در شرایط فعلی بازار ارز با نوسانات بسیاری همراه است، همچنین صادرات نفتی نیز به‌دلیل تحریم‌های موجود در کشور از وضعیت مطلوب و مناسبی برخوردار نیست. در حال حاضر مذاکرات برجام در جریان است و بازخوردهای مثبتی نیز از این اتفاق دریافت می‌شود، اگر تمامی طرف‌های برجام به این قرارداد بازگردند و این پرونده بسته شود، افزایش تولید، فروش و صادرات نفت ایران امکان‌پذیر خواهد بود.
باتوجه به این سناریو باید دید قیمت دلار چه تغییری خواهد کرد؛ آیا به‌صورت چند نرخی باقی می‌ماند یا تثبیت می‌شود، چرا که این نرخ ارز بر افزایش و کاهش درآمد نفتی مؤثر است. تحریم‌های نفتی موجود در ایران موجب شکل‌گیری رانت و فساد نیز شده است. حال باید دید با رفع تحریم‌ها، این رانت از بین خواهد رفت یا خیر. باتوجه به اینکه قیمت دلار و وضعیت بازار نفت از یکدیگر تفکیک ناپذیرند، باید دید افزایش یا کاهش قیمت دلار چه تأثیری بر صادرات نفتی می‌گذارد و درصورتی که مذاکرات برجام به ثمر بنشیند و توافق کامل حاصل شود، وضعیت تولید، فروش و صادرات نفتی ایران چگونه خواهد شد. همچنین باید دید نوسانات نرخ ارز چه مشکلاتی برای صادرات نفتی به وجود می‌آورد. آیا با رفع تحریم‌ها همچنان مشکلات قبلی ادامه خواهند یافت؟ نظر کارشناسان حوزه نفت و انرژی را در این زمینه‌ها جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.
- تمامی تحریم‌های مربوط به نفت برداشته شود
سید محمدعلی خطیبی، کارشناس حوزه بین‌الملل نفت درخصوص تأثیرات افزایش یا کاهش قیمت دلار بر صادرات نفتی گفت: افزایش نرخ ارز صادرات را تشویق می‌کند و به هرکجا که صادر کنیم ما به ازای آن را در ایران با ریال بیشتری دریافت می‌کنیم و در این صورت صادرکنندگان از افزایش نرخ ارز منتفع خواهند شد.
وی ادامه داد: برعکس هنگامی که نرخ ارز کاهش پیدا می‌کند، واردات را تشویق می‌کند و بر صادرات تأثیر منفی می‌گذارد و واردکنندگان هم باید ریال بیشتری پرداخت و در مقابل دلار دریافت کنند تا بتوانند کالایی را وارد کنند.
خطیبی با بیان اینکه یکی از فاکتورها برای واردکننده، نرخ ارز است و فاکتورهای دیگری نیز وجود دارد، گفت: اینها یک مجموعه هستند که شامل هزینه‌های تولید، هزینه‌های مالیاتی و حفظ بازارهای صادراتی است که برخی از صادرکنندگان ترجیح می‌دهند حتی با سود بسیار کم، بازار صادراتی خود را برای اینکه بتواند سودآور باشد، حفظ کنند. بنابراین بحث صادرات مانند معادله یک مجهولی نیست و مجموعه‌ای است که صادرکننده براساس آن صادرات را انجام می‌دهد که یکی از مؤلفه‌های آن نرخ ارز است.
این کارشناس نفت افزود: در حال حاضر مجموعه‌ای از تحریم‌ها را برای نفت داریم و فقط برداشت تحریم‌های خرید نفت کافی نیست و علاوه بر اینکه تحریم‌های خرید ما باید برداشته شود، ضروری است تحریم‌های کشتیرانی، بیمه و... نیز برداشته شود، زیرا شخصی که قصد خرید نفت ما را دارد، می‌خواهد کشتی بیاورد و کشتیرانی نباید تحریم شود، می‌خواهد بیمه کند و بیمه نباید تحریم باشد و مهمتر از همه این است که می‌خواهیم پول و سرمایه آن را دریافت کنیم. بنابراین لازم است تحریم بانکی، کشتیرانی و بیمه برداشته شود تا بتوانیم فروش و عملیات صادرات را انجام دهیم و از پول آن استفاده کنیم. در این صورت صادرات به روال عادی خود برمی‌گردد و می‌توان از مزایای آن بهره‌مند شد و اگر حتی یکی از تحریم‌های مربوط به نفت برداشته نشود از مزایای آن بی‌بهره خواهیم ماند.
کارشناس حوزه بین‌الملل نفت در پاسخ به این پرسش که نوسانات نرخ ارز چه مشکلاتی برای بازار نفت ایجاد می‌کند، گفت: فروش ما به‌صورت ریالی است و نوسانات داخلی و ریالی کشور ما مشکل خاصی برای صادرات نفت ایجاد نمی‌کند. هنگامی که درآمد نفتی را دریافت کردیم باید تسعیر شود و احتمال دارد در این مرحله نوسانات تأثیرگذار باشند. بنابراین نوسانات دلار به ریال در صادرات بین‌المللی ما تأثیر قابل توجهی نمی‌گذارد، البته اگر به برخی کشورها به‌صورت ریالی بفروشیم، مؤثر است و بستگی به قیمت دلار دارد که اگر پایین بیاید ریال کمتری دریافت می‌کنیم و اگر بالا برود ریال بیشتری نصیب ما می‌شود.
- تأثیر مسائل داخلی بر صادرات نفتی
نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی در مورد تأثیر نوسانات نرخ ارز بر صادرات نفتی گفت: درآمد نفتی ما به دلار است درنتیجه اگر نرخ تبدیل ریال به دلار افزایش و یا کاهش پیدا کند، درآمد ریالی بیشتر یا کمتری از این تبدیل خواهیم داشت. بنابراین نوسانات نرخ ارز بر صادرات نفتی ما تأثیر چندانی ندارد و درآمد نفتی ما تحت تأثیر ارزهای خارجی است.
وی در پاسخ به این پرسش که توافق برجام چه تأثیری بر وضعیت صنعت نفت ایران می‌گذارد، گفت: درصورتی که برجام اتفاق افتد و تحریم‌های نفتی برداشته شود، بدون شک صادرات نفتی ما افزایش پیدا می‌کند و می‌توان به منابع مالی حاصل از فروش آن صادرات دسترسی پیدا کرد، درنتیجه از دو جهت دسترسی به فروش بیشتر نفت و سرمایه و پول آن تأثیر مثبتی دارد و درآمدهای کشور افزایش پیدا می‌کند.
قربان ادامه داد: هنگامی که تحریم‌ها برداشته شود، یعنی اجازه داده می‌شود که ایران نفت خود را به هر جا که می‌خواهد صادر کند و کشورهای دیگر هم بدون اینکه جریمه شوند، می‌توانند نفت ایران را خریداری کنند، درنتیجه به‌صورت اتوماتیک نفت ایران صادر خواهد شد.
این کارشناس حوزه انرژی افزود: به‌دلیل اینکه صادرات ما به نرخ ارز است، اگر نرخ دلار به ریال تبدیل شود، صادرات ما به ازای یک بشکه نفت همان ریالی را دریافت می‌کند که قیمت جهانی است و تأثیر چندانی بر صادرات نفتی ندارد. وی با بیان اینکه در داخل مسائل مختلفی وجود دارد که بر بازار نفت اثرگذار است، گفت: تورم، گران شدن واردات و ارزان شدن صادرات و اتفاقات زیاد دیگری که رخ می‌دهد، پس از متغیر شدن نرخ ارز تأثیرات عمده‌ای در داخل می‌گذارد اما تأثیر آن در فروش، صادرات و درآمد نفتی بسیار محدود است.
قربان افزود: تورم منجر به جذاب شدن صادرات ایران می‌شود زیرا قیمت جنس‌هایی که در ایران ساخته می‌شود رقابتی‌تر خواهد شد و صادرات رونق پیدا می‌کند و واردات ایران بسیار گران می‌شود زیرا باید ریال بیشتری پرداخت شود تا دلار دریافت کرد.
- نبود متولی برای مسائل مربوط به نفت
محمدعلی صادقی، کارشناس نفت و انرژی در مورد تأثیر افزایش نرخ ارز بر صادرات نفتی گفت: افزایش نرخ ارز حبابی است که در بازار و در حاشیه روند خرید، فروش، بازرگانی و تجارت کالاهای ایرانی برای مقاصد سیاسی، اقتصادی و رانت خواری شکل گرفته است اما آنچه مسلم است به هر میزان که نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، زمینه صادرات نیز بیشتر می‌شود، یعنی تمایل برای صادرات افزایش می‌یابد زیرا درآمدی که از صادرات کسب می‌شود، بیشتر از نرخی است که در داخل برای ورود کالا اثرگذار است.
وی ادامه داد: به دلیل اینکه ناسازگاری اقتصادی وجود دارد و برنامه‌های حرفه‌ای اقتصادی اجرا نمی‌شود، همچنان نوسان و تلاطم در بازار ارز وجود دارد و روزانه بالا و پایین می‌شود، به هر میزان که کاهش پیدا کند انباشت آن در داخل بیشتر می‌شود و به هر میزان که افزایش پیدا کند امکان بیشتری برای رانت فراهم می‌کند زیرا قیمت داخلی را با عناوین و ترفندهای مختلف و زد و بندهایی که در کشور وجود دارد برای قاچاق استفاده می‌کنند و همین باعث می‌شود ساختار غلط شکل بگیرد و بعد از مدتی که می‌گذرد، متوجه می‌شوند چه اتفاقی رخ داده و کدام افراد و گروه‌ها روی کار آمده‌اند و زمینه برای فساد در بازار ایجاد شده است. صادقی افزود: در هیچ زمانی نمی‌توان تبعات منفی را رد کرد و زمانی متوجه آن می‌شوند که دیگران به برنامه‌ها و اهداف خود رسیده‌اند و حال باید دنبال راهکار برای برون رفت از این شرایط باشند. ما همچنان متولی نداریم که میزان تولید، مصرف و مازاد صادرات را بداند و هنگامی تصمیم به صادرات می‌گیرند که قاچاق و کمبود وجود دارد.
این کارشناس حوزه نفت با بیان اینکه ابتدا باید از رانت و فساد جلوگیری شود، گفت: نمی‌توان با آوردن بهانه‌های مختف مانند برجام و... مشکلات را توجیه کرد، برجام نمی‌تواند کاری برای رفع مشکلات کند چون ساختار مأیوس هست و هر تغییراتی صورت گیرد، دوباره مشکلات از جای دیگر سر بر می‌آورند. بنابراین ضروری است در ابتدا جلوی رانت، فساد و چاپ پول گرفته شود.
صادقی در پاسخ به این پرسش که نوسانات نرخ ارز چه مشکلاتی برای بازار نفت ایجاد می‌کند، گفت: باعث شکل‌گیری عدم ثبات می‌شود. شخصی که بازاریابی و مشتری پیدا می‌کند و همچنین وضعیت حمل و نقل را نیز بررسی و کنترل کرده است، به یک باره با انتشار بخشنامه‌ای از وزارت صمت تمام برنامه‌هایش به هم می‌ریزد. شایان ذکر است که از این بی‌برنامگی و نبود ثبات، عده‌ای سود می‌برند. هرکسی بر مبنای شرایط خود، تجارت، خرید، فروش، صادرات و واردات می‌کند.
- هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۰۲