صندوق پروژه یکی از انواع صندوق‌های تأمین مالی است که به پروژه‌ای خاص مربوط است. هدف صندوق‌های پروژه اینکه سرمایه‌گذاری را از سطح خرد جامعه جمع‌آوری کرده، به ساخت و بهره‌برداری پروژه‌های تولیدی مختلف اختصاص دهد و اغلب مربوط به پروژه‌های بسیار بزرگی است که تأمین مالی زیادی را مدنظر دارد.
در این حالت معمولا این صندوق‌ها مدیریت و مسئولیت تمامی امور پروژه را در طول دوران ساخت و بهره‌برداری بر عهده می‌گیرند البته بر عهده شرکتی است که اجرای پروژه مورد نظر را در دست دارد و معمولا تحت نظارت نهادها و ارکان قانونی ذی‌ربط فعالیت می‌کنند. در صندوق‌های پروژه معمولا سرمایه‌گذاری‌ها در پروژه‌های بزرگی مثل نیروگاه، حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و حتی حوزه ریلی است.
صندوق‌های پروژه بر اساس اساسنامه‌ای هستند که ابتدا در قالب شرکت سهامی خاص و بعد از تکمیل پروژه به صورت یک شرکت سهامی عام در بورس یا خارج از بورس ارائه می‌شوند. بعد از تمام شدن عرضه سهام این شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی که منابع مالی پروژه را تأمین کردند به نسبت میزان سرمایه‌گذاری خود، در سهام شرکت مربوط سهیم می‌شوند.
هدف اصلی از تصویب این دستورالعمل تقویت بازار اولیه است. اهداف دیگر آن هدایت نقدینگی به پروژه‌هایی است که دارای توجیه اقتصادی و عملا نیازمند بهره‌گیری از توان و ظرفیت کامل هستند؛ البته استفاده از ظرفیت موسسات رتبه‌بندی اعتباری هم در ارزیابی ریسک اعتباری و رتبه‌بندی پروژه‌ها می‌تواند از اهداف دیگر این صندوق‌ها باشد. به نظر می‌رسد این صندوق‌ها مزایای خوبی داشته باشند. نقدشوندگی بالا، شفافیت اطلاعات، مدیریت ریسک، بازدهی مناسب و تأمین مالی، طرح‌های توجیهی که ارائه می‌شود بخشی از مزایای مترتب است از دید کلان، رشد اقتصادی کشور و صرفه‌جویی ناشی از مقیاس به دلیل اینکه هر چقدر این ظرفیت افزایش پیدا کند، صندوق‌های پروژه شاهد کاهش هزینه تمام شده هر واحد محصولات است. همچنین نقدشوندگی خوب و مدیریت حرفه‌ای داشته و مدام در حال پایش هستند. مضاف بر این صندوق‌ها معمولا علاوه بر داشتن سود برای دارندگان سرمایه تا پایان عمر تضمین حداقل بازدهی را در صورت ابطال برای دارندگان واحد دارند.
در این میان یکی از معایب صندوق‌های پروژه اینکه معمولا انتقال دارایی شرکت پروژه باید به این صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام شود و بعد از ابطال، هم زمانی که انتقال دارایی‌های شرکت را به پروژه داریم و هم زمانی که این پروژه ابطال می‌شود، مالیات بر فروش دارند. این نرخ مالیات بر فروش باعث می‌شود که قیمت بهای تمام شده تأمین مالی بالاتر رود. نکته دومی که وجود دارد فرآیند طولانی اخذ مجوز از سازمان بورس و نهادهای ذی‌ربط بوده که باید تسهیل شود. به همین دلیل اثری از صندوق‌های پروژه در پروژه‌های مختلف دیده نمی‌شود و صرفا صندوق سرمایه‌گذاری پروژه پرند مپنا تنها گزینه نسبتا موفقی است که در این حوزه وجود دارد. به نظر هنوز کارکرد خود را در صنایع و پروژه‌های مختلف نشان نداده است و تا به حال تک فرزندی بیشتر ندارد ولی مزایای آن به معایب آن می‌چربد.
- علی صادقین - اقتصاددان