بازار سرمایه از سال ۱۳۹۸ تا امروز، فراز و فرودهای مختلفی داشته است که بخشی از آن هم در حوزه فنی و زیرساختی بوده است. افزایش کدهای معاملاتی و علاقه عموم مردم به سرمایه‌گذاری در بورس از سویی و الزام دولت برای افزایش تعداد عرضه‌های اولیه با مشارکت چند میلیون نفری در این عرضه‌ها از سوی دیگر موجب شده در کنار اختلال هسته معاملات بورس، سامانه‌های معاملات آنلاین شرکت‌های کارگزاری نیز با اختلال بیشتری مواجه شوند، ضمن اینکه ارتباط بین بخش‌های مختلف هم گاهی سبب اختلال در معاملات بوده است، مشابه آنچه اخیرا اتفاق افتاد و موجب دلخوری فعالان بازار شد.
چالش‌های چندگانه
اما موضوعی که وجود دارد این است که در این شبکه گسترده و در هم تنیده، همه مشکلات از یک جنس نیستند و طبیعتا راه حل آنها هم با هم تفاوت دارد.به‌عنوان مثال هسته معاملات بازار سرمایه ایران، توسط شرکت فرانسوی اتوس (Atos) که یکی از بزرگترین شرکت‌های جهان در این زمینه است، طراحی و اجرا شده و در سال ۱۳۸۷ تحویل داده شد. ماژول‌های این هسته معاملاتی تا سال ۹۶، به دلایل مختلف از جمله تحریم‌ها، بروزرسانی نشدند. با این وجود در سال ۹۵، قراردادی بین شرکت‌های بورس و فرابورس و شرکت اتوس بسته شد تا هسته معاملات در سال ۹۶ آپدیت شود، اما در سال‌های آتی به‌دلیل بازگشت تحریم‌ها، بار دیگر ارتباط ایران با این شرکت فرانسوی قطع شد.پس از سال ۹۷، اگر بروزرسانی و افزایش ظرفیتی هم انجام شده، از طریق خود شرکت مدیریت فناوری بورس بوده است. برای مثال در اواخر سال۹۷ و پس از قطع ارتباط با شرکت اتوس، یکی از باگ‌های پیچیده در سیستم معاملاتی، که حتی خود شرکت فرانسوی هم قادر به برطرف کردن آن نبود، توسط همکاران ما حل شد.
با این حال موضوع مهم این است که برای پیشگیری از مشکلات آتی چه نقشه راهی وجود دارد. فارغ از اینکه در دنیا اکثر سهامداران به‌صورت غیرمستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه می‌کنند و این موضوع بی‌سابقه‌است که از ۸۰ میلیون نفر جمعیت کشور، ۶۰ میلیون کد معاملاتی به‌صورت مستقیم به خرید و فروش سهام بپردازند، اما به هرصورت با بازار سرمایه‌ای با مختصات جدید مواجهیم و برای کم کردن مشکلات، باید از دو منظر به مسئله نگاه کرد:
سامانه معاملات بومی
نخست اقداماتی است که در طی دو سال گذشته انجام گرفته و سامانه معاملات بومی که همکاری مشترک دانشگاه تهران و شرکت مدیریت فناوری بورس است یکی از نمونه‌های آن محسوب می‌شود. سامانه‌ای که برای پوشش وضعیت موجود بازار امروز ما طراحی شده و می‌تواند بخش خوبی از معاملاتی که در حال انجام است را با ظرفیت و تعداد کاربر بیشتر در بازار نقد پوشش دهد. گرچه باوجود تکمیل بخش فنی، هنوز در خصوص استفاده از آن توسط بورس‌ها و سازمان بورس، تصمیم‌گیری انجام نشده، اما موضوع قابل توجهی که وجود دارد، تغییر نگاه به تأمین نیازمندی های با اتکا به توان داخلی است. گرچه هر کشوری که قصد بومی‌سازی سیستم معاملات را دارد باید فرآیند چند ساله را طی کند و در حال‌حاضر بخش معاملات نقدی سهام بومی‌سازی شده و این نکته را باید در نظر گرفت که در کنار داشتن افراد متخصص در این حوزه که مشکلاتی در این خصوص به واسطه مهاجرت‌ها داشته‌ایم، تولید کامل این نوع سامانه زمان بر است و بسیاری از مراحل را نمی‌توان با موازی‌سازی انجام داد.
ابزارهای معاملاتی جدید
اما مورد دوم به ابزارهای معاملاتی جدید و پرکاربرد در دنیا بازمی‌گردد. ابزارهایی که می‌تواند گسترش بازار سرمایه را تسریع و تقویت کند. در این زمینه نیاز داریم که از سامانه‌های استاندارد بین‌المللی استفاده کنیم و باید بپذیریم که چیزی به نام بازار سرمایه، یک محصول بین‌المللی است و نمی‌توان به تجربیات و دستاوردهای دیگران بی‌توجه بود. واقعیت این است که در این زمینه ما نسبت به اتفاقات روز دنیا عقب‌تر هستیم و بعضا بخش‌هایی از این کسب و کار و نحوه پیاده‌سازی سیستمی آنها برای ما ناشناخته است. به همین خاطر نمی‌توان ادعا کرد که این سامانه‌ها که برای پوشش ابزارهای مختلف مالی طراحی شده‌اند، در کشور قابلیت تولید دارند و لذا ما نیازمند داریم در کنار بهره برداری از سامانه‌های بومی برای وضعیت موجود بازار سرمایه، برای ابزارهای جدید خصوصا حوزه مشتقه مانند آتی، اختیار معامله، فروش تعهدی و غیره از سامانه‌های استاندارد بین‌المللی استفاده کنیم. موردی که با توجه به احتمال بیشتر رفع تحریم‌ها، باید خود را برای آن آماده کرد.