صدای بورس- مژده ابراهیمی؛ الزامات بازارگردانی، به ویژه از سال ۱۳۹۹ و به دنبال ریزش بازار تشدید شد، ولی اثرگذاری آن به حد کافی نبوده است.
محسن صادقی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگو با صدای بورس گفت: به دلیل گردش بالای معاملات و سهولت جابجایی بین سهام و صنایع مختلف، در بازارهای سهام و به ویژه بازارهایی که از عمق کمتری برخوردار هستند، عدم تعادل‌های مقطعی در عرضه و تقاضا همواره رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به نوسانات شدید در قیمت‌های سهام شود.
وی افزود: عدم تعادل‌های موقتی می‌تواند به انحراف قیمت‌ها از ارزش ذاتی و عکس‌العمل بیش از اندازه سرمایه‌گذاران منتهی شود. همچنین برای رفع این مشکل، بازارسازها با هدف تعادل‌بخشی و تضمین نقدشوندگی سهام فعالیت می‌کنند.
صادقی عنوان کرد: بازارسازها اطلاعات بنیادی و تحلیلی کافی از سهام مورد نظر دارند و هر لحظه آمادگی دارند در دامنه مشخصی از ارزش ذاتی که تخمین زده‌اند، سفارش‌های خرید و فروش خود را قرار دهند.
به گفته این کارشناس بازار سرمایه، بازارسازها تلاش می‌کنند شکاف قیمت‌های پیشنهادی خرید و فروش را به حداقل رسانده و با گردش معاملاتی بالایی که رقم می‌زنند، سود خود را به دست آورند.
وی تصریح کرد: در بازار سرمایه ایران چهار سازوکار مختلف برای تعادل‌بخشی و حمایت از بازار وجود دارد که در ادامه تشریح می‌شود.
• صندوق تثبیت بازار سرمایه: این صندوق در سال ۱۳۹۶ و با هدف تثبیت، کنترل و کاهش مخاطرات سامانه‌ای یا فرادستگاهی، حفظ شرایط رقابت منصفانه، جلوگیری از ایجاد و تداوم ترس فراگیر در زمان وقوع بحران‌های مالی و اقتصادی و اجرای سیاست‌های عمومی و حاکمیتی در بازار سرمایه و همچنین جلب اطمینان سرمایه‌گذاران خرد برای تداوم فعالیت در بازار سرمایه تأسیس شده است. موضوع فعالیت این صندوق، سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار ثبت شده نزد سازمان و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، اخذ تسهیلات و خرید و فروش دارایی‌های مالی و سپرده‌گذاری است. سرمایه صندوق به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی و توسط سازمان برنامه و بودجه کشور در لوایح بودجه سنواتی پیش‌بینی و از محل اعتبارات مصوب مربوط تأمین می‌شود. یک واحد درصد از منابع سالانه صندوق توسعه ملی از طریق سپرده‌های آن نزد بانک‌های عامل، در این صندوق سپرده‌گذاری می‌شود. بعلاوه بخشی از منابع داخلی سازمان بورس نیز با تصویب شورای عالی بورس در صندوق سپرده‌گذاری می‌شود.
این فعال بازار بیان کرد: تخصیص منابع نقدی و غیرنقدی کافی به این صندوق (از جمله، واریز کامل و به‌موقع منابع تعهدشده صندوق توسعه ملی، ایفای تعهدات ذکرشده در بودجه سال ۱۴۰۱ و متمم بودجه (ارائه شده توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی) و همچنین ایفای تعهدات سال‌های قبل) می‌تواند نقش این صندوق را در نقدشوندگی و تعادل‌بخشی و ایجاد ثبات در بازار افزایش دهد. به علاوه لازم است ضمن تدوین سیاست‌ها و رویه‌های اجرایی و عملیاتی و نظارتی قوی، اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی بیشتری از عملکرد این صندوق ارائه شود تا اطمینان خاطر بیشتری در بازار سرمایه ایجاد کند.
• سهامداران عمده: با توجه به این‌که شرکت‌های حاضر در بازار سهام ایران عمدتا سهام شناور کمی دارند و سهامداران عمده و حقوقی سهم بالایی از مالکیت آنها را در اختیار دارند، بخشی از وظیفه بازارسازی و کنترل نوسانات غیرطبیعی سهام برعهده سهامداران عمده خواهد بود.
صادقی گفت: متأسفانه برخی از سهامداران بزرگ در شرایط رونق و رکود بازار به صورت منفعل عمل می‌کنند و لازم است توسط سازمان بورس، بورس تهران و فرابورس، تعهدات کافی از سهامداران عمده، برای جلوگیری از بروز نوسانات غیرمنطقی و عدم‌تعادل‌های ناخواسته و مقطعی در عرضه و تقاضا اخذ شود.
وی اظهار کرد: واضح است که اگر عرضه کافی از طرف برخی از سهامداران عمده در اواخر سال ۱۳۹۸ و اوایل ۱۳۹۹ صورت می‌گرفت، حباب شدید قیمتی نیمه اول سال ۱۳۹۹ و سپس سقوط شدید قیمت‌ها و متضرر شدن سهامداران و بی اعتمادی به بازار شکل نمی‌گرفت. بنابراین لازم است سهامداران عمده شرکت‌ها، که به دلیل حضور در هیات مدیره، اطلاعات کافی نیز از عملکرد و ارزش ذاتی سهام خود در اختیار دارند، نسبت به نوسانات قیمت سهام حساسیت بیشتری داشته و در مقابل هرگونه اهمال در این زمینه (چه به دلیل کوتاهی در انجام معاملات و چه به دلیل عدم اطلاع‌رسانی به‌موقع به بازار) پاسخگو باشند.
• صندوق توسعه بازار سرمایه: هدف از تشکیل این صندوق، جمع‌آوری منابع از سرمایه‌گذاران و تشکیل سبدی از دارایی‌ها و مدیریت آن با هدف بازارگردانی است. به عبارتی این صندوق با حضور موثر نهادهای مالی کشور، در جهت حمایت از بازار، افزایش نقدشوندگی اوراق بهادار و تحدید نوسان قیمت (به گونه‌ای که به عنوان معامله‌گر روزانه تلقی نگردد) فعالیت می‌کند. سرمایه‌گذاران مجاز صندوق شامل بورس تهران، فرابورس، سپرده‌گذاری مرکزی، بانک‌ها و نهادهای مالی و اعتباری، بیمه‌ها، کانون‌ها و نهادهای مالی ثبت شده نزد سازمان بورس هستند.
این پیشکسوت بازار سرمایه عنوان کرد: در حال حاضر ارزش خالص دارایی‌های صندوق به حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان رسیده است که در مقایسه با ارزش بازار سهام و توانایی مالی سرمایه‌گذاران آن رقم قابل‌توجهی نیست. بنابراین با افزایش مشارکت نهادهای سرمایه‌گذار و افزایش منابع مالی در اختیار آن و همچنین دسترسی بیشتر آن به تسهیلات و اعتبارات انعطاف‌پذیر و کافی، می‌توان شاهد نقش‌آفرینی بیشتر این صندوق در تعادل‌بخشی و تضمین نقدشوندگی بازارسرمایه بود.
• بازارگردان: مطابق دستورالعمل فعالیت بازارگردانی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران، مصوب هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، بازارگردانی داد و ستد اوراق بهادار با اهداف تنظیم عرضه و تقاضا، تحدید دامنة نوسان قیمت و افزایش نقدشوندگی ورقة بهادار است. همچنین مجوز انجام عملیات بازارگردانی هر اوراق بهادار با ذکر پارامترهای بازارگردانی (شامل حداقل معاملات روزانه، دامنه مظنه، حداقل سفارش انباشته، دوره زمانی بازارگردانی و دامنه نوسان قیمت) توسط بورس یا فرابورس برای دوره زمانی مشخص صادر می‌شود.
وی افزود: شرکت سپرده‌گذاری، کد اختصاصی بازارگردانی را برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی ایجاد می‌کند. بازارگردان می‌تواند بر اساس قرارداد، دارایی و منابع مالی مورد نیاز برای فعالیت بازارگردانی را از طریق اشخاص حقیقی و حقوقی (تأمین‌کننده دارایی) تأمین کند. بازارگردان ورقه بهادار، در بازه زمانی تعهد خود، به طور همزمان سفارش خرید و فروش را با رعایت حداقل سفارش انباشته و دامنه مظنه در سامانه معاملاتی ثبت می کند و حداقل سفارش انباشته حداقل تعدادی از ورقه بهادار است که بازارگردان باید در سفارش‌های خرید و فروش خود در دامنه مظنه تا زمان ایفای تعهدات روزانه در سامانه معاملات بورس نگهداری کند. حداقل معاملات روزانه، تعداد ورقه بهاداری است که در صورتی که بازارگردان با رعایت سایر تعهدات بازارگردانی، به میزان آن تعداد از ورقه بهادار در یک روز معاملاتی، معامله کند، تعهدات بازارگردان در آن روز ایفا شده تلقی می‌شود.
صادقی بیان کرد: الزامات بازارگردانی، به ویژه از سال ۱۳۹۹ و به دنبال ریزش بازار تشدید شد، ولی اثرگذاری آن به حد کافی نبوده است. از جمله الزامات مهم برای بهبود اثرگذاری این سازوکار تعادل‌بخشی در بازار سرمایه عبارتند از:
• تأمین منابع مالی نقدی کافی و دسترسی به خطوط اعتباری مناسب برای بازارگردان: بدون داشتن منابع نقدی کافی، و صرفا با انتقال سهام به صندوق بازارگردانی و یا انتقال سهام به کد بازارگردانی، کمک زیادی به تحقق اهداف اصلی بازارگردانی نمی‌کند (به ویژه در بازارهای نامتعادل و رکودی).
• لزوم حدف یا افزایش دامنه نوسان در سهام دارای بازارگردان: بازارگردان باید قادر باشد با توجه به شرایط بازار، قیمت‌های خرید و فروش پیشنهادی خود را تعیین کند و با وجود دامنه نوسان و شکل‌گیری صف‌های خرید و فروش، وجود بازارگردان هم اثرگذاری زیادی نخواهد داشت.
• الزام بازارگردانی و هزینه‌های آن نباید بار اضافی برای شرکت‌ها ایجاد کند: بازارگردانی باید به عنوان یک فعالیت معاملاتی سودآور و اقتصادی توسط نهادهای مالی اجرا شد و الزام ناشران برای انعقاد قرارداد بازارگردانی و تامین منابع مالی برای ایفای تعهدات بازارگردانی، فشار اضافی بر نقدینگی شرکت‌ها خواهد بود.
• لزوم تعیین محدودیت در تعداد نمادهای بازارگردانی هر بازارگردان. در شرایط فعلی بازارگردان‌ها می‌توانند با تعداد زیادی از ناشران برای بازارگردانی قرارداد ببندند. با توجه به لزوم رصد لحظه‌ای نمادها، تعدیل قیمت‌ها و استراتژی‌های روزانه مربوط به هر نماد و ضرورت تخصیص نیروی انسانی، امکانات و منابع مناسب توسط بازارگردان، باید تعداد نمادهای هر بازارگردان محدود و مشخص باشد.