پرونده جنجالی و پرحاشیه سهام عدالت هنوز بسته نشده است؛ پرونده‌ای که سال ۹۹ باز شد اما به دلیل وضعیت قرمز بازار سرمایه و ابهامات موجود به محاق رفت و همچنان در دست‌انداز تصمیم‌گیری‌های متولیان است.
فرآیند آزادسازی سهام عدالت سال ۹۹ بعد از ۱۴ سال در زمان اوج بازار سرمایه استارت خورد. براساس آنچه وعده داده شده بود، قرار بود مردم مالک سهام خود باشند. برای همین هم دو روش مستقیم و غیر مستقیم برای آن در نظر گرفته شد. در روش مستقیم افراد می‌توانستند شخصا اقدام به فروش سهام خود کنند. در روش غیر مستقیم اما افراد سهامدار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی شدند. دراین میان؛ ۱۹ میلیون نفر روش مستقیم و ۳۰ میلیون نفر نیز روش غیرمستقیم را برای مدیریت سهام خود انتخاب کردند. آزادسازی سهام عدالت در دو مرحله انجام و در هر مرحله ۳۰ درصد آزاد شده است. اما در نیمه راه، از آنجا که بازار سرمایه متلاطم شد و سهام عدالت فشار زیادی را به بازار تحمیل کرد، نه تنها ارزش سهام میلیونی عدالت کم و کمتر شد بلکه با توقف فروش سهام عدالت، کام سهامداران تلخ شد. براساس وعده‌های مسئولان قرار بود ۴۰ درصد باقی مانده سهام عدالت در ۲۲ بهمن ماه سال گذشته آزاد شود اما این وعده نیز رنگ واقعیت به خود نگرفت.
حتی قرار بود برای آن دسته از افرادی که روش غیر مستقیم را برگزیده بودند، مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی برگزار شود تا سهامداران بتوانند اعضای هیأت مدیره شرکت‌ها را انتخاب کنند. اما این اتفاق برخلاف وعده‌های داده شده عملی نشد و پرونده سهام عدالت همچنان به محاق برد.
وعده‌هایی که محقق نشد
از همان ابتدا وعده‌های زیادی برای آزادسازی سهام عدالت داده شد. برخی از آزادسازی کامل سهام عدالت گفتند اما برخی دیگر آن را منوط به بهبود بازار سرمایه دانستند. گروه دیگر اما تاکید داشتند؛ فرآیند آزادسازی با ابهاماتی روبه‌رو است و باید از صفر شروع شود.
آزادسازی؛ متناسب با بازار
فرهاد دژپسند وزیر سابق اقتصاد ۸ بهمن ۹۹ درباره وعده آزادسازی باقی مانده سهام عدالت گفته بود: آزادسازی سهام عدالت متناسب با شرایط بازار انجام خواهد شد و فعلا برنامه‌ای دراین باره نداریم.
محمدعلی دهقان دهنوی، رئیس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار ۲۸ فروردین ۱۴۰۰ نیزفروش سهام عدالت را منوط به ثبات بازار و توسعه ظرفیت‌های لازم دانسته بود. او اما ۳ مرداد ۱۴۰۰ گفته بود: درصددیم آزادسازی سهام عدالت را دوباره از صفر شروع کنیم تا دیگر شاهد تاثیر منفی آن بر روند معاملات بازار نباشیم. دهنوی این را هم گفته بود: ازآنجا که حجم سهام عدالت زیاد است، اگر به‌صورت خرد در بازار عرضه شود، تعادل بازار به هم می‌خورد. از این رو، فروش سهام عدالت به‌صورت بلوکی انجام خواهد شد.
مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار ۴ آذر ۱۴۰۰ در اولین اظهارات رسمی خود تاکید کرده بود که درمورد سهام عدالت باید به مرور تصمیم‌گیری شود. او همچنین از برنامه‌ریزی برای بازارگردانی سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و نحوه فروش سهام عدالت در دو روش مستقیم و غیرمستقیم خبرداده و اعلام کرده بود: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده بسته سیاست‌گذاری سهام عدالت طراحی و در شورای عالی بورس مطرح خواهد شد. عشقی ۲۱ اذر ۱۴۰۰ اما مسیر فعلی سهام عدالت را پر از ابهام ایراد خوانده بود و تاکید کرده بود؛ برای حل این ابهامات کارگروهی تشکیل شده تا ساختار فرآیند اجرایی سهام عدالت بار دیگر بررسی شود.
با این تفاسیر سئوالی که مطرح می‌شود این است که مسئولان چه خوابی برای دارایی سهامداران میلیونی سهام عدالت دیده‌اند وچه سناریوی برای آنها در سردارند؟
- بیشتر بخوانید:
سازمان فعلا تصمیمی برای فروش ندارد
سیدمهدی پارچینی، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهاداربا بیان‌اینکه فروش سهام عدالت به روش مستقیم بستگی به شرایط بازار دارد، به هفته‌نامه اطلاعات بورس گفت: امکان فروش سهام عدالت تنها زمانی محقق می‌شود که بازار بهبود یابد.
او با تاکید براینکه در شرایط فعلی بازار امکان فروش سهام عدالت وجود ندارد، افزود: فروش سهام عدالت در شرایط فعلی بازار و نوسانات موجود، فشار مضاعفی به بازار وارد خواهد کرد. پارچینی با اشاره به اینکه سازمان بورس فعلا تصمیمی برای فروش سهام عدالت به روش مستقیم ندارد، گفت: اگر تصمیمی دراین باره گرفته شود، قطعا به صورت بلوکی خواهد بود. به بیانی دیگر در چنین شرایطی سهامداران خرد به سهامداران نهادی تبدیل خواهند شد تا حضورشان در شرکت‌ها موثر باشد و بتوانند در مدیریت شرکت‌ها نقش‌آفرینی کنند.
اما به هیچ وجه فروش خرد در بازار نخواهیم داشت.
به گفته مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس، اما سهام افرادی که روش غیر مستقیم را انتخاب کرده‌اند توسط شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی خرید وفروش می‌شود و مشکلی دراین باره وجود ندارد. او تشکیل مجامع سالانه وانتخاب اعضای هیأت مدیره را چالش دیگر شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی برشمرد و توضیح داد: هر زمان که این مشکل برطرف شود، این موضوع نیز وارد فاز عملیاتی خواهد شد. پارچینی با اشاره به اینکه دراین باره مباحث مقرراتی مطرح است، افزود: بازنگری شیوه‌های انتخاب اعضای هیأت مدیره از سوی قانونگذار نیازمند زمان است. او با بیان‌اینکه در حال حاضر منتظر اعلام تغییر شیوه انتخاب اعضای هیأت مدیره از سوی قانونگذارهستیم، گفت: زمانی که شناوری شرکت‌ها بالا باشد و مشارکت در برگزاری مجامع حتی به صورت الکترونیکی پائین باشد و به حد نصاب قانونی نرسد، نمی‌توان راه به جایی برد. بنابراین باید این چالش برطرف شود. همچنین در چنین شرایطی افراد با کمترین مالکیت می‌توانند در جایگاه مدیریتی قرار بگیرند.
پارچینی در ادامه با بیان‌اینکه چندین روش برای رفع این چالش‌ها و پوشش ریسک‌های موجود پیشنهاد شده است، اضافه کرد: این مدل‌ها در حال بررسی است و درصورت جمع‌بندی پیاده سازی خواهند شد. او درباره جزئیات این روش‌ها اینگونه توضیح داد: یکی ازاین روش‌ها این است که تعاونی‌های استانی به عنوان سهامدار انتخاب شوند. روش دیگر اما این است که سهام ممتاز به شرکت‌های تعاونی اختصاص یابد. پارچینی درباره بازارگردانی سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و نحوه فروش سهام عدالت نیز تاکید کرد: دارایی‌ها به صندوق‌های بازارگردانی که ذیل صندوق توسعه بازار قرار دارد، منتقل شده اما تحقق این امر نیازمند روند قانونی و ماهیت حقوقی است.
چالش‌های چهارگانه سهام عدالت
چالش‌ها، ابهامات و راهکارهای آزادسازی سهام عدالت در گفت‌وگو با راضیه ذوالنوریان، مدیر کل دفتر امور سهام عدالت سازمان خصوصی‌سازی تشریح شد.
* متولیان سازمان بورس تاکید دارند نحوه خصوصی‌سازی با ایرادها و ابهاماتی همراه است. این ایرادها چه بوده است؟
ایرادی در ارتباط با واگذاری سهام عدالت از طرف سازمان مذکور بیان نشده و یا اطلاعی از این موضوع در دسترس نیست.
* براساس اعلام سازمان بورس سازوکار عرضه سهام عدالت به شکل فعلی از اساس اشتباه بوده است. به همین دلیل درحال طراحی بسته‌ای برای ساماندهی آن است. آیا دراین زمینه از شما نظر خواهی شده است و آیا قبول دارید رویه اشتباه بوده است؟
تمامی تصمیمات و سیاست‌گذاری‌های مربوط به عرضه و آزادسازی سهام عدالت توسط شورای عالی بورس و اوراق‌بهادار گرفته می‌شود و سازمان بورس و اوراق بهادار دبیرخانه شورای موصوف است. ضمن اینکه سازمان خصوصی‌سازی از ابتدا و قبل و بعد از آزادسازی سهام عدالت مکررا برای رفع ابهامات، ایرادها و اشکال‌های موجود اقدام کرد. از نظر این سازمان، موضوع آزاد سازی سهام عدالت به‌ویژه آئین نامه اجرایی آزاد سازی ابلاغی شورای عالی بورس نیازمند تجدید نظر، بازآرایی کامل بوده و ممکن است سازمان بورس نیز در طی مراحل اجرایی به ضرورت این مهم آگاه شده باشد.
* چالش‌های آزادسازی سهام عدالت از نگاه شما چیست؟
از عمده چالش‌های اساسی آزادسازی سهام عدالت در مقطع کنونی می‌توان به برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی استانی و ترکیب هیأت رئیسه مجامع مذکور، تعیین تکلیف مالکیت و مدیریت سهام عدالت در شرکت‌های سرمایه‌پذیر، نحوه اعمال رای مربوط به افراد روش مستقیم و تعیین تکلیف و نقش شرکت‌های تعاونی سهام عدالت شهرستانی و ادعاهای مطروح شده پیرامون مطالبات اشاره کرد.
* گفته می‌شود آزادسازی سهام عدالت یکی از دلایل ریزش بازار بوده است. ارزیابی شما دراین باره چیست؟
افزایش حجم سفارش فروش در هر مقطع زمانی قطعا در وضعیت بازار تاثیرگذار خواهد بود.
* بخشی از انتقادها به نحوه نادرست برگزاری مجامع سهام عدالت بوده است. نظر شما دراین باره چیست؟
این سازمان از ابتدای طرح و تصویب موضوع نحوه برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری در شورای عالی بورس نقطه نظرها، پیشنهادها و انتقادهای کارشناسی و تخصصی خود را بیان کرده که یکی از این اشکال‌ها تصمیمات اتخاذ شده پیرامون نحوه برگزاری مجامع شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی بوده است. با این حال صلاحیت تصمیم‌گیری در حوزه شورای موصوف است.
* سازمان خصوصی‌سازی پیشنهاد خاصی برای تسریع در روند آزادسازی سهام عدالت و انجام آن به بهترین شکل ممکن دارد؟
با توجه به دستور وزیر امور اقتصادی و دارایی بررسی، بازآرایی و گردآوری پیشنهادهای کارشناسی مربوط به طرح آزاد سازی سهام عدالت به معاونت سیاست‌گذاری اقتصادی واگذار شده است. این سازمان نیز در نوبت‌های متوالی نسبت به ارائه و ارسال مدل بهینه حکمرانی سهام عدالت، ایرادها و اشکال‌های طرح به وزارت متبوع اقدام کرده و در همه نشست‌های مربوطه حضور فعال داشته است.
* راهکارهای سازمان خصوصی‌سازی برای آزادسازی سهام عدالت چیست؟
مدل بهینه حکمرانی سهام عدالت توسط این سازمان به وزارت امور اقتصادی و دارایی پیشنهاد شده است و موضوع در حال چکش کاری و کارشناسی با حضور نمایندگان تمامی نهادهای مربوطه در دست بررسی است که به محض نهایی شدن توسط معاونت سیاست‌گذاری اقتصادی به دبیرخانه شورای عالی بورس و اوراق بهادار پیشنهاد خواهد شد.
- ارغوان جواهریان - خبرنـگار