در سال ۲۰۲۰، قیمت نفت تحولات شدیدی را در پی همه‌گیری ویروس کرونا تجربه کرد. قیمت نفت خام با کاهش شدید تقاضا به دلیل تعطیلی مشاغل و محدودیت‌های مسافرتی، سقوط کرد.
در ابتدای همه‌گیری به دلیل اختلاف در پیش‌بینی‌های روند تقاضا بین دو تا از بزرگترین تولیدکنندگان نفت، روسیه و عربستان، قیمت نفت با نوساناتی همراه بود ولی پس از مذاکره دو جانبه بین این دو کشور با وعده کاهش عرضه به امید تثبیت قیمت نفت، این اختلاف نظرات در آوریل ۲۰۲۰ به پایان رسید. با پر شدن سریع مخازن و تانکرهای نفتی، نگرانی درباره محل نگه‌داری نفت مازاد باعث کاهش بی‌سابقه قیمت نفت تا قیمت‌های منفی در تاریخ ۲۰ آوریل شد. از آن زمان به بعد، وضعیت بازار شروع به بهبود کرد. تقاضا برای نفت و بنزین در ماه می۲۰۲۰ شروع به افزایش کرد. در طرف دیگر معادله نیز، تولیدکنندگان نفت در نشست‌های‌شان تصمیم به کاهش شدید تولید نفت به میزان ۱۰ میلیون بشکه در روز گرفتند و تا اوایل ماه می، به سرعت تولید خود را کاهش دادند. در نتیجه این اتفاقات، قیمت نفت به ثبات نسبی رسید و با شروع سال ۲۰۲۱، قیمت نفت به روند صعودی خود ادامه داد که روند تغییرات آن در نمودار ۱ قابل مشاهده است. پس از شروع واکسیناسیون و بازگشایی مشاغل و همچنین آغاز مسافرت‌ها، تقاضای عمومی افزایش یافت که منجر به افزایش قیمت نفت و بنزین در سراسر جهان شد. قیمت نفت خام در نوامبر ۲۰۲۱ در محدوده ۸۰ دلار بوده، اما در اواخر این ماه، شیوع سویه جدید ویروس کرونا کاهش تقاضای شدیدی را به همراه داشته است که منجر به ریزش ۱۰ درصدی قیمت نفت خام در روز جمعه سیاه (۲۱ نوامبر ۲۰۲۱) شده است. این سقوط قیمت به دلیل ترس از تعطیلی‌های دوباره شکل گرفته است که می‌تواند تا آخر سال میلادی ادامه یابد. پیش‌بینی‌ها درباره قیمت نفت در سال آتی نیز بیانگر کاهش آن تا سطح ۷۰ دلار است. در همین راستا به پیش‌بینی‌های موسسات شاخص در عرصه نفت و انرژی می‌پردازیم.
اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) در چشم‌انداز خود نسبت به بازار انرژی اعلام کرد که در سال آینده میلادی افزایش عرضه نفت توسط اوپک و آمریکا از تقاضای نفت پیشی می‌گیرد و به یکه‌تازی بازار نفت پایان می‌دهد. این موسسه آمریکایی پیش‌بینی می‌کند که شاخص قیمت نفت آمریکا تا ماه دسامبر ۲۰۲۱ به زیر ۸۰ دلار و تا پایان سال آینده میلادی کمتر از ۶۲ دلار در هر بشکه می‌رسد.
همچنین طبق پیش‌بینی‌های EIA، متوسط قیمت نفت خام برنت در ماه‌های پایانی سال ۲۰۲۱ در حدود ۸۲ دلار و در سال ۲۰۲۲ به ۷۲ دلار در هر بشکه خواهد رسید. آن‌ها در پیش‌بینی خود مدعی شده‌اند که ذخایر نفت دنیا در ۲۰۲۲ روبه افزایش خواهد بود که دلیل آن افزایش تولید ائتلاف اوپک پلاس و آمریکا، به همراه کند شدن روند رشد تقاضای نفت در جهان است. تخمین‌های EIA از عرضه جهانی نفت در ۲۰۲۲، حدود ۱۰۱٫۴۲ میلیون بشکه در روز و از تقاضای جهانی نفت، ۱۰۰.۸۸ میلیون بشکه در روز است که در نمودار ۲ به خوبی نشان داده شده است.
- بیشتر بخوانید:
چشم‌انداز آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) نسبت به تغییرات قیمت نفت، نزدیک به پیش‌بینی‌های اداره اطلاعات انرژی (EIA) است. هر دو موسسه معتقدند که تا پایان سال جاری میلادی، میزان موجودی‌های نفتی جهان کاهشی خواهد بود. آژانس معتقد است که به طور میانگین در فصل چهارم ۲۰۲۱، ۵۰۰ هزار بشکه در روز از موجودی نفت انبارها کاسته خواهد شد. این در حالی است که اداره اطلاعات انرژی آمریکا این رقم را ۸۰۰ هزار بشکه تخمین زده است. از نظر این موسسات در صورت ادامه افزایش عرضه اوپک‌پلاس، روند ورودی این انبارها در سال آینده با شیب تندی برعکس خواهد شد. آژانس پیش‌بینی کرده است که در فصل اول سال آینده روزانه ۱/ ۱ میلیون بشکه به این موجودی‌ها اضافه شود و این روند در نیمه دوم سال آینده شدیدتر شود به طوری که در فصل آخر سال ۲۰۲۲، روزانه ۲میلیون و ۸۰۰هزار بشکه به موجودی‌های جهانی افزوده شود. IEA همچنین، تقاضای نفت در سال آینده را در حدود ۹۹ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه برآورد کرده است. پیش‌بینی این نهاد بیانگر این است که در سال آتی مازاد عرضه نفت خواهیم داشت که منجر به پایین آمدن قیمت آن می‌شود.
اوپک اما پیش‌بینی‌های متفاوتی نسبت دو موسسه IEA و EIA دارد. از نظر اوپک، در ابتدای سال آتی عرضه نفت نسبتا زیاد است و مقداری در حدود روزانه ۲/ ۲میلیون بشکه به موجودی‌های نفت جهان اضافه می‌شود، در حالی که این موسسه برای نیمه دوم سال ۲۰۲۲ خوشبین است و معتقد است که در نیمه دوم سال آینده، عرضه به مقدار بسیار کمی از تقاضا بیشتر است و میزان ورودی انبارهای نفتی اگرچه افزایشی است، اما ناچیز است. در نتیجه، قیمت نفت کاهش چشم‌گیری نخواهد داشت. این درحالی است که بانک آمریکا (Bank of America) پیش‌بینی کرده است رشد تقاضا از عرضه در ماه‌های آینده به قدری خواهد بود که ممکن است به صعود قیمت هر بشکه نفت به ۱۰۰ دلار در سال ۲۰۲۲ منتهی شود. آن‌ها بر این باورند که افزایش تقاضا برای نفت در ۱۸ ماه آینده منجر به سبقت گرفتن آن از عرضه شده و باعث کاهش بیشتر سطح ذخایر و در نتیجه بالاتر رفتن قیمت نفت خواهد شد.
رونق بازار نفت به نفع و ضرر کدام اقتصادهاست؟
بدون شک انتظار می‌رود که این افزایش‌های مدام در قیمت نفت در سال جاری که نتیجه بهبود تقاضا و کمبود عرضه جهانی بود، سودهای بادآورده‌ای برای کشورهای صادرکننده نفت به ویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) داشته باشد. شورای همکاری خلیج فارس به کشورهای پیرامون خلیج فارس و کشورهای عرب منطقه گفته می‌شود که اعضای آن اهداف تجاری و اجتماعی مشترکی را پیگیری می‌کنند. در حال حاضر ۶ کشور عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، قطر، عمان و کویت عضو این شورا هستند. این کشورها به دلیل داشتن خالص صادرات انرژی بیشتر در مقایسه با دیگر صادرکنندگان نفت، سود بیشتری از افزایش قیمت نفت خواهند برد.
موسسه مالی بین‌المللی (IIF) نیز به مانند بانک آمریکا، پیش‌بینی کرده است که قیمت نفت در سال آینده افزایش یابد و به طور میانگین به ۸۱ دلار در هر بشکه برسد. این موسسه معتقد است که صادرکنندگان بزرگ نفت همچون عربستان، روسیه و امارات متحده عربی، سودهای کلانی از این افزایش قیمت نفت خواهند برد که منجر به صادرات بیشتر و مازاد تجاری (بیشتر شدن صادرات از واردات) در این کشورها می‌شود. علاوه بر این، صعود مدام قیمت نفت، تراز مالی (برابر بودن بدهی‌ها و مطالبات دولت) این کشورها را به مازاد در این حساب تبدیل خواهد کرد. به عبارت دیگر، کشورهای صادرکننده نفت با این افزایش قیمت می‌توانند بخش بزرگی از بدهی‌های خود را تسویه کنند. در نتیجه پیش‌بینی می‌شود که صادرکنندگان نفت، به ویژه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و روسیه، کسری مالی سال ۲۰۲۰ را با مازاد مالی در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲، جبران کنند.
در آن طرف کفه ترازو، کشورهایی که خالص ورادات انرژی بیشتری دارند، همچون چین، هند، مصر، ترکیه، اوکراین و پاکستان، با افزایش قیمت نفت، وضعیت تراز تجاری و مالی‌شان به کسری تجاری و مالی تبدیل می‌شود. طبق تخمین‌های IIF، با افزایش ۱۰ دلار قیمت نفت، کسری مالی کشورهای هند، ترکیه و تایلند به ترتیب ۲۵.۴ میلیارد دلار، ۹.۲ میلیارد دلار و ۷.۹ میلیارد دلار افزایش می‌یابد. در این میان، کشورهایی که واردات هیدروکربن آن‌ها بالاتر از ۴ درصد تولید ناخالص داخلی‌شان است، از جمله تایلند، ترکیه، شیلی، اردن، مراکش و لبنان، به نسبت فشار بیشتری را از افزایش قیمت‌های انرژی متحمل می‌شوند. این در حالی است که کشور چین با مصرف ۱۴ درصد از کل مصرف نفت جهانی به دلیل داشتن اقتصاد بزرگتر، فشار کمتری را به نسبت این کشورها تجربه خواهد کرد و این افزایش قیمت‌ها تاثیر کمی بر روی تراز تجاری این کشور خواهد گذاشت. با این وجود، آیا چین به‌عنوان بیشترین مصرف‌کننده نفت، تمایل به کاهش تقاضای خود برای پایین کشیدن قیمت نفت دارد؟
آیا چین قیمت نفت را به سرازیری می‌کشاند؟
بهبود اقتصادها پس از بحران کرونا و برداشته شدن محدودیت‌های کرونایی تقاضا برای سوخت و در نتیجه قیمت نفت را بالا برده است. این موضوع فشار زیادی بر کشورهای واردکننده نفت خام همچون چین و هند وارد کرده است. از این رو، دولت چین تصمیم گرفته است که میزان واردات نفت خام را کاهش دهد. گزارشات مربوط به واردات نفت چین نشان می‌دهد که این کشور واردات نفت خام خود را در اکتبر امسال به کمترین میزان از سپتامبر ۲۰۱۸ رسانده است.
در ماه اکتبر واردات نفت خام چین ۳۷٫۸ میلیون تن معادل ۸٫۹ میلیون بشکه در روز گزارش شده که نسبت به ۹٫۹۹ میلیون بشکه در روز وارد شده در ماه قبل از آن و ۱۰٫۰۲ میلیون بشکه در روز وارد شده در سال گذشته کاهش داشته است. پالایشگاه‌های بزرگ دولتی خریدشان را به دلیل افزایش قیمت نفت، متوقف کردند و پالایشگاه‌های مستقل و خصوصی این کشور، با محدودیت‌هایی از سمت دولت چین برای واردات مواجه شده‌اند. علاوه بر این، تلویزیون دولتی چین اخیرا گزارشی را ارائه کرده است که بیان می‌کند بزرگترین پالایشگاه نفت دولتی چین، سینوپک، قصد دارد عرضه گازوئیل در ماه نوامبر و دسامبر را تقریباً ۵۰ درصد در هر ماه نسبت به میانگین عرضه در هشت ماهه اول سال جاری افزایش دهد. در این گزارش آمده است که در ماه‌های سپتامبر و اکتبر، عرضه گازوئیل سینوپک هر کدام ۲۰ درصد نسبت به ماه قبل افزایش یافته است. این اقدامات چین نشان می‌دهد که این کشور قصد دارد قیمت نفت را از طریق پایین آوردن واردات خود، کاهش دهد. اما سوال اینجاست که آیا بزرگترین واردکننده نفت جهان می‌خواهد به این روند کاهش مصرف خود تا پایان سال ۲۰۲۲ ادامه دهد؟ طبق بیانیه‌های منتشر شده از سمت این کشور، چین قصد دارد که ذخایر نفتی خود را برای افزایش عرضه و بازگشت ثبات به قیمت نفت، در برخی مناطق آزاد کند. این به معنای تلاش این کشور برای پایین کشاندن قیمت نفت در جهان است.
- حامد وحیدی - مترجم