به گزارش صدای بورس، رئیس سازمان بورس بر این عقیده بود که تغییر دامنه نوسان در شرایط خاص، با ایجاد بستر زمانی مناسب، مسیر تحلیل را هموار می‌کند و پیرو آن سهامداران در فضای آرامتری تصمیم گیری می‌کنند. البته هرگاه شرایط اقتصادی از ثبات بیشتری برخوردار باشد، امکان افزایش دامنه نوسان و حتی حذف آن وجود خواهد داشت». اگرچه در این روند عده‌ای بر این باور بودند که تغییر دامنه نوسان بازار را محدود خواهد کرد، اما حال باید دید ضرورت تغییر دامنه نوسان در شرایط فعلی چیست؟ آیا دامنه نوسان نامتقارن از ریزشی شدن شاخص جلوگیری و باعث ترمیم اعتماد از دست رفته بازار می‌شود؟ همچنین موضوع حذف یا افزایش دامنه نوسان چگونه باعث متعادل سازی، رشد و رونق بازار شده و هیجانات بازار را مهار می‌کند؟ نظرات کارشناسان در بررسی این موارد را جویا شدیم.
تغییر زمان اتفاقات مثبت و منفی
حمزه قوچی فرد، مدیرعامل شرکت سبدگردان مهرگان: تغییر دامنه نوسان منجر به قفل شدن بازار شد. زیرا وقتی دو درصد منفی و شش درصد مثبت است در بازده کوتاه مدت شخص ده تا پانزده درصدمی تواند سود بگیرد و خیالش از این بابت راحت است که صف فروش هم بشود، نهایت در دو درصد صف فروش می‌شود. یک الی دو بار که این اتفاق می‌افتد صف‌های فروش قفل شده خواهیم داشت یعنی الان که به بازار نگاه کنیم خواهیم دید که بسیاری از سهم‌ها به‌خصوص سهم‌های کوچک قفل در صف فروش هستند و این موضوع باعث می‌شود کسی که بخواهد گردش معاملات خود را بالا برد، مجبور است این سهم‌ها را به فروش برساند تا سرمایه‌ای به‌دست آورد و سهم دیگری را بخرد زیرا نمی‌تواند سهم‌های کوچک خود را بفروشد و سهم دیگری را بخرد و این موضوع باعث می‌شود گردش معاملات خیلی پایین آید و بازار بی رونق شود.
درمجموع محدوده نوسان در شرایط فعلی مناسب نیست و بهترین حالت این است که محدوده نوسان را یا حذف کنند که خیلی خوب است و یا به‌صورت متقارن کنند و حمایت‌های خود را به شکل دیگری انجام دهند. دامنه نوسان نامتقارن نمی‌تواند هیجانات بازار را مهار کند، هیجانات ذات بازار است یعنی نمی‌شود با محدوده نوسان، افراد را آماتور یا حرفه‌ای کرد، آماتور و حرفه‌ای بودن افراد است که نشان دهنده رفتار هیجانی یا غیرهیجانی آنهاست. دامنه نوسان نامتقارن باعث می‌شود اتفاق منفی دیرتر رخ دهد و اتفاق مثبت سریع‌تر بیفتد و این باعث نوسانات کوتاهی در برخی از سهم‌ها می‌شود که دوباره صف فروش برای آن سهم رخ دهد. این موضوع پدیده خاصی نیست و فقط بعد روانی دارد که قیمت سهم‌ها به راحتی پایین نمی‌آید و برای مسئولان جذاب‌تر است و ترجیح می‌دهند پاسخگو نباشند زیرا وقتی روزی ۵۰هزار واحد ریزش داشته باشد برای آنها سخت‌تر تمام می‌شود تا اینکه سه تا پنج واحد شاخص بریزد.
لازم است دامنه نوسان حذف شود
امیرعلی امیرباقری، کارشناس بازار سرمایه: درحال حاضر بازار در شرایط سقوط قرار ندارد و هرگونه دستکاری در روند معاملات و آیین‌نامه اجرایی معاملات مبارزه با بازار آزاد است و ممکن است در کوتاه‌مدت این سیاست‌ها جواب دهد اما در میان مدت و بلندمدت اثر معکوس دارد. دامنه نوسان نامتقارن در کوتاه مدت می‌تواند تحریک کند به این خاطر که ریسک را نامتقارن می‌کند اما در میان‌مدت و بلندمدت سهام برای صعود به فاندامنتال احتیاج دارد.
در شرایط فعلی مهمترین نیاز بازار رسیدن به ثبات، آرامش و کف‌سازی برای روندهای آتی است بدون دخالت و وضع قوانین خلق الساعه و دامنه نوسان نامتقارن نمی تواند نیاز بازار را رفع کند و اینگونه سیاست‌هایی که به عنوان مسکن استفاده می‌شود، قطعا اثر درمانی نخواهد داشت . بازار سرمایه برای رشد به فاندامنتال احتیاج دارد نه به دستکاری در شیوه معاملات.
تغییر دامنه نوسان به دو درصد منفی و شش درصد مثبت ممکن است در کوتاه مدت بر مهار هیجانات بازار تأثیر داشته باشد که تأثیر آن مستقیما از طریق عوامل مالی و رفتاری است تا صرفا عوامل مالی اما در میان‌مدت و بلند مدت بازار به ارزش‌های ذاتی خود همگرا می‌شود، ارزش ذاتی هم از بازده مورد انتظار و ریسک‌پذیری کلیت بازار محاسبه می‌شود.
لازم است دامنه نوسان حذف شود زیرا هرگاه که ما به سمت باز شدن دامنه و حذف دامنه نوسان برویم بازار با سرعت بیشتری به کارایی نزدیکتر می‌شود، هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت نوساناتی را تجربه کند اما در میان‌مدت و بلندمدت سرعت کارایی بازار را افزایش خواهد داد و بازار را تحلیل محورتر خواهد کرد.
بحران صف‌فروش و امکان شرایط صعود
احسان رضاپور، مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی تجارت: اجرای دامنه نوسان نامتقارن ابعاد مثبت و منفی دارد.مثلا با کند کردن روند ریزشی بازار و کنترل هیجانات ناشی از افت قیمتی توانسته به نوعی فشار روانی ناشی از زیان ناگهانی بین سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای را کاهش دهد، دراین‌صورت تاحدی می‌تواند به آرامش نسبی و بازگشت اعتماد به بازار کمک کند اما این مهم وقتی محقق می‌شود که همزمان با نقدشوندگی سهام شرکت‌ها همراه باشد. اگر چنین نباشدگرفتاری سهامداران در صف‌های فروش و عدم امکان خروج سرمایه‌گذاران از سرمایه‌گذاری که انجام دادند خود می‌تواند محرک و تحمیل کننده فشار روانی به سرمایه‌گذاران باشد و درصورتی که فشار روانی را برای آنها درپی داشته باشد ممکن است سهامداران را از سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه به‌واسطه مشکل جدی نقدشوندگی منحرف و یا دور کند.
کند شدن ریزش ممکن است به عده‌ای فرصتی دهد که با تفکر، تعمق بیشتر و ارزیابی تحلیلی‌تری بتوانند نسبت به نگهداری یا فروش سهام خود در شرایط منطقی‌تری تصمیم بگیرند. شش درصدی بودن روند مثبت می‌تواند زمینه‌ای برای رشد بازار باشد و آن را تسهیل کند چراکه چند هفته روند کاهشی در بازار صرفا با دو روز مثبت بودن بازار به به‌واسطه نامتقارن بودن می‌تواند برای سهامداران و سرمایه‌گذاران جبران شود. از این نظر برخلاف روند کاهشی که کند است و تأخیر زیادی ایجاد می‌کند شرایط صعود بازار فراهم‌تر است و راحت‌تر اتفاق می‌افتد . اما کند شدن افت موجب می‌شود سرمایه‌گذارانی که قصد خرید سهام را دارند نیز خرید خود را به‌واسطه اینکه به قیمت‌های جذاب سهم‌ها نرسیده به تأخیر بیندازند و این موضوع تعداد روزهای منفی و فرسایشی شدن بازار را در پی‌دارد. انتظار می‌رود برای افزایش کارایی بازار رفته رفته به سمت افزایش نسبی و متقارن شدن دامنه حرکت کنیم.
شرایطی برای بازگشت اعتماد
مجید سوری، رئیس هیأت مدیره سبدگردان ویستا: درصورتی که دامنه نوسان نامتقارن را به‌تدریج بازتر کنند بازار زودتر به تعادل خواهد رسید، پدیده صف‌نشینی هم برای خرید و هم برای فروش بسیاری از افراد فرقی نمی‌کند حرفه‌ای و مبتدی را گمراه می‌کند، در این سال‌ها در هیجانات مثبت و یا منفی شاهد عوارض آن هم بودیم، بهترین کار در شرایط فعلی این است که نهایتا دامنه نوسان نداشته باشیم یعنی باز باشد و شاید صلاح هم نباشد که سریعا این کار عملی و اجرایی شود اما به‌صورت تدریجی باید آن را اجرا کرد.
از سوی دیگر با بازی کردن بحث حجم مبنا یعنی ترکیب این دو می‌توان بازار را به سمت تعادل سوق داد. بازگشت و ترمیم اعتماد از دست رفته زمان‌بر است و اینگونه نیست که به محض اینکه دامنه نوسان حذف شود اعتماد بازار جلب می‌شود و به آن برمی‌گردد اما شاید زمان کوتاه‌تر باشد و فرسایشی که ایجاد می‌شود بیش از پیش به اعتماد لطمه بزند و بی‌اعتمادی را به وجود آورد، برای جبران بی‌اعتمادی حاکم بر بازار باید دامنه نوسان نامتقارن و صف‌نشینی‌های خرید و فروش رفع شود و به هر میزان که دامنه کوچک‌تر شود بازار دیرتر به تعادل خواهد رسید و هرچه متعادل‌سازی بازار طول بکشد اعتماد به بازار روز به روز بیشتر تضعیف می‌شود. یکی از کارهایی که می‌تواند به ترمیم اعتماد کمک کند دامنه نوسان است که بازار را به تعادل برساند و به‌تدریج اعتماد را روانه بورس کند.
الزام بازگشت به حالت عادی
رسول رحیم نیا، مدیر سرمایه‌گذاری صندوق‌های شرکت تأمین سرمایه ملت: دامنه نوسان نامتقارن هیجانات بازار را مهار نمی کند حتی تشدید هم می‌کند و باعث ایجاد هیجانات شدید می‌شود .یعنی زمانی که صف خرید شده باعث تشکیل صف خرید هیجانی می‌شود مخصوصا زمانی که صف فروش ایجاد می‌شود چون دامنه نوسان زودتر از انتظاری که هست در حالت معمول صف فروش می‌شود.
دامنه نوسان نامتقارن باعث ایجاد هیجان در صف فروش می‌شود یعنی اگر قبلا در دامنه نوسان منفی ۵ درصد صف فروش تشکیل می‌شد امکان تعادل در بازار خیلی بیشتر از حالتی بود که در منفی ۲ درصد در حال اجرا است. بنابراین دامنه نوسان نامتقارن باعث ایجاد هیجانات منفی در بازار می‌شود و بحث رسیدن به تعادل را کندتر خواهد کرد. قرار بود دامنه نوسان نامتقارن به صورت یک ماهه مورد بررسی قرار گیرد و مجدد اصلاح شود، در این شرایط ضرورت دارد دامنه نوسان نامتقارن حذف شود و به همان حالت عادی برگردد، زیرا در زمانی که بازار در حال ریزش بوده و با افت همراه است باعث هیجان در صف فروش خواهد شد. یعنی اگر سهمی قرار است با دو منفی ۵ درصد و منفی ۱۰ درصد به تعادل برسد شاید با ۳۰تا منفی ۱۰درصد به تعادل برسد زیرا هیجان صف فروش را بیشتر می‌کند و اثر روانی در بازار ایجاد خواهد کرد.
در حال حاضر مشکل بازار دامنه نوسان نیست و مشکلات بنیادی مانند قیمت‌گذاری‌های دستوری و دخالت دولت گریبان‌گیر بازار است که اگر این موارد مرتفع شود نیاز به دستکاری و تغییر دامنه نوسان نخواهد بود.
هیجانات بازار کنترل نمی‌شود
عرفان هودی، مدیر عملیات اوراق کارگزاری بورس بیمه ایران: هنگامی که در خصوص دامنه نوسان دو درصد منفی و شش درصد مثبت تصمیم‌گیری شد، اولین واکنش رشد هیجانی شاخص و سپس پس از فروکش کردن هیجانات، ریزش شاخص کل بورس بود.
دامنه نوسان محدود منفی که در روزهای منفی شاخص کل اصلاح آنچنانی نمی‌تواند داشته باشد و همین موضوع باعث می‌شود شاهد فرسایشی شدن منفی‌های بازار و از طرف دیگر گاهی شاخص مثبت جعلی باشیم. به‌این منظور که با چهار تا پنج سهم بزرگ (شاخص ساز) شاخص کل می‌تواند مثبت شود. در زمان گذشته هم این اتفاق رخ داد اما عدد تأثیرگذار در شاخص به سختی به هزار واحد می‌رسید اما الان به ده تا پانزده هزار واحد هم می‌شود با سهم‌های بزرگ شاخص کل تغییر پیدا کند.
هنگامی که بازار دچار فرسایش می‌شود و نقدشوندگی خود را از دست دهد. قاعدتا افرادی که نیازمند پول هستند به این دلیل که اصلی‌ترین رسالت بازار سرمایه نقدشوندگی است، وارد صف فروش می‌شوند تا سرمایه خود را از بازار خارج کنند، اتفاقی که در حال حاضر با آن سروکار داریم، در یک ماه و نیم اخیر به‌جز یک روز تمامی روزها بدون استثنا خروج نقدینگی از بازار را داشتیم. تغییر دامنه نوسان و ترمیم اعتماد را نمی‌توان به یکدیگر ربط داد زیرا دامنه جدیدی که گذاشتند باید اصلاح شود یعنی باید از مثبت شش درصد عبور کنیم. از همین رو پیشنهاد می‌شود سقف دامنه به مثبت ۲ درصد کاهش یابد.، اگر صحبت مبنی بر اعتماد است باید به جای مثبت ۶ هم مثبت ۲ گذاشت زیرا مسلما روند صعودی بازار طولانی‌تر خواهد بود تا اینکه بخواهد کوتاه بماند. به‌همین خاطر از لحاظ روانی مثبت ۲ باعث می‌شود که بازار در صعودها هم تعدد زیادی داشته باشد. دامنه نوسان نامتقارن نمی‌تواند هیجانات بازار را کنترل کند زیرا زمانی که دامنه نوسان متقارن بود یعنی مثبت و منفی ۵، سهم هم روی صفر تابلو را منفی یک یا حتی منفی دو سهامدار کمتر آماده فروش می‌شد تا قبل از اینکه در صف فروش بخواهد گیر کند، الان به این دلیل که دامنه نوسان منفی دو شد، سهم به صفر تابلو می‌رسد یا تقریبا به نیمه منفی می‌رسد، همه سعی می‌کنند سهام خود را نقد کنند که در صف فروش گیر نکنند، این موضوع بدتر هیجانی کاذبی هم به بازار می‌دهد.
تدابیری‌که‌کارایی لازم را ندارد
محمدمفید چپردار، مدیرعامل کارگزاری بورس بهگزین: عده‌ای می‌گویند بورس ما با وال‌استریت تفاوت‌هایی دارد به‌همین خاطر لازم است حجم مبنا و محدودیت نوسان داشته باشیم زیرا بازار ما با آنها قابل قیاس نیست اما بالأخره باید از جایی شروع کنیم تا بازار عمیق و بزرگ شود . همچنین باید شناوری داشته باشیم. این درست است که قبل از اینکه اطلاعات در کدال منتشر شود درز پیدا می‌کند، بازار کارایی ندارد، اطلاعات به‌صورت یکسان به همه نمی‌رسد و دامنه نوسان داریم اما باید به‌تدریج تمامی این موارد را برطرف کنیم و درصورتی که تمامی این موارد را همزمان باهم داشته باشیم هیچوقت بازاری بزرگ و عمیق نخواهیم داشت.
در اولین زمانی که بازار به ثباتی رسید یعنی فقط سمت تقاضا نباشد و یا فقط سمت عرضه نباشد باید شروع به اصلاح کرد. همچنین ۲۰یا۳۰ تا از سهمی که شناوری آنها بالاتر است و اطلاعات و شرکت بزرگتری دارند، نمی‌شود با پول‌های خرد سفته بازان این سهم‌ها بیایند و اثر قیمتی بگذارند را به ۱۰،۱۰ یا ۱۵،۱۵ برسانند و وارد بازار برتر کنند و دامنه نوسان آنها را بیشتر کنیم و این افزایش تداوم داشته باشد تا بازار به آن شکلی که باید برسد. اینکه هر دفعه قانونی گذاشته می‌شود که به‌صورت مسکن عمل کند و بعد از آن قانوهایی متعدد گذاشته شود که قانون‌های قبلی را درست کند برای شخص قانونگذار هم اجرای این قوانین سخت است و هرروز باید مراقب باشد که اتفاق خاصی رخ ندهد، اینگونه قانون‌گذاری‌ها موضوع را پیچیده‌تر می‌کند. دائما در حال این هستند که قوانین را اجرا کنند و یا اینکه اجرا نکرده‌اند و سازمان نامه می‌زند و جوابیه‌ای دریافت می‌کند.
بهتر است یک مرتبه درست عمل کنیم، شروع کنیم و قانون درستی را اعمال کنیم و همان قابلیت اجرایی پیدا کند. حجم مبنا و دامنه نوسان کارایی لازم را ندارد و این موضوع ثابت شده است، در این شرایط ضروری است دامنه نوسان حذف شود زیرا هنگامی می‌شود بازار شناوری سهم‌های خود را زیادتر کند که دامنه نوسان نداشته باشد و نهادهای مالی را زیاد کند؛ نهادهایی که تسهیلگر هستند مانند سبدگردانی و اینگونه نباشد فرد مبتدی سهم را فقط به‌خاطر اینکه رو تابلو سبز است خریداری کند بدون اینکه اطلاعی از آن داشته باشد و ذهنیتش این باشد که همه در صف هستند پس چرا من خریداری نکنم، موقعی که می‌خرد اطلاعی ندارد و الان هم که می‌خواهد بفروشد نمی‌داند به چه علت، باید در بازار مجموعه‌ای از تحلیلگران را داشته باشیم که اطلاعات کاملی از سهم‌ها داشته باشند.
ضرورت حذف محدودیت‌ها
سلمان بابایی زاده، مدیر سرمایه‌گذاری سبد گردان آسال: اتفاقاتی که در سال ۱۳۹۹ برای بازار سرمایه رخ داد از هر حیث بی نظیر بود و پس از آن صعود و نزول عجیب و غریب در حال حاضر به نقطه تعادلی رسیده و این نقطه تعادل ممکن است تا حدود ۱۰ درصد پایین‌تر از این حد برود اما باتوجه به پارامترهای فعلی یعنی نرخ دلار و نرخ‌های جهانی اینجا نقطه تعادلی بازار است. همچنین عرضه و تقاضا مشخص می‌کند که بازار در اینجا درجا بزند، رشد کند یا سرعت رشد چگونه باشد.
تقاضای سهم روی تابلو متاثر از میزان و کیفیت جریان نقدینگی ورودی به بازار است که از عوامل مختلفی تاثیر می‌پذیرد. از جمله این عوامل می‌توان به ترمیم اعتماد از دست رفته، پایداری قیمت‌های جهانی کامودیتی‌ها، نقطه تعادلی نرخ ارز، رفتار بازارهای رقیب و نحوه مواجه دولت جدید با بازار سرمایه اشاره کرد. درحال حاضر نیاز بازار این است که اعتماد به آن بازگردد و نقدینگی از خارج بازار به سمت آن روانه شود برای تحقق این فرض دامنه نوسان موضوع مهمی نیست، درست است که جوی ایجاد می‌کند اما بازار راه خود را خواهد رفت، دامنه نوسان باز باشد یا تعدیل شود ارزندگی سهام و بازار تغییری نخواهد کرد و در نهایت بازار براساس ارزندگی حرکت می‌کند. همزمانی محدود شدن دامنه نوسان در اسفند ماه و نزدیکی بازار به نقطه تعادل این دیدگاه را ایجاد کرد که این دستکاری بازار نتایج فوق العاده‌ای داشته است. اما هر نوع دستکاری در مکانیسم بازار حتی اگر با نیت خیر باشد ممکن است نتایج فاجعه باری بدنبال داشته باشد . بازار سرمایه برای رسیدن به بلوغ راهی جز حرکت به سمت کم شدن انواع محدودیت‌ها از جمله دامنه نوسان ندارد.
منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۳۹۴