چندی پیش رئیس سازمان بورس از راه‌اندازی سامانه جدید معاملات در آینده ای نزدیک خبر داد و گفت: این سامانه، دستاورد بومی متعلق به کشور است که با همت دانشگاهیان و مشارکت سازمان بورس و اوراق بهادار به زودی در مرحله استقرار و بهره برداری قرار می گیرد. این رویداد در حالی قرار است رخ دهد که در سال ۹۸ و ۹۹ با توجه به استقبال گسترده مردم برای حضور در بازار سرمایه، بارها و بارها سامانه معاملات با مشکلات قطعی و غیره مواجه شد. حتی برای برون رفت از این موضوع، مدتی دو شیفته شدن معاملات بازار مدنظر قرار گرفت. البته با شروع بحران ریزش بازار از مرداد ما ه ۹۹ و کاهش استقبال سهامداران، فرصتی پیش روی مقام ناظر قرار گرفت تا درخصوص ساماندهی چالش‌های سامانه معاملات چاره بیندیشد. براین اساس فرصتی فراهم شد تا با محمد فتح‌اللهی، مدیرعامل شرکت رادین بورس که مسئولیت طراحی سامانه جدید معاملات را بر عهده داشته برای شفاف‌سازی برخی ابعاد این رویداد گفت‌وگویی انجام دهیم.
- روند انتخاب شرکت شما برای حضور در پروژه سامانه جدید معاملات چگونه بود؟
رادین بورس شرکتی است که ۶۰ درصد سهام آن در اختیار شرکت مدیریت فناوری تهران بوده و در زمینه راه‌اندازی سامانه، شرکت مدیریت فناوری تهران تنها شرکتی در ایران به شمار می‌آید که تجربه طراحی سامانه معاملات را داشته است. هنگامی که رادین بورس در سال ۹۹ به ثبت رسید به‌صورت فیزیکی نیز به شرکت مدیریت فناوری بورس تهران منتقل شد تا بتواند تجربیات مربوط به بیزنس و سامانه معاملات را منتقل کند. در واقع، ترکیبی از فضای علمی و دانشگاهی که قبلا داشت و فضای بیزنسی که بعد از انتقال به شرکت مدیریت فناوری به‌وجود آمد، شکل گرفت. البته مطالعات اولیه درمورد سامانه معاملاتی از سال ۱۳۹۶ آغاز شد. بر این اساس، نخبگان دانشگاه تهران از سال ۹۶ مطالعات خود را در حوزه طراحی و معماری این سامانه آغاز کردند و تقریبا اوایل سال ۱۳۹۸ فرآیند توسعه سامانه آغاز شد. در سال ۹۹ نیز طراحی سامانه پیشرفت‌های چشمگیری را تجربه کرد و به مرحله‌ای رسید که زمینه به ثبت رساندن شرکت رادین بورس فراهم شد. افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کردند تجربه نوشتن طرح توسعه، تولید سامانه‌هایی با تراکنش و کیفیت بسیار بالا در حوزه‌های بانکی داشتند و از مهارت‌های خود استفاده کردند تا بتوانند در این زمینه توسعه سامانه معاملات هم فعالیت داشته باشند. - در طراحی این سامانه استفاده از چه الگو یا تجربه‌ای مدنظر قرار گرفت؟
به‌طور کلی سامانه‌های معاملاتی در تمامی نقاط دنیا بسیار محدود هستند و شرکت‌هایی که چنین سامانه‌هایی را تولید می‌کنند به‌اینصورت نیست که اطلاعات مربوط به سامانه‌های خود را بتوانند با دیگران به اشتراک بگذارند و در اختیار آنها قرار دهند، درمجموع باید این سامانه‌ها توانمندی این را داشته باشند که تراکنش‌های بسیار بالایی را پشتیبانی کنند، بنابراین چنین الگوهایی در دنیا وجود دارد که از اطلاعات محرمانه شرکت‌ها به حساب می‌آید. الگویی که شرکت رادین بورس از آن استفاده کرد در هسته معاملات خود کاملا منحصر به فرد برای این شرکت است. زیرا الگوها در نقاط مختلف دنیا در دسترس نیستند که الزاما بتوان از آن استفاده کرد. البته برخی از مسائل وجود دارد که از هر سامانه معاملاتی انتظار می‌رود که دارا باشد، اینکه بتواند انواع سفارشات را ثبت و با کارگزاری‌ها ارتباط برقرار کند. این موارد ازجمله خروجی‌هایی است که هر سامانه‌ای باید توان اجرای آن را داشته باشد. سامانه رادین بورس نیز تمامی خروجی‌های مدنظر را ارائه می‌کند اما الگوی آن قطعا منحصر به فرد است، کپی‌برداری و شبیه به هیچ سامانه دیگری نیست زیرا اطلاعاتی در اختیار نبوده است که بتوان از آن الگوبرداری کرد.
- مزیت و تفاوت‌های سامانه طراحی شده چه مواردی هستند؟
سامانه جدید با سامانه موجود بر مبنای طراحی «اتوس» بسیار متفاوت بوده و هیچگونه ارتباطی با یکدیگر ندارند. کاملا دارای دو فضای متفاوت هستند. عمده تفاوت‌هایی که در سامانه‌های معاملاتی وجود دارد، سرعت پردازش اطلاعات است و این وجه تمایز اصلی و جدی است که در این سامانه به‌وجود می‌آید. به لحاظ کارایی نیز تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند به عنوان نمونه سامانه موجود یعنی اتوسست این توانایی را دارد که فقط ۲ هزار تراکنش معامله را در هر ثانیه انجام دهد اما سامانه رادین بورس توانایی ۲۰ هزار تراکنش معامله را در هر ثانیه دارد یعنی در واقع ۱۰ برابر سامانه موجود توانایی پردازش اطلاعات را دارد. سامانه معاملات ملی به‌گونه‌ای است که می‌تواند با محصولات تراز اول دنیا مقایسه شود. طبق معاملات انجام شده در حال حاضر سریع‌ترین سامانه موجود سینوبر است که سرعت آن در حد میکروثانیه است یعنی حدود ۲۰ میکروثانیه سرعت دارد که چندسال پیش توسط نزدک خریداری شد. رتبه دوم سامانه نزدک است که حدود ۴۰ میکروثانیه سرعت دارد و سامانه رادین بورس که براساس سرویس‌های موجود حدود ۴۲ تا ۴۸ میکروثانیه است و براساس بررسی‌های انجام شده در رتبه سوم قرار دارد. همچنین به لحاظ پردازش در مقایسه با سامانه‌های مطرح سرعت بسیار بالاتری در پردازش اطلاعات دارد.
- پیش‌بینی می‌شود این سامانه تا چه حجم از معاملات را پوشش دهد؟
در زمان اوج معاملات که حجم عظیمی وجود دارد مانند سال‌های ۹۸ و ۹۹ قطعا حجم عظیمی را پوشش خواهد داد و حتی بسیار بیشتر از آن را نیز می‌تواند پوشش دهد. اگر براساس فرض، حداکثر تعداد سفارش‌های روزانه‌ای که در بورس تهران معامله می‌شود حدود ۱۶ میلیون در روز بوده، سامانه رادین بورس تا ۱۷۰ میلیون معامله یا سفارش را در روز می‌تواند پوشش دهد و تا ۲۰۰ میلیون سهامدار قابلیت پوشش دارد.
- چالش اصلی سامانه معاملات کنونی را چه می دانید و سامانه رادین در این خصوص چه توانمندی دارد؟
یکی از بزرگترین مشکلات سامانه فعلی بحث صف‌هاست. هنگامی که در بازار صف‌های سنگین به وجود می‌آید، سامانه دچار اختلال و اشکال می‌شود، اما سامانه رادین بورس براساس تستی که انجام شده توانسته ۳۰ صف که هر کدام ۲۲ میلیون صف ۳۰ تایی سفارش قابل معامله داشتند را در ۸ دقیقه پردازش کند. یعنی ظرفیت آن بسیار بالاتر از سامانه فعلی است. اگر یک نسخه از سامانه رادین بورس راه‌اندازی شود می‌توان با به‌کار اندازی سامانه در بازارهای موازی، سرعت پردازش را بسیار بالاتر برد یعنی عدد ۲ هزار و ۲۰ هزار، ۱۹ برابر می‌شود که فقط در یک نسخه از بازار است.
- درصورت بروز اشکال، نسخه پشتیبان سامانه چگونه عمل خواهد کرد؟
ابتدا اینکه سامانه ملی نسخه پشتیبان داشته و این جزو پروتکل‌هایی است که در پدافند غیرعامل وجود دارد. نسخه‌های مختلف باتوجه به شرایط مختلف که اتفاق می‌افتند به‌وجود می‌آیند. بر این اساس سامانه‌ها و نسخه‌های پشتیبان همراه با وقوع اشکال، بلافاصله راه‌اندازی می‌شوند و کار خود را شروع می‌کنند. حتی شرایطی نیز وجود دارد که در بدبینانه‌ترین حالت، اگر هیچکدام از نسخه‌های پشتیبان یک، دو و سه عمل نکند، سامانه اتوسست فعلی می تواند بلافاصله جایگزین شود و معاملات را ادامه دهد و پیش ببرد.
- ظرفیت به‌روز شدن و توسعه در معاملات ملی چگونه است؟
فلسفه ایجاد ر بوده و در بحث سامانه به مرحله‌ای رسیده که با بورس و فرابورس وارد انعقاد قرارداد شده‌ایم. نسخه‌های اولیه قرارداد نیز آماده شده است. بعد از انعقاد قرارداد دوره ۶ ماهه وجود دارد که برای نصب و راه‌اندازی و استقرار سامانه است. درواقع ارتباط سامانه با بخش‌های مختلف بازار نظیر کارگزاری‌ها و قسمت‌های مختلف، بازده زمانی ۵ تا ۶ ماهه زمان می‌برد و بعد از آن به‌تدریج بازارهای مختلف در سامانه رادین قرارمی گیرد. همچنین ممکن است ابزارهای معاملاتی مختلف تعریف شود و به سامانه اضافه شود. حتی سامانه این قابلیت را دارد که در آینده به‌صورت سامانه پس از معاملات نیز راه‌اندازی شود و یکی از اهداف این است که بعد از استقرار وارد حوزه توسعه سامانه پس از معاملات نیز بشود.
- دستاورد طراحی سامانه معاملات ملی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تحقق این رویداد اتفاق بزرگی بوده و از معدود پروژه‌هایی است که ارتباط دانشگاه و صنعت به خوبی شکل گرفت، حرکتی که از سطح کار تحقیقاتی و مطالعاتی فراتر رفت و عملیاتی شد. در شرکت مدیریت فناوری با تحریم‌هایی که اتفاق افتاد دیگر نتوانستیم از شرکت فرانسوی که قبلا با آن همکاری می‌کردیم، سرویس دریافت کنیم و هیچگونه خدمات پشتیابی بابت سامانه معاملاتی دریافت نمی‌شد. این موضوع چالش و ریسک بزرگی را برای بازار سرمایه به همراه داشت، ایجاد سامانه معاملات ملی با تکنولوژی منحصر به فرد اتفاقی است که ما را نجات داد که دیگر وابستگی در این زمینه نداشته باشیم.
-
منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۰۸