صعودی که از سال گذشته در مشارکت‌ها رخ داد و باعث شد قیمت‌ها افزایش چشمگیری داشته باشند، همچنین عدم استقبالی که در شرایط فعلی از عرضه‌های اولیه وجود دارد، همه به شرایط بازار بستگی دارد؛ یعنی اگر به سال ۹۸ نگاه کنیم، تقریبا شاید وضعیت مشارکت در عرضه‌های اولیه فعلی بهتر باشد و افت آنچنانی نداشته باشد.
اما در سال ۹۹ باتوجه به شرایط بازار و عمومیت پیدا کردن بازار سرمایه بین مردم، ورود و مشارکت آنها بیشتر شد ولی به‌دلیل مکانیسم اشتباه، نهاد ناظر (نهادی که شرکت‌ها نزد آن پذیرش و در بورس عرضه می‌شدند) آن زمان تدبیری برای بازارگردانی بعد از عرضه اولیه لحاظ نکرد و این موضوع باعث شد شرکت‌هایی که عرضه اولیه می‌شدند تا مدت‌ها با روند صعودی، صف خرید و استقبال چشمگیر مواجه باشند و به‌همین صورت قیمت‌هایشان حباب‌گونه شد. بعد از ریزش‌های بازار و پایدار شدن این وضعیت، سهامداران متوجه شدند که خبر خاصی در این شرکت‌ها نیست و شاید بعضی از آنها حتی زمان عرضه اولیه گران عرضه شده بودند. به‌همین دلیل ریزش و اصلاح قیمت عرضه‌های اولیه شروع شد و برخی از آنها به ارزش عرضه اولیه رسیدند و قیمت برخی به کمتر از قیمت اولیه کاهش یافت، حتی در شرایط فعلی بعضی از عرضه‌های اولیه سال ۹۸ نیز به زیر ارزش رسیده‌اند.
درمجموع کاهش بازدهی عرضه‌های اولیه و مشارکت در آنها یک قسمت به شرایط بازار مربوط است و قسمت دیگر به شرایط عرضه اولیه در زمان عرضه بستگی دارد که برخی گران عرضه شدند و آن زمان برای بازارگردانی اقدامی صورت نگرفت و باعث شد قیمت‌ها به‌شدت بالا روند که در نهایت شاهد افت فعلی باشیم. در شرایط فعلی بورس و فرابورس قصد دارند شرکت‌های کوچک را در بازار عرضه کنند زیرا در حال حاضر سرمایه آنچنانی در بازار نیست که شرکتی‌هایی مانند شستا یا سرمایه‌گذاری سپهر و... که سرمایه زیادی از بازار می‌خواهند، در بازار عرضه شوند.
این سیاست درستی است و نهاد ناظر هم گفته است که فعلا شرکت‌های کوچک عرضه می‌شوند و در کنار آن چند آیتم را در نظر گرفته‌اند؛ ۱. بازارگردانی پس از عرضه اولیه و ۲. انتشار اوراق تبعی بر روی عرضه اولیه که سود حداقلی بانکی را که در حال حاضر حدود ۲۵ درصد است، برای افرادی که در عرضه اولیه مشارکت می‌کنند، تضمین می‌کند. این باعث می‌شود، چون عرضه بزرگ نیست و سرمایه زیادی نمی‌خواهد مردم شرکت کنند و در کنار آن حضور اوراق تبعی و همچنین بازارگردانی باعث می‌شود قیمت‌ها بی‌دلیل سر به فلک نکشند و از سویی افراد نگران افت قیمت نباشند.
اگر افت هم پیدا کند به‌خاطر اوراق تبعی می‌توانند سود حداقلی را دریافت کنند. اختصاص یک سهم به هر کد در عرضه‌های کوچک کار خوبی نیست اما در حال حاضر چاره‌ای جز این روش وجود ندارد یعنی در شرایط فعلی می‌خواهند با عرضه‌های کوچک، حقیقی‌های کوچکی که آگاهی چندانی نداشتند را با بازار آشتی دهند و با این کار آنها را دوباره به سمت بازار سوق دهند، اما به‌طور کلی در شرایط عادی نباید عرضه‌های کوچک به عامه مردم داده شود بلکه باید به صندوق‌ها و... تخصیص داده شود تا مردم به‌صورت غیرمستقیم وارد بازار شوند اما به‌نظر می‌رسد باتوجه به شرایط فعلی چاره‌ای جز عرضه به این صورت نیست. تضمین عرضه اولیه با انتشار اوراق تبعی یعنی سودی معادل سود بانکی و حتی گاهی اوقات بیشتر از آن برای افراد تضمین می‌شود و سرمایه‌گذار خرد راحت‌تر در این نوع عرضه‌ها شرکت می‌کند. به‌نظر می‌رسد مشوق و فکر خوبی بوده است.
مسئله دیگری که در نظر گرفته‌اند، بحث قیمت‌گذاری است که بورس و فرابورس قصد دارند عرضه‌های اولیه را ارزان‌تر از سهم‌های عادی عرضه کرده تا مردم را جذب کنند که در دنیا هم به‌همین صورت است. در حال حاضر هم شاهد نرمال شدن سطح قیمت‌ها هستیم. در شرایط فعلی عرضه اولیه برای شرکت‌های کوچک مشکلی نیست و برای این شرکت‌ها باید عرضه‌ها ادامه پیدا کند زیرا سرمایه زیادی نمی‌خواهد اما برای عرضه‌های بزرگ، بازار به چالش می‌خورد و باید فکری برای آنها کرد و به‌نظر نمی‌رسد در شرایط فعلی بازار به‌سمت عرضه اولیه بزرگ برود.
- محمد خبری‌زاد - کارشناس بازار سرمایه
- هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۰۲