ملیکا حمزه‌ئی زمانی که شــاخص بورس رکوردهای جدیدی را به ثبت می‌رساند، بسیاری از شرکت‌ها مشتاق ورود به بازار و عرضه سهام خود بودند. در ماه‌های ابتدایی سال ۹۹ وضعیت عرضه‌های اولیه مطلوب بود اما هم‌زمان با شروع ریزش و افت شاخص از مرداد ماه سال گذشته، به‌یک‌باره عرضه‌های اولیه با رکود مواجه شدند. در شرایط قرمز بازار مدیران سازمان بورس، وزیر اقتصاد و برخی اعضای کابینه دولت با تشــویق مردم برای حضور در بازار سرمایه، وعده تداوم رونق عرضه‌های اولیه را تا پایان سال دادند. همچنین وعده داده شد که تا پایان سال ۹۹ حدود ۱۰۰ عرضه اولیه خواهیم داشت اما این وعده‌ها هم عملیاتی نشد. در پاییز ۹۹ عرضه اولیة قابل توجهی صورت نگرفت و در ماه‌های پایانی ســال هم فقط چند مورد عرضه اولیه داشتیم. بر همین اساس مشارکت در عرضه‌های اولیه رفته رفته کمتر از سال‌های گذشته شد.
- عوامل رونق
در سال ۹۸ عرضه‌های اولیه رونق بسیار خوبی را تجربه کردند و هر عرضه اولیه که صورت می‌گرفت، رکورد مشارکت عرضه اولیه قبلی را می‌شکست. موج مشارکت و خرید سهام شرکت‌ها در عرضه‌های اولیه را می‌توان از زمان ورود شرکت سرمایه‌گذاری صدرتأمین (تاصیکو) به بازارسرمایه دانست که بعد از عرضه سهام این شرکت، مشارکت سرمایه‌گذاران وارد کانال صعودی شد و در هر عرضه نسبت به عرضه قبلی تعداد این افراد افزایش یافت. شاید یکی از دلایلی که موجب رشد مشارکت سرمایه‌گذاران شد، کوچک بودن شرکت‌هایی باشد که در بازار عرضه می‌شوند و این امر موجب تخصیص تعداد کمی سهم به هر سرمایه‌گذار شد که به سرمایه اندکی برای خرید نیاز داشت. بنابراین میزان مشارکت در عرضه‌های اولیه در سال ۹۸ با اقبال مواجه شد.
- آغاز رکود و افت
ابتدای سال ۹۹ وضعیت عرضه‌های اولیه و استقبال از آنها در شرایط خوبی بود اما ریزش‌های متعدد بازار، عرضه‌های اولیه را هم تحت تأثیر قرار داد. در شش ماهه اول سال ۹۹ تعداد عرضه‌های اولیه و میزان مشارکت در آنها با اقبال خوبی همراه بود، اما با روشن شدن چراغ قرمز در بازار، حتی قوانین و مقررات خلق‌الساعه هم هیچ تأثیری بر بازار نگذاشت و رفته رفته اعتماد مردم از بین رفت و شاهد خروج نقدینگی آنها از بازار سهام بودیم. بر این اساس، در شش ماهه دوم سال ۹۹ عرضه‌های اولیه به تعداد محدود و بسیار کم صورت گرفت و مانند گذشته استقبال و مشارکت در آنها وجود نداشت که در نهایت، جذابیت بازار سرمایه و عرضه‌های اولیه برای سهامداران از بین رفت.
- منتظران عرضه
از ابتدای سال ۱۴۰۰ تاکنون (لحظه تنظیم گزارش) حدود ۳ عرضه اولیه انجام شده که همچنان میزان مشارکت در آنها بسیار پایین بوده و تعداد مشارکت‌کنندگان در هر عرضه از عرضه قبلی کمتر شده است. البته شرکت‌های بسیاری در بازار سرمایه پذیرش و درج شده‌اند اما هنوز عرضه نشده‌اند که از آن جمله می‌توان به مجموعه‌هایی همچون ریل پرداز نوآفرین (حآفرین)، سرمایه‌گذاری مدیریت سرمایه مدار (مدار)، تولید نیروی برق جنوب غرب صبا (بصبا)، پتروشیمی مروارید (پترومروارید)، ایمن خودرو شرق (خیمن)، ترانسفورماتور توزیع زنگان (برانسفو)، راه آهن حمل و نقل (حرآهن)، تأمین سرمایه تمدن (تمدن)، تولید نیروی برق خلیج فارس (خلیج فارس)، نفت جی (شجی)، سپیدماکیان (سپید) و گروه انتخاب الکترونیک آرمان (انتخاب) اشاره کرد. ۱۹ خرداد امسال نیز لیزینگ کارآفرین عرضه شد. حال باید دید میزان مشارکت در عرضه‌هایی که در ادامه سال ۱۴۰۰ اتفاق می‌افتد، چگونه خواهد بود.
- در انتظار شرایط مساعد
عده‌ای از کارشناسان معتقدند که در شرایط فعلی، زمان برای عرضه اولیه مناسب نیســت زیرا جذابیت بازار کاهش یافته است و نقدینگی و اعتماد کافی در بازار وجود ندارد. موفقیت عرضه‌های اولیه به میزان نقدینگی موردنیاز آنها بستگی دارد. بنابراین باید در چنین شرایطی سهم‌هایی که درحال حاضر وجود دارند را حفظ کرد تا شرایط مناسب عرضه اولیه فراهم شود. همچنین به عقیده این دسته از کارشناسان نباید در دوران رکود به اشتباه سیستم عرضه و پذیرش را معطل نگه داشت و در این زمان باید شــرکت‌ها به ترتیب بررسی شوند تا وقتی که دوران رونق بازار فرا رســد، دیگر به‌دنبال بررسی شرکت‌ها نباشــیم و در آن زمان فقط شرکت‌هایی که حائز شرایط بودند و توانستند معیارها و استانداردهای مورد نیاز را تامین کنند، به‌ترتیب و به‌ســرعت عرضه شوند تا تعداد عرضه‌های اولیه زیادی را داشــته باشیم. یعنی باید تمهیدات آن از هم‌اکنون اندیشیده شود و در دوران رونق به ثمر بنشیند و عرضه اولیه اتفاق بیفتد.
- تاکید بر تداوم عرضه
برخی دیگر از کارشناسان هم بر این عقیده هستند که در شرایط رکودی بازار نباید عرضه‌های اولیه متوقف شوند و باید به صورت مداوم و مستمر انجام شوند اما قالب و چارچوب آنها باید دستخوش تغییرات شود. بر این اساس شرکتی که ارزنده باشد و قیمت‌گذاری آن منصفانه باشد، حتی در همین روزهای رکودی بازار مورد توجه اهالی بازار قرار خواهد گرفت. باتوجه به باور این دسته از کارشناسان، عرضه‌های اولیه به دلیل جذابیتی که دارند می‌توانند عاملی برای ورود نقدینگی به بازار باشند و به آن رونق دهند. بنابراین باید در شرایط قرمز و افت بازار نیز عرضه‌ها انجام شوند. البته دسته‌ای از کارشناسان با این عقیده مخالف هستند و باور دارند عرضه اولیه نه باعث رونق بازار می‌شود نه باعث افت آن، بلکه این بازار است که می‌تواند به آنها رونق دهد یا باعث رکود و توقف آنها شود.
- تجربه جهانی
بررسی آمار عرضه‌های اولیه در بازارهای جهان نشان می‌دهد که روند عرضه اولیه سهام شرکت‌ها حتی در دوران همه‌گیری بیماری کرونا نیز ادامه داشته است. بر اساس آمارهای فدراسیون بورس‌های جهان، سال گذشته پذیرش شرکت‌ها از طریق عرضه اولیه نسبت به سال ۲۰۱۹ بیش از ۲۵ درصد افزایش داشته است. در این سال، در مجموع سهام ۱۴۸۵ شرکت جدید از طریق عرضه اولیه در بورس‌های جهان پذیرفته شد.
- هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۰۲