شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه طبق بند هفت ماده یک قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال، مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه معاملات را بر عهده دارد و از طریق افزایش کارایی پایاپای و تسویه معاملات و کاهش هزینه‌های معاملاتی، کاهش ریسک جعل، سرقت و مفقودی اوراق بهادار نقش شایانی را در کارآمدی اوراق بهادار ایفا می‌کند.
درمورد اینکه تاکنون چه تعداد افراد سجامی شدند، زیرساخت‌های شرکت در سال جاری چه تغییر و تحولاتی خواهد داشت و راهکار برای آزادسازی سهام عدالت چیست با افسانه اروجی، عضو هیأت مدیره شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به گفت‌وگو پرداختیم.
* از ابتدای سال ۱۴۰۰ تا کنون چه تعداد افراد سجامی شدند؟
از زمان اجرای احراز هویت تا پایان آذر ماه امسال، تعداد ثبت‌نامی‌های سجامی حدود ۳۹ میلیون نفر و تعداد احراز هویت شده‌ها حدود ۳۳ میلیون نفر بود. در واقع الکترونیکی شدن سیستم به افزایش سجامی‌ها و احراز هویت‌ها کمک قابل توجهی کرد. سایر افرادی که احراز هویت نشده‌اند شامل افرادی هستند که احتمالا خواستار سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه نیستند یا دراین باره آگاهی چندانی ندارند. برای کلیه اشخاص در مناطق شهری و روستایی که آشنایی با خدمات الکترونیک شرکت سپرده‌گذاری ندارند، خدمات مورد نظر در خصوص احراز هویت سجامی به واسطه دفاتر خدمات پیشخوان دولت که از بازوان اجرایی احراز هویت خواهد بود نیز صورت می‌گیرد. در آذر ماه ۱۴۰۰ حدود ۶۰،۰۰۰ نفر در سامانه سجام ثبت نام کرده‌اند که بیشترین آمار ثبت‌نامی مربوط به استان تهران با ۱۴،۵۰۰ نفر و سپس اصفهان با ۴،۷۰۰ نفر است.
* شما به تعداد افرادی که در سامانه سجام ثبت نام کرده‌اند، اشاره کردید. دراین بازه زمانی چه تعداد نماد در سامانه به ثبت رسیده است؟
آمار نمادهای ثبت شده در تاریخ ۳۰ آذرماه ۱۴۰۰ به این ترتیب است که تعداد ۳۱ نماد در بورس انرژی، تعداد ۵۸۳ نماد در بورس تهران، تعداد ۸۲۳ نماد در فرابورس، تعداد ۱۷۰ نماد در بورس کالا ثبت شده است. در مجموع ارزش سرمایه‌ای این نمادها حدود ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار میلیارد تومان است.
* تعداد کدهای مالکیت سهامداری در سامانه چقدر است؟
مجموع کل کدهای موجود در سامانه حدوداً ۵۸ میلیون کد است که از این تعداد، میزان ۳۷،۱۳۶،۸۰۰ کد فعال وجود دارد. ترکیب کدهای فعال نیز به این صورت است که ۳ هزار کد فعال خارجی، ۱۲۶ هزار کد فعال حقوقی و حدود ۳۷ میلیون کد فعال حقیقی بوده است.
* زیرساخت‌های شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در سال جاری چه تغییر و تحولاتی داشته است؟
همانطورکه در جریان هستید شرکت سپرده‌گذاری دارای خدمات متفاوتی به ذی‌نفعان مختلف بازار سرمایه مثل خدمات به ناشران اوراق‌بهادار و کارگزاران و سرمایه‌گذاران و سهامداران و در واقع فعالان بازار سرمایه است و علاوه بر تسویه وجوه معاملات انجام شده خدمات متنوعی ارائه می‌دهد از قبیل جمع‌آوری و راستی آزمایی اطلاعات پایه فعالان بازار سرمایه از طریق سامانه سجام، ارائه خدماتی از قبیل توزیع سود که یکسر این طیف ناشران هستند و در طرف مقابل سرمایه‌گذاران و سهامداران قرار دارند و برگزاری مجامع شرکت‌های بازار سرمایه و مواردی از این دست. همینطور گزارشگری‌های زیادی را در اختیار ذی‌نفعان قرار می‌دهد به عنوان مثال مشاهده اطلاعات معاملاتی و وضعیت دارایی هر سهامدار یا سرمایه‌گذار به ناشر مربوطه و همچنین خود سرمایه‌گذار(مشاهده سبد دارایی هر شخص توسط ایشان)، گزارشاتی که کارگزاران را در مورد معاملات و تسویه آن و وضعیت خرید اعتباری مشتریان، آگاه می‌سازند و ...
حجم بالای اینگونه فعالیت‌ها که ضامن بقا و تداوم بازار سرمایه است باعث شده که برای انجام این وظایف، استفاده از فناوری در خدمت‌رسانی شرکت سپرده‌گذاری بسیار مهم و غیرقابل اجتناب باشد بنابراین هم‌اکنون هیأت مدیره شرکت در نظر دارد که برنامه‌های خدمت‌رسانی شرکت به نحو احسن تکمیل، پشتیبانی و ادامه یابد. تجهیز دیتا سنتر جدیدی در ساختمان بورس اوراق بهادار تهران و همچنین اولویت‌بندی توسعه و سامان‌دهی هر چه بیشتر برنامه‌های الکترونیکی خدمت رسانی، در ابعاد متفاوت توسعه نیروی انسانی متخصص در حوزه فناوری و زیرساخت‌های اصلی ارائه خدمت در حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، از دیگر برنامه‌های هیأت مدیره در مباحث فناوری شرکت سپرده‌گذاری است.
- بیشتر بخوانید:
* از برنامه‌های جدید شرکت برای توسعه زیرساخت گفتید؛ دراین باره بیشتر توضیح دهید؟
برای توضیح بیشتر یکی از برنامه‌های هیأت مدیره که برای شرکت سپرده‌گذاری از اهمیت بسزایی برخوردار است، تکمیل زنجیره توزیع سود از طریق سامانه سجام است تا در صورت الزام قانونی و ابلاغ آن به شرکت‌های ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار به طور کامل اجرایی شود. تلاش شرکت سپرده‌گذاری بر این است تا سود سهامداران شرکت‌های مندرج در بازار سرمایه به راحتی و بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای به حساب آنها واریز شود، به گونه‌ای که آنها مجبور نباشند برای دریافت سود سهام به بانک‌ها مراجعه کنند بنابراین برای تکمیل و نهایی کردن این زنجیره خدمت، باید سهامداران شرکت‌هایی که در سامانه سجام ثبت نام نکرده‌اند هر چه سریع‌تر نسبت به ثبت نام در این سامانه اقدام کنند تا امکان پرداخت سود سهام آنها از طریق این شرکت فراهم شود. از طرفی شرکت سپرده‌گذاری هم به دنبال فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم برای اجرای این امر و واریز سود به حساب‌های معرفی شده توسط اشخاص در سامانه سجام است که با توجه به تنوع بانک‌های معرفی شده توسط اشخاص مختلف، واریز درست و صحیح نیازمند زیرساختی جامع با درنظر گرفتن تمامی جوانب موضوع است. البته ناگفته نماند این سامانه هم‌اکنون فعال است و برخی از ناشران از طریق این سامانه پرداخت سود را انجام داده‌اند به‌طوری که از ابتدای امسال تاکنون، سود تقسیمی ۲۴۹ ناشر از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه واریز شده است.
* در زمینه همکاری‌های بین‌المللی برنامه‌ای در نظر دارید؟ آیا در این باره نیز تدابیری اندیشیده‌اید؟
براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده قرار است ارتباط شرکت سپرده‌گذاری با فدراسیون‌های مختلف جهانی توسعه و گسترش یابد. سپرده‌گذاری امروز از اعضای وابسته فدراسیون بورس‌های اروپا و آسیا FEAS است. این شرکت هم‌اکنون در مجمع نهادهای ثبت، سپرده‌گذاری و تسویه و پایاپای آسیا-اقیانوسیه (ACG)، سازمان بورس‌های کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (OIC)، اتحادیه الکترونیکی بین بورسی (IEU) و انجمن استانداردسازی صندوق سرمایه‌گذاری آسی (ا AFSF) عضویت دارد. حفظ و تداوم ارتباطات با این فدراسیون‌ها از طریق ارائه گزارشات به موقع و مشارکت در جلسات از موارد مد نظر هیأت مدیره شرکت است.
* موضوع مهم دیگر درباره آزادسازی سهام عدالت است که ظاهرا در دست اندازهای زیادی گیر کرده است. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی دراین باره چه راهکاری را مد نظر قرار داده است تا سهام عدالت از این دست‌اندازها خارج شود؟
شرکت سپرده‌گذاری در خصوص آزادسازی سهام عدالت تصمیم گیرنده نیست و در واقع برنامه و نحوه آزادسازی سهام عدالت از سوی وزارت اقتصاد به سازمان بورس و ارکان بازار سرمایه اعلام می‌شود. در این بین شرکت سپرده‌گذاری به دنبال فراهم کردن فناوری‌های لازم برای انجام درست آزادسازی و معامله برای افراد است. این آزادسازی تا کنون به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام شده است.
* یعنی شرکت شما برای آزادسازی سهام عدالت تنها به فراهم کردن بسترها اکتفا کرده و برنامه دیگری ندارد؟
شرکت‌های سهام عدالت شامل شرکت‌های بورسی و غیر بورسی است که حدود ۷۰ درصد شرکت‌های موضوع سهام عدالت بورسی هستند و مابقی غیربورسی هستند. طبیعتا پیشنهادات و برنامه‌های سپرده‌گذاری صرفا برای سهامداران شرکت‌های پذیرفته شده در بازار سرمایه است که در مقاطع لازم این پیشنهادات از طریق سازمان بورس به دست اندرکاران این موضوع اعلام شده است، اما دقت کنید که در نهایت شرکت سپرده‌گذاری مجری موارد اعلام شده در این خصوص است بنابراین به عنوان یک شرکت ارائه دهنده خدمات در بازار سرمایه ضروری است زیرساخت لازم برای اجرای درست پیشنهادات احتمالی را فراهم کند.
* شما در گفته‌های خود به واریز سود از طریق سجام اشاره کردید. این درحالی است که گفته می‌شود برخی شرکت‌ها تنها از طریق سیستم بانکی و نه سامانه سجام اقدام به پرداخت سود می‌کنند. حتی متولیان تأکید دارند زیرساخت‌های لازم برای این کار از طریق این سامانه انجام شده است. به نظر شما ضمانت اجرایی قانونی شدن وازیر سود از طریق سجام چیست و چه کسی اجرا کننده قانون است؟
پیش‌تر هم گفته شد که واریز سود از درخواست ناشر جهت توزیع سود ایشان شروع شده که به حساب‌های معرفی شده توسط سهامداران در سامانه سجام واریز می‌شود بنابراین تکمیل این پروسه نیازمند همکاری ناشران در استفاده از سامانه واریز سود سپرده‌گذاری و همچنین سهامداران در تکمیل اطلاعات احراز هویت در سامانه سجام است که در آنجا حساب بانکی خود را معرفی می‌کنند. قطعا اگر واریز سود از طریق شرکت سپرده‌گذاری الزام قانونی شود، همه شرکت‌ها ملزم خواهند شد که سود سهامدارانشان را از طریق شرکت سپرده‌گذاری پرداخت کنند و اگر در این خصوص اقدام نکنند مرتکب تخلف می‌شوند و مطابق مقررات با آنها برخورد می‌شود. از طرف دیگر با الزامی شدن این قانون سهامداران راه دیگری برای دریافت سود سهام، جز از طریق معرفی حساب بانکی خود به سجام ندارند.
* خب فکر می‌کنید در صورت الزام شدن، شرکت آمادگی آن را داشته باشد؟
بله، قطعا این آمادگی وجود دارد و سپرده‌گذاری هم تلاش می‌کند آمادگی خود در این زمینه توسعه داده و پیشتیبانی کند. در سال ۹۹ سود تقسیمی ۱۲۳ ناشر از طریق این شرکت به سهامداران سجامی پرداخت شده است و با توجه به مزایای توزیع سود از این طریق برای ناشران و سهامداران، از ابتدای امسال تاکنون سود تقسیمی ۲۴۹ ناشر به مبلغی حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه واریز شده است و حدود ۲۰ شرکت هم در حال تکمیل مدارک و فرآیند برای واریز سود خود از طریق شرکت سپرده‌گذاری هستند.
* هم‌اکنون شرکت‌ها در چه بازه زمانی باید اقدام به پرداخت سود کنند؟
طبق قانون تجارت شرکت‌ها حداکثر باید طی هشت ماه پس از برگزاری مجمع عمومی عادی سالیانه خود اقدام به پرداخت سود کنند.
* آیا مجازات می‌تواند شرکت‌ها را ملزم به پرداخت سود از طریق سپرده‌گذاری کند؟
در صورتی که واریز سود از طریق شرکت سپرده‌گذاری الزام قانونی داشته باشد قطعا قانونگذار موارد ارتکاب تخلف در این خصوص را احصا کرده و در صورت بروز تخلف مطابق مقررات با آنها برخورد می‌شود.
* پس تکلیف آنهایی که سراغ سود سهام‌شان نمی‌روند، چه می‌شود؟
اگر واریز سود از طریق شرکت سپرده‌گذاری باشد پس سود به حساب بانکی اعلامی اشخاص در سجام واریز می‌شود که در این صورت اگر شخصی سراغ سود سهام خود نرود، مسئولیتی متوجه شرکت سپرده‌گذاری نیست. اما موارد خاصی هم مبنی بر مسدود شدن حساب بانکی اعلامی بنا به دلایل قانونی و حقوقی نیز وجود دارد که دراین صورت سود سهام نزد شرکت سپرده‌گذاری باقی می‌ماند و با اعلام حساب توسط آن شخص در صورت عدم موانع قانونی و حقوقی به حساب معرفی شده واریز می‌شود.
* تجمیع بانک‌ها برای پرداخت سود قرار است بانک‌ها تجمیع شوند؟
هر فردی که در سامانه سجام ثبت نام کرده باشد می‌تواند با اعلام یک حساب بانکی، سود خود را دریافت کند و الزامی به معرفی حساب از بانک خاصی نیست و هیچ برنامه‌ای برای تمرکز بر بانک خاصی هم وجود ندارد. صرفا براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده مقرر شده است زیرساخت سامانه واریز سود به نحوی توسعه یابد تا واریز سود به حساب‌هایی که در بانک‌های مختلف در سجام معرفی شده است، با سرعت و دقت بیشتر و هزینه کمتر انجام شود. درواقع به دنبال راهکاری هستیم تا با کمترین هزینه و در سریع‌ترین زمان ممکن بتوانیم واریز سود به حساب‌های بانکی مختلف را انجام دهیم.
* قرار بود فرآیند پایاپای و تسویه وجوه بورس کالا و سایر بازارها به شرکت سپرده‌گذاری منتقل شود. آیا در این مورد اقدامی صورت گرفته است؟
تعداد ۱۷۰ نماد بورس کالا در سپرده‌گذاری ثبت شده است که این به معنی انجام تسویه معاملات ۱۷۰ نماد بورس کالا از طریق شرکت سپرده‌گذاری است. درخصوص انتقال و تسویه دیگر نمادهای بورس کالا هم پیگیری‌های مربوطه انجام می‌شود.
* پیش از این برخی اخبار حاکی از تأسیس شرکت‌های سپرده‌گذاری بود. این بحث به کجا رسید و به نظر شما اصلا شدنی است؟
در زمان ریاست پیشین سازمان بورس بحثی مبنی بر تأسیس شرکت‌های متعدد سپرده‌گذاری مطرح شد. بنا به قانون، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی موظف است اطلاعات سهامداری افراد را که در بورس‌ها معامله می‌کنند در اختیار داشته باشد. از این رو، حتی اگر شرکت‌های مختلف سپرده‌گذاری وجود داشته باشد یکی از موارد مورد نیاز سپرده‌گذاری‌های مختلف این است که در پایان روز اطلاعات مربوط به تسویه معاملات خود را به سپرده‌گذاری مرکزی انتقال دهند که این موضوع نیازمند وجود زیرساخت جدیدی در بازار سرمایه است که در حال حاضر وجود ندارد. البته بعد از تغییر ریاست سازمان بورس در این زمینه نکته یا مطلبی شنیده نشده و به‌نظر می‌رسد ایده مذکور مسکوت مانده است.
* در مورد سامانه برگزاری مجامع الکترونیک چطور؟
قانونگذار در خصوص برگزاری مجامع به صورت الکترونیک محدودیتی برای شرکت خاصی اعمال نکرده است از این جهت که این خدمت رسانی را به شرکت مشخصی واگذار کند، بنابراین این سامانه در شرکت سپرده‌گذاری فعال است و تا جایی که اطلاع دارم شرکت فرابورس نیز سامانه مجامع الکترونیکی را راه‌اندازی کرده است. در واقع این سامانه، زیرساختی است که در فضای رقابتی کار می‌کند و هر شرکتی بهتر کار کند و قاعدتا کیفیت بهتر با هزینه کمتری در ارائه این خدمت داشته باشد ناشران به سمت آن خواهند رفت و همچنین محدودیتی برای ناشران دراستفاده از این سامانه وجود ندارد یعنی ناشران هم در برگزاری مجمع به صورت الکترونیک اختیار دارند.
* آماری هم از تسویه معاملات اوراق بهادار برایمان بگویید؟
در آذر ماه ۱۴۰۰، مبلغ ۴۷ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان معاملات اوراق بهادار قابل معامله در بورس و فرابورس تسویه شده است. همچنین مبلغ ۱۴ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان تسویه معاملات بازار فیزیکی و سلف موازی بورس انرژی انجام شده است و مبلغ ۵۹۰ میلیارد تومان مربوط به تسویه گواهی سپرده کالایی است که در مجموع در آذرماه ۱۴۰۰ مبلغ ۶۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان ارزش معاملات تسویه شده توسط سپرده‌گذاری بوده است. مالیات نقل و انتقال سهام در بورس و فرابوس در آذرماه ۱۴۰۰، مبلغی حدود ۳۶۵ میلیارد تومان بوده است.
* اجرایی شدن برجام چه تأثیری بر بازار سرمایه خواهد داشت؟
مباحثی در برجام است که به نتیجه رسیدن آن موضوعات تمرکز بر کاهش تحریم‌ها و افزایش مراودات اقتصادی ایران با سایر کشورها دارد. بنابراین در صورت اجرایی شدن برجام به تعبیر شما، تحرکات و مراودات اقتصادی راحت‌تر انجام می‌شود از آنجا که بازار سرمایه در واقع بخش شفاف و آیینه اقتصاد هر کشور است، قطعا حاصل جریانات اقتصادی اثرگذار بر چرخه تولید و فروش صنایع بزرگ ایران، در بازار سرمایه نیز قابل مشاهده است.
- ارمغان جوادنیا- خبرنگار