به گزارش صدای بورس، البته از چند سال گذشته استفاده از برخی ظرفیت های بازار سرمایه برای تامین مالی مد نظر قرار گرفته است . از آنجاکه در اقتصاد جهانی موضوع مذکور به گونه ای نهادینه شده اما در کشورمان همچنان ابتدا ی راه هستیم . اگرچه تاکنون ابزار های متنوعی برای تامین مالی در کشورمان طراحی و اجرا شده ، اما احیای موارد برخی نظیر صندوق های پروژه و همگام شدن با روند جهانی ابزار های نوین تامین مالی ضرورتی انکار ناپذیر برای بازار سرمایه ایران به شمار می آید . همچنین در شرایط کنونی اقتصاد ایران، استفاده از ابزار های تامین مالی که بتواند آثار تورمی افزایش نقدینگی را مدیریت کند باید مد نظر مسئولان قرار گیرد .با توجه به اهمیت موارد مذکور فرصتی فراهم شد تا در گفتگویی برخی نظرات محمد کفاش پنجه شاهی یکی از کارشناسان برجسته بازار سهام و مدیر عامل کنونی سبد گردان اعتبار را جویا شویم .
باتوجه به گذشت حدود سه سال از تشکیل اولین صندوق پروژه کشور تحت عنوان «پرند مپنا»، در حال حاضر این صندوق ها چه جایگاهی دربازار سرمایه داشته و میزان فراگیری و آشنایی با این ظرفیت در حال حاضر چگونه است؟
صندوق سرمایه‌گذاری پروژه آرمان پرند مپنا در حال حاضر تنها صندوق پروژه فعال در بازار است و با توجه به گذشت سه سال از تشکیل آن هنوز شاهد تشکیل و فعالیت صندوق پروژهای دیگر نیستیم. بر اساس اطلاعات سایتfipiran.com صندوق پرند مپنا هم در حال حاضر فاقد سرمایه گذار حقیقی بوده و این موضوع نشانگر آن است که صندوق پروژه ها در ایران هنوز جایگاه واقعی خود را نیافته و نتوانسته اند کارکرد خود را اجرایی کنند.
البته احتمالا با پذیرش صندوق پرند مپنا در تابلوی معاملات بورس یا فرابورس شاهد افزایش تعداد سرمایه گذاران حقیقی و حقوقی و جذب منابع بیشتر در آن باشیم. همچنین بر اساس گفته های اخیر وزرای اقتصاد و نفت، بزودی چندین صندوق پروژه جدید راه اندازی خواهند شد و در آینده نزدیک شاهد بهبود جایگاه این صندوقها در بازار سرمایه خواهیم بود.
بایدبه این نکته اشاره داشت در گذشته یک مورد از صندوقهای زمین و ساختمان که شکل خاصی از صندوق پروژه هستند به نام صندوق زمین و ساختمان نسیم نیز ایجاد و عرضه شد که مدت فعالیت آن به پایان رسید.
اگرچه در واقع طراحی و راه اندازی ابزارهای جدید تامین مالی در بازار مالی ایران کار بسیار سخت و مهمی بود ، اما طی سالهای اخیر توسعه این ابزار ها رو شاهد بودیم .
البته در این روند برخی از ابزارها مانند صندوق پروژه ها هنوز در بازار سرمایه ایران جا نیفتاده اند که یکی از علل آن عدم معرفی کافی و فرهنگ سازی محدود در مورد این ظرفیت و ابزار تامین مالی است .
برای توسعه صندوق پروژه ها چه پیشنهادی دارید؟
ابتدا باید در میان فعالان، نهادها ، بنگاههای اقتصادی جهت تامین مالی و دیگر اینکه برای سرمایه گذاران و اشخاص حقیقی و حقوقی جهت سرمایه گذاری ظرفیت های کاربردی این صندوق ها به صورت شفاف بیان شود .
هدف سازمان بورس در استفاده از صندوق پروژه‌ها چه بود و عملکرد اجرایی نهاد ناظر در این خصوص را چگونه ارزیابی می کنید ؟
سازمان بورس با هدف بالا بردن سهم بازار سرمایه در سیستم تامین مالی کشور و افزایش نقش آن در سیستم اقتصاد ملی، با وجود محدودیتهای شرعی اقدام به طراحی، راه اندازی و متنوع سازی ابزارهای تامین مالی از جمله صندوقهای پروژه داشته است. به نظر می آید سازمان بتواند از طریق فرهنگ سازی و تسهیل در راه اندازی این ابزارها به ارتقاء جایگاه آنها در سیستم مالی و اقتصادی کشور کمک کند.
صندوق پروژه ها چگونه می توانند منافع سرمایه گذار ، دولت و بخش خصوصی ، تامین کنند ؟
یکی از نقاط ضعف ساختار اقتصادی و مالی کشور در گذشته و حال حاضر، وابستگی بیش از حد آن به بانکهاست و ما شاهد یک ساختار بانک پایه در اقتصاد ایران هستیم. اگرچه در کشورهای پیشرفته سیستم اقتصادی و مالی بازارسرمایه محور است، اما همانطور که اشاره شد در یک سال گذشته شاهد حرکت از سیستم بانک پایه به سمت بازارسرمایه محور بوده ایم که اتفاق مثبتی است و در این راستا ابزارهایی مثل صندوق پروژه ها می توانند نقش مهمی را ایفا کنند.
همانطور که می دانید یکی از عوامل مهم پیشرفت اقتصادی کشورها کارآیی سیستم مالی آنهاست. سیستم مالی کارآ سیستمی است که بتواند وجوه اشخاصی را که دارای مازاد منابع مالی اند به بهترین نحو به سمت اشخاص و پروژه هایی که نیازمند منابع مالی هستند هدایت کند. این موضوع در شرایطی ایجاد می شود که ابزارهای کافی وجود داشته باشد تا نیازهای طیف گسترده فعالان اقتصادی با اندازه، افق زمانی و درجه ریسک پذیری مختلف را تامین کند.
در حال حاضر یکی از مشکلاتی که دولت و بخش خصوصی در اجرا و به ثمر رساندن طرحهای تولیدی و خدماتی با آن مواجهند کمبود منابع مالی و محدودیت سیستم بانکی در تامین آن است. بر این اساس با استفاده درست از صندوق پروژه ها می توان با هزینه مناسب آن را برطرف کرد و مانع از افزایش بدهی دولت و حتی بخش خصوصی به بانکها شد.
همچنین این صندوقها از طریق ایجاد شفافیت و شرایط نظارتی مناسب و فراهم نمودن قابلیت نقدشوندگی می توانند برای سرمایه گذارانی که افق زمانی میان مدت و بلندمدت دارند و علاقمند به مشارکت در پروژه ها هستد گزینه جذابی به شمار آیند. علاوه بر آن در شرایط تورمی این صندوقها به حفظ ارزش پول سرمایه گذاران هم کمک می کنند. البته در شرایط کنونی افزایش و توسعه ابزار های نوین تامین مالی و احیای برخی ابزارهای از جمله صندوق پروژه ها ، ضرورت قابل تامل برای بازار سرمایه به شمار می آیند.
در خصوص ضرورت استفاده از صندوق پروژه ها، در شرایط کنونی چه نظری دارید ؟
در شرایط کنونی که شاهد ورود چشمگیر نقدینگی جامعه به بازار سرمایه هستیم وجود ابزارهایی مثل صندوق پروژه می تواند کمک شایانی به تامین مالی پروژه ها و طرحها داشته و در واقع نقدینگی و سرمایه های خرد مردم را به سمت تولید هدایت کند. در صورتیکه ظرفیت سازی مناسبی برای استفاده از صندوق پروژه ها صورت گیرد این امر می تواند بستری باشد که تهدید و آثار تورمی حاصل از افزایش نقدینگی در اقتصاد را تبدیل به فرصتی برای ایجاد اشتغال و افزایش تولید ملی کند .بر این اساس احیا و توسعه صندوق های پروژه در شرایط کنونی ، ضرورتی انکار ناپذیر به شمار می آید .
مزیت صندوق پروژه ها نسبت به سایر روش های تامین مالی ازجمله فروش اوراق مشارکت و غیره چیست ؟
در مورد اوراق مشارکت مشکلاتی چون وجود سود علی الحساب و اختلاف آن با سود واقعی، عدم شفافیت پروژه ها و نحوه تخصیص منابع به آنها وجود دارد. از آن جا که منابعی برای بازخرید اوراق مشارکت و پرداخت سود آنها، قبل از سررسید در اختیار بانک‌های ناشر قرار ندارد، این منابع به بدهی دولت به بانکها تبدیل می‌شود.
اما سرمایه گذاران با ورود به صندوق پروژه می توانند مشارکت واقعی در یک پروژه مشخص و شفاف داشته باشند و از سود واقعی آن بهره مند شوند.همچنین خریداران سهام این صندوق در صورت انصراف، صرفا می‌توانند آن را در بازار ثانویه به فرد حقیقی یا حقوقی دیگری بفروشند. بنا بر این روش مذکور به افزایش بدهی دولت به سیستم بانکی و افزایش غیرمستقیم پایه پولی منجر نخواهد شد.
علاوه بر این برای موسسان این صندوقها مزایایی چون عدم الزام به پرداخت سود دوره ای،
عدم نیاز به شرایط خاص ناشر مانند آنچه در انتشار اوراق بدهی متداول است و
امکان ادامه مشارکت با دارندگان واحدهای سرمایه گذاری (سهام شرکت پروژه) از نیز نسبت به انتشار اوراق مشارکت وجود دارد.
فرآیند ایجاد یک صندوق پروژه چگونه است؟
در فرآیند ایجاد یک صندوق پروژه ابتدا طرح توجیهی پروژه تدوین ،ارکان آن تعیین و جهت دریافت مجوز به سازمان بورس ارسال می شود . پس از دریافت مجوز تأسیس از سازمان بورس، صندوق نزد مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت می شود و در نهایت سازمان بورس مجوز فعالیت را صادر می کند. بعد از دریافت مجوز فعالیت از سازمان بورس صندوق تاسیس شده و واحدهای سرمایه‌گذاری آن به فروش می رسد.ش
یکی از ابهاماتی که درباره این صندوق پروژه ها وجود دارد، به نحوه تعامل این صندوق ها با سرمایه گذاران در زمان اجرای پروژه و مخصوصا پس از اتمام پروژه بر می گردد، شرایط مطلوب در این خصوص باید چگونه باشد ؟
این صندوقها برای اجرای پروژه مورد نظر خود با رعایت مقررات و در چارچوب اساسنامه ، یک شرکت سهامی خاص به نام تأسیس می‌کنند که پس از تکمیل و آغاز مرحله بهره‌برداری تبدیل به یک شرکت سهامی عام شده و در بورس یا بازار خارج از بورس پذیرش و قابل معامله می‌شود. بعد از تکمیل پروژه و با تبدیل به سهامی عام و عرضه شدن سهام شرکت، پروژه فعالیت صندوق پایان می یابد و تمامی داراییها و بدهی‌های صندوق به شرکت پروژه انتقال یافته و به دارندگان واحدهای سرمایه‌گذاری صندوق، به همان نسبت، سهام شرکت پروژه واگذار می‌شود.
البته در این روند ، ایجاد امکان فروش در پایان پروژه، ارزشگذاری منصفانه داراییها و بدهی ها و تسریع در فرآیند اجرایی فوق می توانند به بهتر شدن شرایط سرمایه گذاران کمک کند.
صندوق پروژه ها چه ویژگی هایی دارند که مردم را ترغیب به سرمایه گذاری کنند؟
وجود یک پروژه مشخص، شفافیت و فعالیت تحت نظارت سازمان بورس، نظارت بر عملکرد صندوق و اجرای پروژه توسط ارکان، نقد شوندگی، قابلیت سرمایه گذاری خرد در پروژه ها، بهره مندی از صرفه جویی به مقیاس در کاهش هزینه ها و ایجاد بازدهی مناسب، بهره مندی از سود واقعی پروژه و حفظ ارزش پول در شرایط تورمی از جمله مهمترین ویژگیهای مثبت این صندوقها برای سرمایه گذاری آحاد جامعه است. ضمن اینکه پس از پایان پروژه سرمایه گذاران می توانند به عنوان سهامدار از سود شرکت و توسعه آن بهره مند شوند.البته به یاد داشته باشیم که مزایای فوق منوط به اجرای پروژه های مناسب و در ساختار مناسب خواهد بود .
این صندوق ها با توجه که به اینکه ماهیت بلند مدت دارند، چه ریسک هایی را می توانند برای سرمایه گذاران به همراه داشته و برای کاهش ریسک های چه باید کرد ؟
همانطور که می دانید سرمایه گذاری در اجرای هر طرح وپروژه، ماهیتا ریسکهای منحصر به خود را دارد. مثلا ممکن است سودآوری پروژه مناسب نشود یا حتی به زیان منجر شود.
همچنین در مورد صندوق پروژه ها نوسانات قیمت واحدهای سرمایه گذاری با توجه به وضعیت پروژه، تأخیر در زمانبندی اجرای پروژه یا افزایش هزینه ها ،ممکن است موجب اخلال در کل فرآیند صندوق و افت قیمت واحدها شود . این موارد افزایش ریسک سرمایه گذاران را به همراه خواهد داشت . ضمن اینکه افزایش سرمایه صندوق در مراحل بعدی می تواند فرآیندی وقت گیر و پیچیده باشد. در مجموع تخصیص وجوه متناسب با پیشرفت پروژه، استفاده از ساز و کارهای حاکمیت شرکتی و نظارت مستمر بر اجرای پروژه و بازارگردانی قوی و مناسب می تواند به کاهش ریسکهای مذکور کمک کند.
منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره 369