بهای نفت خام پس از سال 2008، یکی از شدیدترین نوسان‌های خود را در سال 2020 تجربه کرد. در سال 2008، نفت خام کار خود را با قیمت بالای 99.6 دلار آغاز کرد و با بیش از 53.5 درصد افت، در قیمت 44.6 دلار به پایان برد. در این سال، بالاترین قیمت ثبت شده برای هر بشکه نفت خام معادل 145 دلار و 31 سنت و کمترین قیمت هم 30 دلار و 28 سنت بود. در سال 2014 نیز ما شاهد افت 45.5 درصدی قیمت نفت خام بودیم.
در سال 2019 بیشتر پیش‌بینی‌ها برای سال 2020 از افزایش تقاضای جهانی نفت به بیش از 100 میلیون بشکه در روز و نوسان قیمت این کامودیتی در محدوده 65 تا 75 دلار خبر می‌داد. اما این برآوردها به دلایل مختلف محقق نشد. در آغاز سال 2020 نفت خام کار خود را از 61 دلار آغاز کرد و حتی به کانال 63 دلار نیز وارد شد که بالاترین قیمت امسال بود. اما در ادامه تا سطح 11 دلار سقوط کرد و تجربه تلخی برای تولیدکنندگان (به ویژه اعضای اوپک) بر جا گذاشت. میانگین قیمت نفت خام در 5 ماه نخست امسال کمتر از 36 دلار بوده است.
با وجود بهبود سطح قیمت‌ها نسبت به ماه آوریل، نفت خام همچنان در سطوح ناامیدکننده‌ای قرار دارد. در آغاز هفته‌ای که با اول ماه ژوئن (12 خرداد) مصادف بود، بهای نفت خام سبک آمریکا، برنت دریای شمال و سبد نفتی اوپک شاهد کاهش بود.
در کاهش قیمت نفت خام و برآورده نشدن پیش‌بینی‌ها، عوامل مختلفی نقش داشتند که شیوع کرونا، جنگ تجاری آمریکا و چین، سیاست‌های روسیه و عربستان، گام‌های لرزان اوپک پلاس و افت چشمگیر تقاضای جهانی، بیش از همه تاثیرگذار بوده‌اند.
کاهش تولید، راهکار موقت
با کاهش شدید قیمت‌ها، اتحاد شکننده اوپک پلاس تصمیم گرفت با کاهش تولید، بازار نفت را از حالت اشباع خارج کند. در همین حال، آمریکا نیز به جمع طرفداران کاهش تولید پیوست. افزایش ذخایر نفت خام و بنزین آمریکا در کنار افت شدید قیمت‌ها از جمله دلایلی بود که موجب شد تا تولیدکنندگان این کشور تصمیم به کاهش تولید بگیرند.بر اساس آمارهای شرکت خدمات انرژی بیکرهیوز، شمار دکل‌های حفاری نفت و گاز آمریکا در هفته منتهی به ۲۹ مه (9 خرداد)، با بیش از 6 درصد کاهش نسبت به هفته قبل به 222 دکل رسید .یک سال قبل این رقم بیش از 790 دکل بود.
همچنین اداره اطلاعات انرژی آمریکا در گزارش ماهانه خود اعلام کرد که تولید نفت خام آمریکا در ماه مارس ۲۸ هزار بشکه در روز معادل دو درصد کاهش یافته و به ۱۲.۷۱۶ میلیون بشکه در روز رسیده که پایین‌ترین حد از ماه اکتبر سال گذشته میلادی است. تولید نفت خام آمریکا عمدتا به دلیل عرضه بیش از حد نفت به بازار و تقاضای پایین در نتیجه همه‌گیری ویروس کرونا کاهش یافته است. گسترش بیماری کرونا مصرف بنزین را نیز به شدت کاهش داده چرا که استفاده از خودرو و انجام سفر به دلیل هراس از ابتلا به بیماری کرونا با کاهش روبه‌رو شده است.
روسیه و عربستان نیز که در کنار آمریکا از بزرگترین تولیدکنندگان نفت خام جهان به شمار می‌روند و در گروه اوپک پلاس حضور دارند، بر کاهش تولید برای حفظ قیمت نفت در سطح منطقی تاکید کرده‌اند. البته روسیه که به دلیل وابستگی اروپا به انرژی این کشور و دارا بودن ذخایر عظیم گاز، همیشه به زدن ساز مخالف برای حفظ و توسعه بازار خود (حتی به قیمت بیرون کردن بقیه تولیدکنندگان از صحنه) مشهور بوده، این بار نیز با کاهش شدید تولید مخالفت کرده و خواهان کاهش تدریجی بر اساس برنامه زمان‌بندی شده است. در این میان، اختلاف‌نظر بین اوپک و تولیدکنندگان غیراوپک گاه به حدی بالا می‌گیرد که به شایعه فروپاشی توافق اوپک پلاس و حتی فروپاشی سازمان اوپک دامن می‌زند. عربستان پیشنهاد کرده است کاهش تولید نفت به میزان فعلی تا پایان سال ۲۰۲۰ ادامه پیدا کند اما این پیشنهاد هنوز مورد موافقت روسیه قرار نگرفته است. روس‌ها معتقدند اعمال هرگونه کاهش باید تدریجی باشد. به هر حال، کاهش تولید برای افزایش قیمت‌ها، یک راهکار موقت است که تبعات منفی نیز به همراه دارد. در حال حاضر، تمرکز بازار بر سیاست‌های اوپک پلاس در زمینه میزان تولید است. اگر اوپک پلاس با تمدید سه ماهه کاهش تولید به میزان فعلی موافقت کند، احتمال دارد که قیمت‌ها تا مرز ۴۰ دلار افزایش پیدا کنند.
شیل، رقیب بزرگ
در پی کاهش تولید نفت در مقاطع مختلف دهه گذشته، اوپک (به ویژه عربستان) و متحدانش به مدت طولانی تولید خود را در سطح پایینی نگه داشتند و اجازه دادند قیمت‌ها افزایش پیدا کنند. نتیجه این اقدام تولیدکنندگان، افزایش تولید رقیب بزرگی به نام نفت شیل آمریکا بود که موفق شد، سهم بیشتری از بازار جهانی نفت را تصاحب کند. طی دهه گذشته، یک چرخه غالب در بازار وجود داشته که با تولید مازاد بر تقاضا آغاز شده و با افت قیمت، کاهش تولید اوپک، کاهش سطح ذخایر نفت، افزایش غیرپایدار قیمت‌ها، افزایش تولید نفت شیل ادامه یافته و با تجدید مازاد عرضه به ابتدای چرخه رسیده است. این چرخه معیوب نشان‌دهنده زورآزمایی بازیگردانان صحنه انرژی جهان برای تصاحب سهم بزرگتر از بازار است. کارشناسان می‌گویند، اگر تولیدکنندگان اوپک که در اوپک پلاس حضور دارند، بخواهند این چرخه را تعدیل کنند، باید در برابر نوسان قیمت‌ها سرعت عمل نشان دهند و میزان تولید خود را متناسب با شرایط و به شکل سریع، کاهش یا افزایش دهند. با این روند، صنعت شیل آمریکا از یک رقیب خطرناک به رقیبی بی‌خطر تبدیل می‌شود.
یک احتمال
بازار نفت حال و روز خوبی ندارد. با وجود اختلافات گسترده بین تولیدکنندگان اوپک پلاس و سیاست‌های آمریکا و روسیه در بازار انرژی، به نظر می‌رسد که این بازار تا پایان سال 2020 در همین شرایط باقی خواهد ماند. اما اگر پایبندی به کاهش تولید به میزان کافی ادامه یابد و اقتصاد جهان کمی رونق بگیرد، می‌توان انتظار داشت که قیمت‌ها به سطح 50 دلار در هر بشکه افزایش پیدا کند.
- حبیب علیزاده، خبرنگار
- هفتهنامه 354 اطلاعات بورس، صفحه 6