در بازار بورس ایران و سایر نقاط جهان، علاوه بر سهام شرکت‌ها، اوراقی نیز معامله می‌شوند که حکم کاهش ریسک سرمایه گذاری شما را دارند. یکی از این نوع اوراق که سرمایه گذاران بیشتر به آن علاقه‌مند هستند، اوراق بدهی (buy bonds) است.
این اوراق معمولاً به‌صورت سالانه توسط دولت یا سازمان‌های بسیار بزرگ مانند هلدینگ‌ها در بازار بورس منتشر می‌شود که دارای سود بالاتری به نسبت بانک است. به همین دلیل در این مقاله سعی شده است تا اوراق بدهی را به‌صورت کامل توضیح دهیم.
اوراق بدهی چیست؟
برای اینکه به درک درستی از اوراق بدهی برسید، باید بگوییم که در بسیاری از موارد، سازمان‌های دولتی و خصوصی بزرگ، گاهی برای رسیدن به اهداف خود مانند تأمین نقدینگی، توسعه سرمایه گذاری یا بهینه سازی شرکت‌های زیر مجموعه خود، نیاز به مبلغ بالایی از نقدینگی را تحت عنوان وام دارند.
در بیشتر موارد، این سازمان‌ها قادر نخواهند بود که این مبلغ را از بانک دریافت کنند، زیرا مبلغ بسیار بزرگی است و تأمین آن از سمت بانک‌های دولتی و خصوصی ممکن نیست. به همین دلیل، معمولاً شرکت‌ها اوراقی را در فرا بورس با سود سالانه ثابت منتشر می‌کنند و سرمایه گذاران خرد و کلان را دعوت به خریداری این اوراق می‌کنند تا بتوانند کسری بودجه خود را جبران کنند.
همان طور که گفته شد، این اوراق دارای سود سهام ثابت و به نسبت بالاتر از بانک بوده و برای کسانی که دنبال سود معقول با ریسک پایین هستند، گزینه خوبی محسوب می‌شود. از طرفی چون معمولاً سازمان بزرگی پشت این قضیه است، اطمینان توسط سرمایه گذاران نیز برای خرید این اوراق همواره وجود دارد.
در سال 99 و ابتدای 1400، قطعاً نام اوراق بدهی را زیاد شنیده‌اید. دلیل اصلی آن، انتشار مبالغ بسیار بالا تحت عنوان اوراق توسط دولت است. در سال 99، به دلیل تحریم شدید، کسری بودجه زیاد دولت را تهدید می‌کرد و به همین دلیل و برای تأمین نقدینگی، دولت دست به انتشار اوراق بدهی با سود ثابت زد. پس اوراق بدهی به زبان ساده، برای فرار از ورشکسته شدن سازمان‌های بزرگ طراحی شده است.
مشخصات اصلی اوراق بدهی
یکی از اولین گام‌ها قبل از خرید اوراق بدهی، یادگیری مشخصات اصلی آن است.
• تاریخ سر رسید
همان طور که از اسم آن مشخص است، به معنی زمانی است که ارزش اسمی اوراق بدهی را دریافت می‌کنید. به طور مثال اگر اوراق بدهی با سر رسید یک ساله و با مبلغ 10 میلیون تومان خریداری کنید، تا سال بعد (تاریخ سر رسید) پول شما در شرکت بلوکه خواهد شد و پس از آن، ارزش اسمی یا همین 10 میلیون تومان را دریافت خواهید کرد.
• ارزش اسمی اوراق بدهی
ارزش اسمی اوراق بدهی، در واقع مبلغ اولیه‌ای از سرمایه گذاری شما است که پس از سررسید اوراق، بدون تغییر در ارزش آن، پرداخت می‌شود.
• نرخ سود اسمی
منظور از نرخ سود اسمی، در واقع سودی است که بر روی ارزش اسمی اوراق بدهی منظور می‌شود. به طور مثال، می‌توان گفت که اگر ارزش اسمی اوراق بدهی شما 100 میلیون تومان و نرخ سود اسمی نیز 20 درصد به صورت سالیانه باشد، همچنین قرار بر این باشد که در 2 نوبت پرداخت شود، به این معنا است که شما هر شش ماه یکبار، مبلغ 10 میلیون تومان را دریافت خواهید کرد.
• قیمت فروش
اگر به لیست اوراق بدهی در سایت سازمان بورس نگاهی داشته باشید، متوجه می‌شوید که قیمت فروش نیز برای اوراق بدهی به‌صورت روزانه منتشر می‌شود. توجه کنید که شما می‌توانید در روزهای کاری شنبه تا چهارشنبه از ساعت 9 تا 12:30 صبح، اوراق خود را قبل از سررسید به فروش برسانید، اما همواره قیمت فروش شما کمتر از ارزش اسمی اولیه خواهد بود و در این صورت ضرر خواهید کرد. پس اگر به مبلغ آن نیازی ندارید، تا زمان سررسید اوراق، دست به فروش آن نزنید.
• نرخ سود اوراق بدهی تا سر رسید (YTM)
یک اصطلاح رایج نیز تحت عنوان نرخ سود تا سر رسید وجود دارد. این اصطلاح، معمولاً برای افرادی به کار برده می‌شود که در روز اول انتشار اوراق بدهی، اقدام به خرید آن نکنند. به طور مثال، افرادی که شش ماه پس از انتشار این اوراق، اقدام به خریداری آن می‌کنند. در این صورت، نرخ اوراق بدهی تا سر رسید (YTM) به طور لحظه‌ای و توسط معامله‌گران در بازار محاسبه می‌شود، به‌گونه‌ای که خریدار سود زیادی را دریافت نکند.
توجه کنید که اوراق بدهی در بازار فرا بورس منتشر می‌شوند و برای مشاهده لیست اوراق بدهی، باید به سایت ifb.ir مراجعه کنید.
انواع اوراق بدهی
اوراق بدهی، به‌صورت کلی به دو نوع دارای کوپن و بدون کوپن تقسیم می‌شوند که هر کدام نیز به بخش‌های کوچک‌تری قابل دسته بندی هستند:
• اوراق بدهی دارای کوپن
کوپن در اینجا به معنای سود ثابت به صورت دوره‌ای است. با توجه به همین تعریف، می‌توان گفت که اوراق بدهی دارای کوپن، به‌صورت ثابت (ماهانه، شش ماهه، سالانه) سودی را به سرمایه گذاران پرداخت می‌کند. همچنین خریداران، در ابتدا قیمتی کمتر از ارزش اسمی این اوراق را پرداخت می‌کنند و در نهایت، شرکت این اوراق را با قیمتی بیشتر دوباره پس می‌گیرد. توجه کنید که اوراق مشارکت،اوراق مرابحه، اجاره، رهنی و گواهی سپرده، جزو این دسته از اوراق قرار خواهند گرفت.
• اوراق بدهی بدون کوپن
سرمایه گذارانی که این اوراق را خریداری می‌کنند، سودی ثابت به‌صورت فصلی یا دوره‌ای (ماهانه، سه ماهه، شش ماهه) دریافت نمی‌کنند. در واقع افرادی که این اوراق را خریداری می‌کنند، با قیمت اسمی پایین‌تر از اوراق بدهی دارای کوپن، این کار را انجام می‌دهند، زیرا این اختلاف قیمت، موجب خواهد شد که در نهایت سود بیشتری عاید سرمایه گذاران خرد و کلان شود.
همچنین توجه کنید که این اوراق سود فصلی ندارند اما به نسبت بانک، دارای سود سرمایه گذاری بیشتری هستند و در زمان رکود بازارهای موازی مانند بورس، طلا و مسکن، یکی از بهترین گزینه‌ها برای سرمایه گذاری به حساب می‌آید. همچنین اوراق بدهی بدون کوپن شامل اوراق اسناد خزانه اسلامی و سلف نفتی می‌شود. مطالعه مقاله "اوراق اجاره سهام" می تواند مفید باشد.
مهم‌ترین پارامتر در انتخاب بهترین اوراق بدهی
اگر قصد این را دارید تا از این میان، بهترین اوراق بدهی را انتخاب کنید، توجه داشته باشید میزان سودی که در سر رسید و به صورت سالانه پرداخت می‌کنند، نشان دهنده بهترین اوراق بدهی است.
به طور مثال در خرداد سال 1400، دولت اوراق بدهی با مبالغ بالایی را با سود حدود 19 درصد منتشر کرد، اما خریداران زیادی نداشت و به همین دلیل سود را به 21 درصد رساند و توانست تا افراد زیادی را برای خرید این اوراق جذب کند. پس توجه کنید که نرخ سود مهم‌ترین پارامتر در انتخاب اوراق بدهی است.
نحوه انتشار اوراق بدهی
در واقع، تفاوت زیادی میان انواع اوراق بدهی وجود ندارد و سازوکاری که طی می‌کنند تا به انتشار در بیایند یکسان است، اما تنها سود فصلی که ارائه می‌دهند وجه تمایز آن‌ها است. همچنین، در ابتدا شرکت اصلی که به اصطلاح به آن بانی نیز می‌گویند، شرکتی را تأسیس می‌کند که به نام واسطه معروف است. این شرکت به عنوان واسطه میان سرمایه گذاران و بانی، اقدام به انتشار اوراق بدهی در فرا بورس می‌کند.
علاوه بر این اصطلاح دیگری نیز در این رابطه وجود دارد که ضامن نام دارد. ضامن، شرکتی است که ضمانت می‌کند تا شرکت اصلی یا بانی، سود سهام داران را به موقع پرداخت کند. توجه کنید که اگر شرکت اصلی در این امر کوتاهی کند، ضامن این سود را پرداخت خواهد کرد. همین چرخه موجب شده است تا سرمایه گذاران با اطمینان بیشتری به خرید این اوراق روی بیاورند.
نکته مهم: برای اینکه بتوانید اوراق بدهی را خریداری کنید، حتماً لازم است تا کد بورس را از یکی از کارگزاری‌های ثبت شده در سازمان بورس، دریافت کنید. به همین منظور باید به‌صورت آنلاین در سامانه سجام ثبت نام کنید و با ارائه اطلاعات شخصی خود، پس از چند روز، کد بورسی را دریافت کرده و اقدام به خرید اوراق بدهی کنید.
نکته مهم: معمولاً ارزش اسمی هر برگ از اوراق بدهی، در ابتدا در حدود 100 هزار تومان است و اگر قیمت تابلوی اصلی تفاوت زیادی با این قیمت داشت، در خرید خود تأمل بیشتری داشته باشید و سعی کنید خرید شما نزدیک این اعداد باشد.
و در آخر ...
توجه کنید که اوراق بدهی در بازار فرا بورس قابل انتشار هستند و می‌توانید برای مشاهده لیست اوراق بدهی به سایت ifb.ir رجوع کنید. علاوه بر این، بهترین گزینه برای سرمایه گذاری نیز به حساب می‌آید.