از ۲۰ مرداد ۹۹ که بازار سرمایه در چاه تصمیمات بی‌پایه و اساس دولت دوازدهم افتاد تا امروز که وضعیت بازار قرمز است؛ برنامه‌ها و تدابیر زیادی برای رنگین شدن چهره شاخص عملیاتی شد اما بی‌اعتمادی به بازار به‌قدری بود که نقشه‌های مسئولان هم نتوانست سبزی شاخص را ماندگار کند.
اما تنها راهی که تا حدودی ناجی این بازار بود و در زمان ریزش موثر واقع شد، انتشار اوراق فروش تبعی بود؛ اوراقی که از نگاه کارشناسان و فعالان بازار نه تنها ریسک موجود در بازار سرمایه را به حداقل رسانده بلکه حداقل بازدهی را برای سرمایه‌گذاران تضمین کرده و از فشار فروش و خروج پول از بازار جلوگیری کرده است.
اوراق حمایتی بازار
در سال ۱۴۰۰، این اوراق بر روی ۳۸ نماد منتشر شده است که از این تعداد ۲۰ نماد مربوط به تبعی تامین مالی و ۱۸ نماد مربوط به تبعی بیمه سهام بوده است. از میان شرکت‌هایی که در سال جاری اوراق تبعی منتشر کرده‌اند؛ سایپا، ایران خودرو و بانک تجارت بیشترین حجم عرضه و ارتباطات سیار ایران کمترین حجم عرضه را داشته است، درحالی که شرکت تاپیکو یکی از پیشگامان استفاده از اوراق تبعی در ابعاد مختلف بوده است.
سرعت انتشار بالا؛ هزینه‌های انتشار پایین
وحید مطهری‌نیا، سرپرست مدیریت عملیات بازار ابزارهای نوین مالی شرکت بورس با بیان اینکه اوراق تبعی دو نوع است، گفت: یک نوع آن، اوراق تبعی تامین مالی است که توسط شرکت‌ها یا اشخاص منتشر شده و اشخاص حقوقی مجاز به خرید این اوراق هستند. این اوراق کارکرد اوراق بدهی دارد و مشتری اصلی آن، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت هستند و محل مصرف مبلغ تامین مالی شده با توجه به هدف شرکت‌ها متفاوت است. بخشی از این منابع (۲,۶۰۰ میلیارد تومان) البته به حمایت از سهام شرکت‌ها و بازارگردانی اختصاص یافته است.
او اضافه کرد: نوع دوم اوراق بیمه سهام است که توسط شرکت‌ها یا اشخاص منتشر شده و اشخاص حقیقی یا حقوقی با توجه به اطلاعیه عرضه هر نماد، مجاز به خرید این اوراق هستند. اوراق بیمه سهام کارکرد بیمه داشته و مشتری آن بیشتر اشخاص حقیقی و یا حقوقی هستند که قصد مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری دارند.
مطهری‌نیا، استقبال شرکت‌ها از اوراق تامین مالی را به علت سرعت انتشار بالاتر و هزینه‌های انتشار کمتر نسبت به اوراق صکوک بالا دانست و گفت: میزان تامین مالی از اوراق تبعی از ۱,۵۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ به ۶,۰۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰ رسیده است.
- بیشتر بخوانید:
تصویب بسته پیشنهادی وزیر اقتصاد چه اهمیتی دارد؟
به گفته او، در خصوص اوراق تبعی بیمه سهام، سهامداران عمده‌ای که قصد حمایت از سهام زیرمجموعه خود را از طریق ارائه بیمه دارند، از این اوراق استقبال کرده و در ۱۸ نماد اقدام به ارائه تضمین کرده‌اند اما با توجه به تاثیر کم ابزار در روند معاملات و استقبال نکردن خریداران، انتشار آن گسترش نیافته است.
سرپرست مدیریت عملیات بازار ابزارهای نوین مالی شرکت بورس با تاکید براینکه اوراق تبعی در موضوع تامین مالی بسیار مناسب بوده است، افزود: با توجه به نبود ابزار ریپو در بازار سهام در حال حاضر، می‌توان سازوکار مشابه این ابزار را از طریق اوراق تبعی مورد استفاده قرار داد. از این نظر با توجه به اصلاحات مستمر انجام شده در فرآیندهای انتشار و دستورالعمل معاملات اوراق اختیار فروش تبعی، اوراق تبعی تامین مالی می‌تواند به مرور زمان به ابزار موفقی در بازار سرمایه تبدیل شود. در موضوع اوراق تبعی بیمه سهام نیز که کارکرد مدیریت ریسک دارد، به علت پیچیده‌تر بودن فرآیند خرید و اعمال اوراق نسبت به سهام، توصیه می‌شود اشخاص با مطالعه و یادگیری قوانین موجود به این بازار وارد شوند. همچنین نوع استاندارد شده ابزار مذکور در بازار اختیار معامله استاندارد (اختیار خرید/اختیار فروش) به شکل مستمر فراهم است و اشخاص می‌توانند با یادگیری آن، اقدام به اتخاذ موقعیت و مدیریت ریسک کنند.
او در پایان این توضیح را هم داد: اختیار معامله استاندارد و آتی دو ابزار مدیریت ریسک هستند که گاه در بازارهای جهانی، حجم معاملات آنها از سهام بیشتر است به همین دلیل پتانسیل رشد و توسعه در این بازار بالاست.
راهی برای تامین مالی سهامداران عمده
شرکت سرمایه‌گذاری اعتضاد غدیر از خریداران اوراق تبعی پاکشو بوده است. پاکشو یک میلیارد و هفتصد ورقه با بازدهی ۲۵ درصدی با سررسید دو ساله منتشر کرده و صندوق‌ها، هلدینگ‌ها و شرکت‌های‌تامین‌سرمایه و سایر سرمایه‌گذاران خریداران این اوراق هستند.
امیر شکاریان، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت اعتضاد غدیر با تاکید براینکه در حال حاضر حدود ۳.۵ درصد از شرکت پاکشو در قالب اوراق تبعی آماده واگذاری توسط گروه گلرنگ است، افزود: با توجه به نبود محدودیت خرید برای سرمایه‌گذاران در نماد پاکشو تا به امروز نیمی از کل اوراق معادل حدود ۵۰۰ میلیارد تومان به فروش رسیده است که عدد قابل توجهی است و انتظار می‌رود سایر سهامداران عمده نیز در صورتی که اعتقاد به ارزندگی سهم خود دارند، چنین اقدامات حمایتی را در دستور کار خود قرار دهند.
وی با بیان اینکه دو موضوع در اوراق تبعی مطرح است، گفت: ممکن است در کنار جنبه حمایتی یا بیمه سهام، اهداف تامین مالی نیز در برنامه‌های شرکت‌ها باشد که راهی سریع و آسان برای تامین مالی سریع از بازار سرمایه است. به‌عنوان مثال؛ اوراق تبعی خبهمن نیز در این راستا در ماه‌های اخیر منتشر شده و اتفاق رایجی است و در نمادهای زیادی سهامدار عمده از طریق انتشار اوراق تبعی و بازدهی جذاب و تقریبا ثابت، اقدام به تامین مالی از این محل می‌کند؛ به این صورت که با فروش اوراق تبعی و خرید اختیار تبعی خرید، ضمن حفظ مالکیت سهام در بلندمدت، تامین مالی نیز صورت می‌گیرد. موضوع دوم، بحث حمایت و بیمه سهام است. در این صورت ناشر متعهد می‌شود که سهم را با قیمت معین خریداری کند. این اتفاق می‌تواند پالس مثبتی برای رشد قیمت سهام باشد. البته امکان دارد در صورت کلیت نزولی بازار قیمت سهام رشدی نداشته باشد. به عنوان مثال؛ شبندر در سال ۹۳، به قیمت هزار تومان اوراق تبعی منتشر کرد در حالی که قیمت سهم تا حدود ۵۰۰ تومان نیز کاهش یافت اما فردی که اوراق تبعی خریداری کرده بود، می‌توانست آن سهم را به قیمت هزار تومان به‌فروش برساند. او درباره تاثیر انتشار این اوراق در شرایطی که کلیت بازار در شانزده ماه اخیر نزولی بوده است، نیز توضیح داد: اگر سهامداران عمده شرکتی به پتانسیل‌های آن شرکت اعتقاد داشته باشد، در شرایط تورمی، انتشار اوراق نه تنها سیگنال مثبتی به بازار خواهد بود بلکه با کاهش فشار فروش، اقبال به نماد بیشتر می‌شود و تا حدودی به تامین مالی سهامداران عمده کمک خواهد شد.
کاهش ریسک سرمایه‌گذاری
صادق قاسمی، مدیر عامل شرکت کارگزاری آرمون بورس در ابتدا با تعریفی از اوراق اختیار فروش تبعی گفت: این اوراق که با عنوان بیمه سهام شناخته می‌شود به سهامداران اختیار می‌دهد که سهام خود را به قیمت تضمین شده در تاریخ معینی در آینده به فروش برسانند.
او با اشاره به اینکه خریداران در زمان خرید اوراق اختیار فروش تبعی باید مالک سهام باشند، اضافه کرد: این اوراق معاملات ثانویه ندارد و سهامدار باید سهام خود را تا تاریخ سر رسید نگهداری کند.
قاسمی گفت: صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح که سهامدار عمده شرکت سرمایه‌گذاری غدیر است، در سال گذشته با توجه به کاهش قیمت غدیر به زیر ارزش ذاتی و پتانسیل بالای این سهام ارزشمند اقدام به انتشار اوراق اختیار فروش تبعی در حجم بسیار زیاد به تعداد ۲۰۰ میلیون ورقه توسط کارگزاری آرمون بورس کرد که انتشار این اوراق از ۲۲ شهریور ۹۹ آغاز شد و تاریخ سررسید آن ۱۶ اسفند ۹۹ و قیمت اعمال ۱۷۳۸۰ ریال بود.
او با بیان‌اینکه در طول دوره انتشار حدود ۶۳ میلیون ورقه به فروش رسید، گفت: اوراق تبعی غدیر فقط توسط اشخاص حقیقی و آن هم هر کد معاملاتی حد اکثر ۵۰ هزار ورقه می‌توانست خریداری شود. سهامدارانی که اوراق تبعی را خریداری کرده بودند، در تاریخ سر رسید بازدهی موثر سالانه ۲۲ درصدی را کسب کردند در صورتی‌که سهامداران فاقد این اوراق تبعی با توجه به قیمت سهام غدیر در اسفند ماه که حدود ۱۱۰۰۰ ریال بود و قیمت تضمین شده ۱۷۳۸۰ ریال این بازدهی را از دست دادند.
او دربخش دیگری از گفته‌هایش با اشاره به مزیت‌های این اوراق گفت: انجام سریع تامین مالی، کاهش فشار فروش سهم و در نتیجه کاهش نیاز به نقدینگی برای حمایت از سهم و افزایش نقدشوندگی سهام از جمله مزایای انتشار این اوراق محسوب می‌شود.
او این را هم توضیح داد: در شرایط فعلی بازار با توجه به این که بسیاری از سهام بنیادی بازار زیر ارزش ذاتی قرار دارد استفاده از اوراق اختیار فروش تبعی می‌تواند موجب کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و حفظ سرمایه‌گذاران بلند مدت شود و از طرف ناشر به سهامداران اطمینان دهد که سهامشان ارزشمند و زیر قیمت واقعی آن است.
- ارمغان جوادنیا- خبرنگار