به گزارش صدای بورس، سهام خزانه نوعی سهام عادی یا ممتاز یک شرکت (سهامی عام) است که توسط همان شرکت مجدد خریداری می‌شود، همین الگوی مالکیت سهام هم باعث شده است تا امروز حرف و حدیث‌های بسیاری برسر آن شکل بگیرد. این شکل از سهام در اختیار شرکت‌هاست و به منظور اهداف شرکت خریداری و عرضه می‌شود. صدور مجوز خرید و فروش سهام خزانه یکی از ابزارها برای کنترل بازار سرمایه است تا به کمک آن بازار در حالت تثبیت و تعادل باقی بماند.
۵ هدف انتشار سهام خزانه
برای عرضه سهام خزانه ۵ هدف اصلی مطرح می‌شود که شامل حمایت از قیمت سهام هنگامی که در بازار معامله آن با قیمتی کمتر از ارزش واقعی‌اش انجام می‌شود. نقدشوندگی به این معنی که در شرایط معامله نشدن سهام یک شرکت سهامداران فرصت فروش داشته باشند. ارائه سیگنال مثبت به بازار درباره بالا بودن ارزش ذاتی سهام و اعطای سهام شرکت به کارکنان.
عرضه سهام خزانه در براساس قانون تجارت تا چندی پیش ممنوع بود، اما چند روزی است که براساس مصوبه اخیر شورای عالی بورس به نظر می‌رسد قرار است اجازه معامله این سهام به شرکت‌ها داده شود. پیشتر هم در موضوع اصلاحیه قانون تجارت عرضه سهام خزانه مطرح شده بود.
دلایل محدودیت معامله سهام خزانه
علت محدودیت معامله سهام خزانه به ماده ۱۹۸ قانون تجارت مربوط می‌شد که در آن تأکید شده بود هیچ شرکتی مجاز به خرید سهام خود نیست زیرا شرکت و مدیریت آن از اطلاعات داخلی آگاه هستند و به همین علت ممکن است اقدام به نوسان‌گیری کرده و موجب ضرر و زیان فروشنده و خریدار شوند. به عبارتی در کف قیمتی اقدام به خرید کنند و هر زمان قیمت سهام اوج گرفت به فروش مبادرت کنند. اما براساس اصلاحیه این قانون مطابق بند ب ماده ۲۸ قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مقرر شده تا شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و بازارهای خارج از بورس براساس میزان سهام شناور خود در هربازار و براساس مصوبات سازمان بورس بتوانند حداکثر ۱۰ درصد سهام خود را خریداری کرده و تحت عنوان سهام خزانه در شرکت نگهداری کنند. قانون فوق البته در سال ۹۴ مورد تصویب شورای عالی بورس قرار گرفت اما با محدودیت اجرا نشد تا اینکه به تازگی مجدد در مصوبه‌ای از سوی شورای عالی بورس مطرح شده است.
در خصوص معاملات سهام خزانه چند تبصره قانونی از سوی مصوبات شورای عالی بورس و اوراق بهادار در نظر گرفته شده است که شامل این موارد هستند:
تبصره ۱: خرید سهام خزانه نباید سبب شود که سهام شناور آزاد شرکت (پس از اعمال سهام خزانه) بیش از ۵۰ درصد کاهش یابد.
تبصره ۲: خرید و فروش سهام خزانه مطابق مقررات معاملاتی سهام عادی در بازارهای بورس یا ابزارهای خارج از بورس صورت می‌پذیرد.
تبصره ۳: خرید سهام خزانه توسط شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان که معاملات آنها در بازار پایه فرابورس صورت می‌گیرد، مجاز نیست.
تبصره ۴: کل مبلغ برنامه سهام خزانه در زمان تصویب هیأت مدیره شرکت نمی‌تواند بیش از ۴۰ درصدارزش ویژه شرکت را کاهش دهد.
تبصره ۵: سهام خزانه به عنوان سهام شناور آزاد تلقی نمی‌گردد.
چند نکته که باید درباره سهام خزانه حتما بدانید:
- در تبصره ۲ ماده ۲ معاملات سهام خزانه آمده است که خرید و فروش سهام خزانه مطابق مقررات بورس است.
- یعنی پلوله یا کابگن نمی تواند سهام خزانه خریداری کند.
- هر شرکتی در بورس بایستی اطلاعات مربوط به برنامه ها و خرید و فروش و نگهداری سهام خزانه را طبق ماده ۴ معاملات سهام خزانه، افشا سازی در کدال نماید.
- ناشر نسبت به سهام خزانه خود فاقد حق رای در مجمع است و حق تقدم در خرید سهام جدید را نداشته و در زمان انحلال مستحق دریافت هیچ دارایی نیست.
- سهام خزانه در حد نصاب های مربوط به رسمیت و رای گیری مجامع عمومی ناشر محاسبه نخواهد شد.
- در فرآیند افزایش سرمایه یک شرکت، قبل از شروع پذیره نویسی ناشر، باید فاقد هر گونه سهام خزانه باشد.
- ناشران بایستی علاوه بر گزارش های مورد درخواست سازمان بورس، بخش مجزایی در خصوص فعالیت های انجام شده در مورد سهام خزانه طی سال مالی مربوطه ارائه کند.
- برنامه خرید و فروش سهام خزانه نیازمند اخذ مجوز کتبی از سازمان بورس است.
اسناد خزانه را با نماد اخزا بشناسید
اسناد خزانه که با نماد اخزا در بورس معرفی و قابل معامله است و قیمتش در سامانه tsetmc.com ارائه می شود، اوراق بهادار با نام است. تعهد دولت است به بازپرداخت مبلغ اسمی از طریق بانک مرکزی در آینده. اسناد خزانه مثل اوراق تامین مالی استاندارد و تسهیلات مسکن از ابزارهای فرابورس ایران است. خرید و فروش اسناد خزانه توسط هر دارنده کد بورس امکان دارد.
اسناد خزانه را باید از ابزارهای نوین مالی دانست که ماهیت بدهی دارند. یعنی بدون کوپن سود مثل اوراق مشارکت منتشر شده و هدفش، تامین کسری بودجه دولت ها است. اسناد خزانه را باید اصلی ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست های پولی دانست. اسناد خزانه را دولت منتشر می کند نه شرکت ها. هدفش، تصفیه بدهی دولت بابت طرح های توسعه به پیمانکاران و فروشندگان کالا و خدمات است.
اسناد خزانه فقط به طلبکار غیر دولتی واگذار می شود. دارنده اسناد خزانه می تواند در بازار فرابورس ایران نسبت به فروش اسناد خزانه از طریق کارگزاری ها اقدام کند. اسناد خزانه اسلامی را اسناد بدون ریسک می دانند. چون دولت آن را در ردیف بدهی ممتازه دولتی می داند و خزانه داری کل کشور موظف به پرداخت مبلبغ تعهد شده در سر رسید است. تعهدنامه به امضا وزیر اقتصاد رسیده و ریسک نکول ندارد.
یکی از اهداف ارائه اسناد خزانه اسلامی در فرابورس ایران، کاهش ریسک نقدشوندگی اسناد خزانه است چون به دلیل وجود بازار بزرگ و نقد شوندگی اوراق بهادار با درآمد ثابت در بازار های نوین مالی، دارنده اسناد خزانه می تواند هر زمان نسبت به فروش خود اقدام کند.
چند مزایا و معایب معامله سهام خزانه
از ویژگی‌های سهام خزانه برای برای سهامداران این است که اگر در نتیجه بازخرید سهام، قیمت بازار سهام افزایش پیدا کند سهامداران می‌توانند در صورت فروش سهام به قیمت بالاتر از مزیت سود سرمایه بهره‌مند شوند. در حالت بازخرید سهامداران نسبت به فروختن یا نفروختن سهام خود دارای اختیار هستند اما اگر سود سهام پرداخت شود، سهامداران باید آن را بپردازند و مالیاتش را تقبل کنند.
البته برای معامله سهام خزانه مزایا و معایبی هم گفته شده است، از جمله این معایب می‌توان به بیشتر بودن تأثیر مثبت تقسیم سود بر قیمت بازار سهام نسبت به بازخرید سهام اشاره کرد. همچنین در صورتی که سهام خزانه با قیمت بالا خریداری شود، سهامداران باقیمانده متضرر می‌شوند. (قیمت بالای سهام هنگامی وجود دارد که مبادله سهام محدود باشد یا مقادیر قابل توجهی از آن بازخرید شود.)
خرید سهام خزانه برای مدیریت شرکت‌ها هم معایبی دارد که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
۱- اگر سرمایه‌گذاران احساس کنند که مدیریت به‌دلیل اینکه فاقد فرصت‌های سرمایه‌گذاری مطلوب است، اقدام به طرح بازخرید سهام کرده، قیمت سهام کاهش خواهد یافت.
۲- اگر مشخص شود که شرکت با قصد تغییر قیمت بازار سهام، اقدام به بازخرید سهام کرده است باید پاسخگوی هیأت نظارت بورس اوراق بهاءدار (SEC) باشد. به‌علاوه اگر برای اداره مالیات ثابت شود که بازخرید برای اجتناب از پرداخت مالیات سود سهام صورت گرفته، احتمالاً به‌دلیل انباشته شدن نامناسب سود مشغول جرایم مالیاتی خواهد شد.
ناگفته نماند بازخرید سهام خزانه برای شرکت‌ها مزایایی هم به همراه دارد که شامل این موارد هستند:
۱- اگر به‌صورت موقتی جریان نقدی مازادی وجود داشته باشد، مدیریت ممکن است بازخرید را به پرداخت سود سهام بالاتری که احساس اطمینان نسبت به تداوم آن وجود ندارد، ترجیح دهد.
۲- سهام خزانه می‌تواند برای طرح‌هائی نظیر حق خرید سهام به‌کار رود بدون آنکه تعداد سهام شرکت افزایش یابد.
۳- اگر مدیریت نیز صاحب سهم باشد، از بازخرید سهام بیشتر منتفع می‌شود تا سود سهام، زیرا برخورد مالیاتی نسبت به بازخرید مطلوب‌تر است.
۴- در صورت نیاز به‌وجود جدید، می‌توان سهام خزانه را مجدداً در بازار به‌فروش رساند.
۵- در موقعی‌که حساب شود ممکن است شرکت هدف سایر شرکت‌ها برای ادغام قرار گیرد، بازخرید و کاهش تعداد سهام در بازار می‌تواند مؤثر واقع شود.
چگونگی نظارت بر سهام خزانه
به دلیل حساسیت‌های بالای که معامله سهام خزانه دارد در مورد معامله و نگهداری آن قوانین نظارتی تعیین شده است که از جمله می‌توان به این مورد اشاره کرد:
شرکت موظف است علاوه بر گزارش‌های مورد درخواست سازمان، در گزارش عملکرد هیأت مدیره، بخش مجزایی در خصوص فعالیت‌های انجام شده در مورد سهام خزانه طی سال مالی ارائه کند و در صورت تخلف مطابق ضوابط انضباطی مصوب سازمان با وی رفتار خواهد شد.
به منظور معامله سهام خزانه شرکت‌ها یکسری الزامات اجرایی هم دارند که شامل این موارد می‌شود:
روش‌ها و ضوابط افشاری اطلاعات مربوط به سهام خزانه و معاملات آن و برنامه‌های شرکت بر خرید و فروش سهام خود.
مقررات مرتبط با معاملات سهام خزانه شامل ممنوعیت‌های زمان خرید و فروش
حداقل و حداکثر دوره نگهداری سهام خزانه
زمان‌بندی توقف و بازگشایی نماد معاملاتی شرکت در خصوص اقدامات و تصمیمات شرکت در زمینه سهام خزانه
اقدامات و تنبیهات انضباطی برای تخلفات شرکت از این آئین‌نامه و سایر مفاد دستورالعمل اجرایی آن و همچنین تخلفات شرکت از برنامه خرید و فروش سهام خزانه اعلامی خود و اقدامات شرکت در زمینه سهام خزانه که به موجب سایر قوانین و مقررات جرم یا تخلف محسوب می‌شود.
دیدگاه مدیران بورسی درباره سهام خزانه
همان‌طور که در بالا هم اشاره شد موضوع معامله سهام خزانه برخلاف رویه گذشته این روزها مورد توجه دولت و مسئولان سازمان بورس قرار گرفته است که در ادامه برخی موضع‌گیری‌های اخیرشان در رسانه‌ها را می‌خوانید:
حسن قالیباف اصل رئیس سازمان بورس اوراق بهادار در کنفرانس خبری که روز ۵ شنبه هفته گذشته با اصحاب رسانه ترتیب داد و طی آن بعضی مصوبات اخیر شورای عالی بورس را تشریح کرد و تأکید کرد با این مصوبات ابزارهایی همچون سهام خزانه سهل‌تر طراحی و اجرایی می‌شود درباره آن گفت: مصوبات امروز شورای عالی بورس، یک گام بزرگ در جهت تقویت، توسعه و تعمیق بازار سرمایه، کاهش ریسک ، افزایش نقدشوندگی، اطمینان بخشی و تکمیل ابزارهای بازارسرمایه به شمار می رود.
سعید محمد علیزاده مدیریت نظارت بر ناشران سازمان بورس اوراق بهادار هم گفت: سهام خزانه یکی از ابزارهای نوین مالی و حمایتی از سهام در شرایط هیجانی است، در این راستا سازمان بورس و اوراق بهادار آماده همکاری لازم جهت صدور مجوز حداکثر طی ۵ روز کاری برای درخواست‌کنندگان خرید سهام خزانه است.
وی همچنین گفته است امکان تحصیل سهام خزانه در چارچوب مقررات موجود می‌تواند توانایی مدیریت شرکت را در حفظ حقوق سهامداران و حمایت از ارزش‌های واقعی و نقدشوندگی سهام یاری کند، همچنین باعث بهبود بازده حقوق صاحبان سهام و افزایش سود هر سهم خواهد شد.
مجموعه‌های باما، فولاد مبارکه، بانک صادرات، سرمایه گذاری غدیر و چند شرکت بورسی دیگر طی چند وقت اخیر خبر خرید سهام خزانه منتشر کرده‌اند.
تفاوت اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار
فرق اصلی بین اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار در بازار سرمایه، سر رسید آن و پرداخت سود است. سر رسید اسناد خزانه کم تر از ۱۲ ماه است و سر رسید آن ها به صورت ۴ هفته ای، ۱۳ هفته ای، ۲۶ هفته ای و ۵۲ هفته ای است. اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و پرداخت میان دوره ندارد.
سرمایه گذاران اسناد خزانه از ما به التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سر رسید، نفع می برند. دارنده اوراق بهادر، مبلغ اسمی را در سر رسید از دولت دریافت می کند. همچنین، این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقد شوندگی بیشتری برخوردار است.