گلشن بابادی - خبرنگار؛ در دنیای امروز معاملات الگوریتمی به عنوان آخرین روش داد و ستد در بازار سرمایه کشورهای پیشرفته محسوب می‌شوند و بازار ما نیز به تقویت این نوع معاملات نیاز دارد، با این وجود این نوع معاملات هنوز پایشان به بازار سرمایه ما باز نشده بود که از این بازار حذف شدند. در واقع در حالی که کم کم استفاده از این معاملات در بازار ما در حال جان گرفتن بود سال گذشته در هیاهویی که شاخص چه در صعود و چه در نزول عجیب و غریب خود به راه انداخت، استفاده از این معاملات برای افراد حقیقی محدود شد.
معاملات الگوریتمی بر اساس الگوهایی انجام می‌شود که با کمک کامپیوتر تعریف می‌شوند. این معاملات می‌توانند به صورت خودکار یا نیمه‌خودکار انجام شوند. در هر دو حالت، برنامه‌ای که در اختیار کامپیوتر قرار می‌گیرد، ساخته و پرداخته هوش انسان است. همین امر مشخص می‌کند که معامله‌گران به صورت کاملا هدفمند از این معاملات استفاده می‌کنند. به نظر می‌رسد دنیای مالی در آینده دنیای استفاده از الگوریتم‌ها خواهد بود. محمد علی دهقان دهنوی، رئیس پیشین سازمان بورس اعلام کرده بود که دسترسی همه سرمایه‌گذاران اعم از حقیقی و حقوقی به معاملات الگوریتمی باید فراهم شود و این امر را منوط به داشتن ابزار نظارتی برای کارگزاری‌ها دانسته و اعلام کرده بود که باید از ارسال سفارشات الگوریتمی بدون رعایت دستورالعمل معاملات جلوگیری شود. البته رئیس جدید سازمان بورس هنوز در این باره برنامه‌ای اعلام نکرده است.
- رقابتی در حال افزایش
حسین بوستانی، عضو هیات مدیره شرکت بورس در خصوص معایب و مزایای این معاملات توضیح داد: در همه جای دنیا سهم معاملات الگوریتمی در حال افزایش است. در بورس‌های پیشرفته دنیا سهم غالب معاملات بر عهده معاملات الگوریتمی است. طبیعتا استفاده از منطق‌های ریاضی که در قالب برنامه‌نویسی‌ها انجام می‌شود، فرصت ارزیابی و مقایسه سریع‌تری را نسبت به توان انسان ایجاد می‌کند که این مسئله امکان استفاده از فرصت‌ها و توان بازار را هم در زمان‌های محدودتر و هم در مقیاس بالاتر فراهم می‌سازد.
بوستانی ادامه داد: در حقیقت فرصت کسب سود کوچکی که در بازارهای کارا خیلی محدود و کوتاه‌مدت شکل می‌گیرد، عمدتا توسط الگوریتم‌ها شکار می‌شود و خیلی سخت است که بتوان به مقایسه بین توان انسانی و محاسبات سریع ماشینی که در الگوریتم‌ها اتفاق می‌افتد، پرداخت. در بازار سرمایه ایران نیز در سال‌های اخیر این نوع معاملات ورود کرده‌اند، البته در ابتدا خیلی از شرکت‌های oms بستر لازم برای ارائه و اجرای الگوریتم‌ها را نداشتند ولی به تدریج این بستر فراهم شد. در حقیقت بازار سرمایه ما نیز در حال حرکت به سمتی است که بورس‌های سایر کشورها در مسیر آن حرکت کرده‌اند. با این وجود شاهد بودیم که سال گذشته یک سری الگوریتم با توجه به شرایط نامناسب بازار سودی را برای عده ای ایجاد کرد و در این میان برداشت سازمان بورس این بود که رفتار این الگوریتم کمک چندانی به بهبود وضعیت بازار نمی‌کند و همین مسئله باعث شد که معاملات الگوریتمی را متوقف کنند ولی این توقف نمی‌تواند به شکل طولانی‌مدت اتفاق بیفتد و ما باید به سمت مسیری برگردیم که همه دنیا به سمت آن حرکت کرده است و باید بدانیم که این الگوریتم‌ها به افزایش عمق و کارایی بازار ما کمک خواهد کرد.
عضو هیات مدیره شرکت بورس اضافه کرد: در حال حاضر الگوریتم‌های متنوعی در بازار طراحی و اجرا شده است از جمله الگوریتم‌های بازارگردانی، سیستم خودکار اجرای معاملات و الگوریتم‌های شناسایی و بهینه‌سازی سبد که همگی در مقیاس‌های متفاوت و توسط تیم‌های مختلف طراحی شده است. لازم است بستر مورد نیاز برای انجام این فعالیت‌ها در بازار سرمایه ما نیز فراهم شود. به احتمال زیاد بازار سرمایه کشور در دهه‌های آینده بازار رقابت الگوریتم‌ها خواهد بود.
بوستانی در خصوص اظهارات رئیس پیشین سازمان بورس در مورد فراهم شدن امکان معاملات الگوریتمی برای سهامداران حقیقی و حقوقی نیز توضیح داد: این اقدام نیز همانند سایر اقدامات ایشان بسیار سنجیده بود با این وجود می‌دانیم که تکنولوژی می‌تواند آثار مفید و مضری را در کنار هم داشته باشد که سال قبل استفاده مضر از این الگوریتم‌ها را نیز شاهد بودیم که به واسطه همین اتفاق، این معاملات متوقف شد؛ با این حساب در صحبت‌های دهقان دهنوی نیز متوجه شدیم که اگر بستر این معاملات ایجاد شود باید نظارت لازم نیز به موازات توسعه الگوریتم‌ها انجام شود. با این حال می‌توانیم امیدوار باشیم که از وجه مثبت این نوع معاملات در بازار ما استفاده شود.
- چالش محدودیت‌های ذاتی بازار
هادی شعبانی، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری نو ویرا نیز در این رابطه توضیح داد: معاملات الگوریتمی در حال حاضر توسط بازارگردان‌ها و اشخاص حقوقی در بازار ما انجام می شود. در حقیقت موضوع این است که معاملات به شکل اتوماتیک و در قالب دستورهای ساده انجام شود اما چیزی که به عنوان معاملات الگوریتمی می‌شناسیم و در بازارهای جهانی نیز از آن استفاده می‌شود، این است که این معاملات امکان شخصی‌سازی استفاده از استراتژی را برای تریدر فراهم می‌کند. اینکه معامله‌گر بتواند با هر استراتژی، سیستم معاملاتی خود را تعریف کند و با آن معاملات مدنظرش را انجام دهد، نکته قابل توجه در این نوع معاملات است. قاعدتا زمانی که بازارها به بازار کارا نزدیک می‌شوند فاصله قیمت تابلو و ارزش ذاتی خیلی کمتر می‌شود و این مسئله باعث خواهد شد که امکان گرفتن بازده از این تفاوت سخت‌تر شود. طبیعتا معامله‌گران الگوریتمی می‌توانند به وسیله انجام معاملات زیاد حتی از نوسانات کوچک هم بهره‌مند شوند به خصوص در بازارهای اهرمی و این مسئله به خودی خود می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. این معاملات خطای انسانی را به حداقل می‌رساند. به طور کلی مزایای این معاملات بسیار بیشتر از معایب آن است.
شعبانی ادامه داد: ما هنوز در ابتدای راه معاملات الگوریتمی هستیم، با این وجود طبق اطلاعاتی که از برخی نهادهای مالی دریافت کرده‌ایم، بسیاری از این نهادها توانسته‌اند الگوریتم‌هایی چه در حوزه سفارش‌دهی و معاملات و چه الگوریتم‌هایی که بنا بر استراتژی‌های متفاوت بازده مناسبی را برای سرمایه‌گذار رقم می‌زنند، ایجاد کنند منتها در حال حاضر الگوریتم‌هایی که با آنها کار می‌شود، خیلی محدود است. در حقیقت یا بازارگردان‌ها و یا تعداد کمی از شرکت‌ها از آنها استفاده می‌کنند. دلیل این مسئله را باید به محدودیت‌های ذاتی بازار ما نسبت داد. به طور مشخص بحث دامنه نوسان و حجم معاملات باعث می‌شود که این معاملات خیلی نتوانند گسترش پیدا کنند. با این وجود باید اشاره کرد که دانش لازم در بازار ما وجود دارد اما اینکه تاکنون این معاملات به شکل عمومی مورد استقبال همگان قرار نگرفته را باید مسئله محدودیت‌های موجود در بازار دانست.
شعبانی در خصوص فراهم شدن دسترسی همگان به این نوع معاملات نیز گفت: اگر کارگزاری‌ها شروع به ارائه این خدمات به مشتریانشان می‌کردند، نه تنها یک مزیت رقابتی ایجاد می‌شد بلکه از معایبی که این معاملات می‌توانست برای بازار ایجاد کند نیز تا حدی جلوگیری به عمل می‌آمد.
- معاملات مبتنی بر هوش مصنوعی
محسن محمدی، مدیرعامل کارگزاری رضوی نیز در خصوص انواع معاملات الگوریتمی مورد استفاده در بازارهای مالی توضیح داد: این معاملات یک روش جدید است و بازار ما در خصوص آن با خلاءهایی مواجه است. این معاملات به دو روش در حال انجام است؛ یکی از این روش‌ها، روش سفارش‌گذاری اتوماتیک است که بر مبنای یک سری الگوریتم‌ها کاربر در این باره تصمیم‌گیری می‌کند ولی در نهایت این الگوریتم است که آن سفارس را می‌چیند. به طور مثال، معاملاتی که در حال حاضر مرسوم است از این نوع معاملات محسوب می‌شود. در این نوع معاملات اگر صف تشکیل شود به‌طور اتوماتیک خرید یا فروش انجام می‌شود یا اگر صف به میزان مشخصی افزایش یا کاهش پیدا کند، سفارش از صف خارج می‌شود که تمامی این موارد برای سفارش‌گذاری انجام می‌شود. ولی نوع دیگری نیز از این نوع معاملات نیز وجود دارد که پایه‌ای‌تر و بنیادی‌تر است.
محمدی ادامه داد: در روش دوم بر مبنای هوش مصنوعی، این خود الگوریتم است که استنباط می‌کند فلان سهم را بر مبنای اطلاعات و ضوابط مختلفی که دریافت می‌کند، فروخته یا خریداری شود. این مسئله به تصمیم‌گیری و چینش پرتفو کمک می‌کند. البته این نوع از الگوریتم‌ها در حال حاضر در کشور ما وجود ندارد و به نظر می‌رسد جای خالی این نوع معاملات در بازار ما به شدت حس می‌شود.
- هفته نامه اطلاعات بورس_ شماره ۴۱۸