری با اخذ مجوز اتاق معاملات می‌توانند به تعداد نامحدود، ایستگاه معاملاتی دریافت کنند. با توجه به قابلیت این مجوز و نامحدود بودن تعداد ایستگاه، هر شرکت کارگزاری تنها می‌تواند یک مجوز اتاق معاملات اخذ کند، البته شرکت‌های کارگزاری در تمامی مجوزها در صورت داشتن مجوز سیستم معاملاتی نامک از قبل، می‌توانند درخواست سیستم معاملاتی برخط گروهی همزمان نیز ارائه کنند.
محمدرضا ماجد رییس کارگروه ابزارهای نوین مالی کالایی کانون کارگزاران در خصوص این شائبه که آیا انحصاری در گرفتن ایستگاه‌های معاملاتی در میان کارگزاری‌های مختلف وجود داشته است، توضیح داد:«در گذشته روال به این صورت بود که دسترسی به سامانه معاملاتی بورس از طریق استیشنی که در خود تالار در نظر گرفته شده بود در اختیار کارگزاران قرار میگرفت. در آن زمان اگر کارگزاری بزرگتر بود، معامله‌گران آن با دغدغه‌های زیادی روبه رو می‌شدند که طبیعتا این موضوع باعث می‌شد ایستگاه‌های معاملاتی بیشتری در اختیار آن کارگزاری‌ها قرار گیرد.وقتی کارگزاری مشتری بیشتری دارد طبیعی است که تعداد استیشن‌های بیشتری نیز داشته باشد چرا که تعداد محدود این ایستگاه‌ها برای دستورگذاری همه معاملات کافی نیست و تعداد آن با تعداد مشتری‌ها و حجم معاملاتی که انجام می‌شود، متناسب است.»
ماجد ادامه داد:«با آنلاین شدن خدمات، گپ‌های دسترسی به سامانه معاملاتی بورس در اختیار شرکت‌های خدمات اینترنتی قرار گرفت نه کارگزار! در واقع شرکت‌های فراهم کننده این خدمات بر اساس تعداد کارگزاری‌ها و تعداد مشتریهایی که هر یک از کارگزاری‌ها دارد و از طریق OMS، سامانه‌های گپ را به آنها اختصاص دادند.با این حساب عدالت برقرار می‌شود چرا که هر چقدر تعداد افراد بیشتر شود، سامانه بیشتری در اختیار کارگزای قرار می‌گیرد.»
او با رد کردن موضوع انحصار در گرفتن استیشن‌های معاملاتی گفت:«در اختیار گرفتن هر سامانه معاملاتی هزینه‌ای را برای کارگزار در بر دارد و یک کارگزار نمی‌تواند بدون دلیل و داشتن مشتری زیاد این سامانه‌ها را خریداری کند، چرا که اگر سامانه‌های متعددی در اختیار داشته باشد و نتواند از آنها استفاده کند، این موضوع برای او توجیه اقتصادی نخواهد داشت.»
مدیر پیشین معاملات آتی کارگزاری مفید در پاسخ به این سوال که آیا نظارتی بر اخذ این ایستگاه‌ها وجود دارد گفت:«بله، ارگان‌های انفورماتیک سازمان بورس و شرکت‌های بورسی بر این قضیه نظارت دارند. این نظارت‌ها تحت ضوابط دقیقی انجام می‌شود. تعداد ایستگاه‌هایی که به کارگزاری‌ها اختصاص داده می شود کاملا به حجم معاملات کارگزاری‌ها بستگی دارد و به نظر نمی‌رسد در این حوزه انحصار یا عدم نظارت وجود داشته باشد.»
ایمان مقدسیان کارشناس بازار سرمایه نیز در این باره اعلام کرد:« سیستم‌های معاملاتی که شرکت‌های کارگزاری از آن استفاده می‌کنند در گذشته "پَم" نام داشت ولی اکنون آن را "نامک" می‌خوانند این سیستم توسط خطوط دیتا به شرکت بورس وصل می‌شد. شرکت‌های کارگزاری هر کدام در تالارهای اختصاصی خود، در تالارهای شرکت بورس و در مراکز شعب خود می‌توانند سیستم معاملاتی داشته باشد. در مقطع زمانی حدود یک سال گذشته سازمان بورس که مسوول اعطای مجوز به کارگزاری‌ها است، مجوز جدیدی را برای سیستم معاملاتی صادر نکرده است اما مجوز سیستم آنلاین گروهی که تحت وب هستند، برای کارگزاری‌ها صادر می‌شود.»
او در ارتباط با مزایا و معایب این دو سیستم تاکید کرد:« درخصوص مقایسه وضعیت فنی و امنیتی ایستگاه‌های معاملاتی و سیستم آنلاین گروهی لازم است که متخصصان حوزه آی تی نظر بدهند اما به نظر می‌رسد در سیستم‌های معاملاتی امنیت شبکه بالاتر است البته در مقایسه این دو باید گفت سیستم آنلاین گروهی نه تنها امکانات کمتری نسبت به سیستم معاملاتی ندارد بلکه در شرایط حاضر امکانات بیشتری را هم در اختیار کارگزار قرار خواهد داد. نمونه بارز این مسئله برای معامله گرها و کسانی که از سیستم معاملاتی استفاده می‌کنند در مورد دسته سفارش کاملا محرز است.در سیستم معاملاتی اگر لازم باشد یک سهم را به تعداد زیادی به فروش برساند برای این تقسیم سفارشات لازم است که معامله‌گر بارها و بارها برای این سفارش کلیک کند در حالی که در سیستم آنلاین گروهی به این کار احتیاج نیست و سیستم به صورت خودکار آن را انجام می‌دهد. در سیستم آنلاین معامله‌گر تنها با یک کلیک می‌تواند تعداد بسیار زیادی سفارش ارسال کند. یکی دیگر از مزایای آنلاین گروهی این است که در گذشته عمق بازار در روش استفاده از ایستگاه‌های معاملاتی قابل مشاهده نبود اما در آنلاین گروهی این مسئله قابل دسترس و مشاهده است.»
این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این موضوع که آیا انحصاری در این زمینه وجود دارد گفت:« زمانی که صحبت از انحصار می‌شود طبیعتا باید این انحصار امتیازات ویژه‌ای را برای کارگزاری به همراه داشته باشد، اما داشتن تعداد زیاد ایستگاه‌های معاملاتی هیچ امتیاز ویژه‌ای را با توجه به رشد سیستم‌های آنلاین گروهی در بر نخواهد داشت.اگر بخواهیم امنیت شبکه را مد نظر قرار دهیم باید بگوییم امنیت شبکه‌ای یک بحث سازمانی است که باید مدیریت فناوری بورس نسبت به این مسئله حساسیت داشته باشد.در حال حاضر کارگزاری‌ها اگر مجوزی را از گذشته برای سیستم معاملاتی داشته باشند آن مجوز برقرار است ولی مجوزهای جدید فقط برای آنلاین گروهی صادر می شود.»
او در ارتباط با بحث سر خط گذاشتن و صف خرید که گفته می‌شود سیستم‌های معاملاتی در این زمینه انحصاری به لحاظ در دست داشتن مکان بهتر ایجاد می کنند نیز تاکید کرد:« این موضوعات مبانی فنی دقیقی ندارد و آنلاین‌ها نیز شانس برابر دارند و در بسیاری از موارد نیز شاید شانسشان بالاتر باشد. اما اینکه چه دلایلی برای صادر نشدن مجوز جدید برای سیستم معاملاتی وجود دارد باید مورد بررسی قرار گیرد. در کل باید گفت با توجه به شرایط فعلی این مسئله تاثیر چندانی بر مشتری‌ها و شرکت‌های کارگزاری ندارد.»
- گلشن بابادی-خبرنگار
- شماره ۳۵۰ هفته نامه اطلاعات بورس- صفحه 5