بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۹ سود سهام مربوط به ۱۲۳ ناشر اوراق بهادار از طریق سامانه جامع توزیع سود سمات در مجموعه شرکت سپرده‌گذاری به صورت متمرکز واریز شده که بیش از ۲۵ میلیون نفر و حدود ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار کد سهامداری را شامل شده است.
یکی از مسائل اصلی و بزرگ شرکت های بورسی و سهامداران آن ها در نحوه پرداخت سود سهام به سرمایه گذاران و چالش های پیش روی آن به شمار می رود. از آن جایی که در گذشته برای پرداخت سود سهام شرکت ها به سهامداران از دو طریق پرداخت به حساب شخصی افراد و یا پرداخت به حساب بانکی معینی که شرکت برای آن ها تعیین کرده بود و مراجعه حضوری افراد به آن بانک در یک زمان مشخص برای دریافت وجه صورت می گرفت، لذا این افراد با مشکلات زیادی در دریافت این مبالغ روبه رو بودند.
از جمله این مشکلات می توان به هزینه بر و همچنین زمان بر بودن فرآیند نحوه واریز سود از سوی شرکت ها به حساب سهامداران اشاره کرد. از این رو سازمان بورس اوراق بهادار تصمیم به پرداخت سود سهامداران به صورت متمرکز و از طریق سامانه سجام به منظور کاهش در هزینه ها و اتلاف وقت آن ها گرفته است. بر اساس این طرح سود تمامی سهامداران شرکت های سرمایه گذاری فعال در بازار سرمایه متشکل از بازار بورس و فرابورس از طریق سامانه سجام به شماره شبایی که در زمان ثبت نام در این سامانه ارائه داده اند پرداخت خواهد شد، از آنجایی که این طرح مورد استقبال بسیار زیاد فعالین بازار قرار گرفته است لذا در ادامه به ارائه مطالبی در رابطه با نحوه پرداخت سود سهام از طریق سامانه سجام پرداخته شده است.
در گذشته و پیش از راه اندازی سامانه سجام توسط شرکت بورس و اوراق بهادار نحوه واریز سود سهامداران شرکت های سرمایه گذاری به صورت غیر متمرکز و بسته به نوع شرکت در دو حالت پرداخت سود تقسیمی به شماره حساب ارسالی توسط آن ها و یا واریز تمامی وجه در حساب یک بانک یا موسسه تعیین شده توسط اطلاع رسانی شرکت در صفحه کدال خود به سهامداران جهت مراجعه حضوری و دریافت سود تقسیمی از شرکت انجام می شد. از جمله مشکلاتی که در استفاده از این روش ها در نحوه واریز سود وجود داشت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وقت گیر و زمان بر بودن فرآیند دریافت سود به دلیل الزام برای مراجعه حضوری افراد به بانک مورد تایید شرکت سرمایه گذاری برای سهامداران.
- بالا رفتن احتمال بروز خطای انسانی در زمان واریز وجوه و ایجاد خسارت برای شرکت و یا سهامداران.
- بی‌توجهی تعدادی از سهامداران به تاریخ برگزاری مجامع شرکت ها و عدم اطلاع از زمان پرداخت سود تقسیمی جهت مراجعه حضوری و دریافت وجه سود متعلق به سهام خود.
- تعدادی از شرکت ها برای واریز سود نقدی خود سهامداران را ملزم به افتتاح حساب در یک موسسه و یا بانک به خصوص کرده که این سبب تحمیل هزینه برای آن ها می شود.
- وجود پراکندگی و بی نظمی در پرداخت سود سهام توسط شرکت ها به سهامداران.
به دلیل مشکلاتی که در روش پرداخت سود سهام از طریق بانک ها وجود داشت سازمان بورس اوراق بهادار تصمیم به اجرایی کردن طرحی مبنی بر پرداخت سود تقسیمی سهامداران شرکت های سرمایه گذاری فعال در بازار بورس به صورت متمرکز و از طریق سامانه سجام گرفته است. بر اساس این تصمیم سازمان بورس سود تقسیمی شرکت ها برای تمامی سهامداران آن ها در ابتدا به حساب شرکت سپرده گذاری مرکزی یا همان سمات پرداخت شده و سپس توسط این شرکت و از طریق سامانه سجام به شماره شبا سهامداران که در زمان ثبت نام در این سامانه ثبت نموده اند به صورت همزمان پرداخت خواهد شد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۹ سود سهام مربوط به ۱۲۳ ناشر اوراق بهادار از طریق سامانه جامع توزیع سود سمات در مجموعه شرکت سپرده‌گذاری به صورت متمرکز واریز شده که بیش از ۲۵ میلیون نفر و حدود ۷ میلیون و ۲۰۰ هزار کد سهامداری را شامل شده است و پیش بینی می‌شود سال ۱۴۰۰ سود سهام بیش از۳۰۰ شرکت به همین روش پرداخت شود. همچنین واریز سود به صورت متمرکز و خودکار انجام می‌شود و تا آخر سال ۱۴۰۱ سود همه شرکت‌های بورسی از طریق سامانه جامع توزیع سود سمات و به صورت متمرکز به حساب سهامداران واریز شود، زیرا این روش علاوه بر اینکه برای شرکت‌های سرمایه‌پذیر کم‌هزینه و کم‌دردسر است، سهامداران نیز به راحتی سود سهام تقسیم شده در مجامع به حساب آنها واریز خواهد شد.
همچنین، طبق گزارش شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه شان می‌دهد که در پایان ۳ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰، ۳۵ شرکت سود خود را از بستر سامانه «جامع توزیع سود» به حساب حدود ۷ میلیون سهامدار واریز کرده‌اند که نسبت به سال‌های قبل از رشد قابل توجه ای برخوردار است و پیش بینی می‌شود که در ماه‌های آینده این روند با افزایش نیز مواجه شود.
اما با وجود این عدد و ارقام، شواهد نشان می‌دهد برخی از شرکت‌ها به جای واریز سودهای خود از طریق سامانه سجام از راه‌های دیگری اقدام به پرداخت می‌کنند که باعث ایجاد نارضایتی‌های زیادی در میان سهامداران شده است. طبق گزارش شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه، سال گذشته ۱۳۰ شرکت سودهای خود را از طریق سامانه سجام پرداخت می‌کردند که در سال جاری ۴۰ شرکت به آنها اضافه شده است.
برخی از شرکت‌ها می‌خواهند طبق قانون تجارت این سود را هشت ماهی در حساب شرکت نگهداری کنند و بعد آن به سهامداران پرداخت کنند. یا برخی از شرکت از ابتدا آدرس یا راه ارتباطی را از سهامداران خود ندارند و سهامداران بی اطلاع اقدامی در جهت دریافت سود خود نمی‌کنند و این مبلغ هنگفت در حساب شرکت‌ها به عنوان سود انباشته باقی می‌ماند.تنها راهی که می‌توانند سهامداران سود خود را از طریق سجام دریافت کنند این است که در مجامع به عنوان مطالبه اصلی خود از هیات مدیره شرکت‌ها بخواهند در غیر این صورت سود پرداختی از راه‌های دیگری پرداخت می‌شود یا احتمالا در حساب شرکت‌ها باقی بماند و پرداخت نشود.
در حال حاضر براساس قانون تجارت شرکت ها ۸ ماه فرصت دارند تا سود سهام خود را به سهامداران پرداخت کنند. در این شرایط ممکن است بسیاری از سهامداران دیرتر از موعد تعیین شده نسبت به دریافت سود سهام خود اقدام کنند و با توجه به این که مبالغ مورد نظر در حساب شرکت ها باقی می ماند می تواند برای آن ها منافعی را به همراه داشته باشد.
اما بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته توسط سپرده گذاری مرکزی، پس از آن که شرکت ها سود سهامداران خود را به حساب شرکت سپرده گذاری مرکزی واریز نمایند، سپرده گذاری مرکزی موظف است حداکثر تا ۲۴ ساعت کاری بعد از زمان واریز شرکت ها، مبالغ مورد نظر را به همان شماره حسابی که سهامداران در هنگام ثبت نام در سامانه سجام معرفی و اعلام کرده اند، واریز نماید. از دلایل دیگر واریز نشدن سود سهامداران در سامانه سجام، نبودن زیرساخت فنی و نبود قانون الزام آور برای واریز سود شرکت ها از طریق سجام می باشد و همچنین مشکل و مانع دیگر بر سر راه واریز سود سهام سهامداران از طریق سامانه سجام و شماره حساب شبای سهامداران این است که بین سامانه‌های پیش از معاملات یعنی همان سامانه جامع اطلاعات مشتریان (سجام) و سامانه هنگام معاملات یعنی سامانه شرکت مدیریت فناوری بورس تهرانTSETMC) ) و همچنین سامانه پس از معاملات یعنی سامانه موجود در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و تسویه وجوه (سمات) ارتباط قوی و آنلاین وجود ندارد
سامانه جامع اطلاعات مشتریان برای جمع‌آوری اطلاعات سهامداران و اداره سهام در شرکت‌ها است و بیشتر از اینکه اطلاعات مشتریان در سجام متمرکز باشد در اداره سهام شرکت‌های بورسی این اطلاعات وجود دارد. مانع اصلی بر سر راه اینکه سود مجامع شرکت‌ها از طریق سجام و یا شرکت سپرده‌گذاری بصورت متمرکز واریز شود، قانون تجارت و زیرساخت‌های فنی بین سامانه‌های معاملاتی و پس از معاملات بشمار می‌رود. قانون تجارت می‌گوید شرکت‌ها بعد از برگزاری مجمع عمومی و تقسیم سود بین سهامداران هشت ماه بعد از مجمع فرصت دارند تا سود تقسیمی را بین سهامداران تقسیم کنند و بعد از گذشت این زمان شرکت‌ها اجازه دارند باقیمانده سودی که سهامداران را پیدا نکرده‌اند پخش نکنند. برخی از شرکت‌های بورسی جدول زمانی ارائه می‌کنند و تکلیف را از سر خود بر می‌دارند. ۱۴ ماه از عملکرد شرکت‌ها می‌گذرد و چهار ماه هم فرصت برای برگزاری مجمع است و بعد از آن هشت ماه فرصت برای واریز سود سالانه وجود دارد.
اگر قرار بر این باشد که پول در حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی نباشد و پول سود سهام نزد شرکت سرمایه‌پذیر باشد آنها می‌توانند از طریق وب سرویس‌ها و APIها سود سهام را به حساب بانکی مشتریان که در سجام ثبت شده واریز کنند. انگیزه شرکت‌ها در زمانی وجود خواهد داشت که سپرده گذاری مرکزی از پلت‌فرم‌های آسان برای توزیع سود استفاده کند و سود کلی شرکت‌های بورسی را که فرضاً A میلیارد تومان می‌شود بین سهامداران تقسیم کند. اما شرکت‌های بورسی علاقه‌مند نبودند این پول را به سپرده‌گذاری مرکزی بدهند و می‌گفتند چرا باید منابع نقدینگی را به یک شرکت غیر دولتی بدهیم و اگر بانک‌ها سرویس‌های الکترونیکی و وب سرویس به شرکت‌های بورسی بدهند به راحتی می‌توان سود سهام را از طریق این ابزارها پرداخت کنند. در مجموع با گسترش فعالیت الکترونیکی در نظام بانکی مشکل واریز سود سهام در سریع‌ترین زمان می‌تواند حل شود. چه توسط بانک‌ها واریز شود یا از طریق سجام این سود توزیع شود و البته اجباری در روش واریز سود نیست و می‌توان هر دو روش را استفاده کرد.
- سیدمحمد هاشمی نژاد ، نایب رئیس هیات مدیره و مدیرعامل گروه مالی ساتا