از زمان حمله روسیه به اوکراین، قیمت نفت خام در بازارهای جهانی رشد چشمگیری را تجربه کرده و به ۱۲۰ دلار در هر بشکه نزدیک شده است؛ هرچند قیمت‌های بالاتر را نیز لمس کرده است. این میزان رشد قیمت نفت در دامنه زمانی کمتر از سه هفته یکی از بالاترین رشدهای قیمتی برای نفت در ۱۱ سال اخیر محسوب می‌شود و هنوز هیچ عامل بازدارنده ای در برابر این روند رو به رشد مشاهده نمی‌شود. کارشناسان جهانی معتقدند قیمت نفت در سال جاری تابع مستقیم جنگ کنونی است و تا زمانی که دورنمایی برای این موضوع وجود نداشته باشد، نمی‌توان از توقف روند رو به رشد قیمت حرف زد و سناریوهای کوتاه و میان مدت حکایت از آن دارد که فعلا باید منتظر رشد قیمت‌ها بود.
در مقابل توافق برجام که این روزها مراحل پایانی خود را پشت سر می‌گذارد با احتمالی بالا عاملی موثر روی قیمت دلار در بازار داخل خواهد بود، این موضوع از چند کانال روی بهای ارز اثر معکوس خواهد گذاشت که نتیجه همه این موضوعات کاهش قیمت دلار و یورو در بازار و سامانه نیماست؛ تقویت فروش نفت، بازگشت ارزهای بلوکه شده و تسهیل صادرات غیرنفتی سه کانال قطعی برای افزایش درآمدهای ارزی کشور در سال آینده هستند و این در حالی است که به دلیل آزادسازی ارز دولتی، بخش زیادی از نشت‌های ارزی نیز سر و سامان خواهند یافت که در مجموع می‌تواند باعث تعادل در قیمت ارز شود.
این که قیمت دلار تا چه میزان کاهش یابد موضوع این گزارش نیست ولی این که بازارهای کالایی از جمله بازار پتروشیمی در برابر این موضوع چه واکنشی از خود نشان می‌دهند مسئله قابل بررسی است. از بعد فرمول و منطق محاسباتی بهای کالاهای پتروشیمی، رشد و کاهش قیمت‌های جهانی محصولات مختلف پتروشیمیایی و همچنین تغییرات قیمت ارز هر دو روی قیمت محصولات پتروشیمی در بورس کالا اثرگذار هستند که هر چند در دومی با کاهش روبه‌رو خواهیم بود، اما در حوزه قیمت‌های جهانی با توجه به رشد قیمت نفت، موضوع کاملا بحرانی پیش‌بینی می‌شود.
نفت؛ محرک اصلی
در حوزه تغییرات بازار جهانی محصولات پتروشیمیایی باید گفت در حال حاضر خطر اصلی در این بازار افزایش قیمت نفت است؛ قیمت نفت تحت تاثیر نگرانی‌ها از افت صادرات نفت روسیه به میزان ۵ میلیون بشکه در روز و ناتوانی از جایگزینی این میزان روند رو به رشدی را تجربه می‌کند، این موضوع دیر یا زود روی عرضه شرکت‌های بزرگ تولیدکننده محصولات پتروشیمی اثرات منفی بر جای خواهد گذاشت و این در حالی است که بسیاری از شرکت‌های مصرف کننده خوراک گاز نیز شرایط نگران کننده ای را تجربه می‌کنند.
از سوی دیگر اگر نفت ایران نیز قرار باشد کمکی به تعادل بازار کند لااقل سه تا شش ماه زمان لازم است تا میزان صادرات نفت ایران به یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز برسد. بر این مبنا فعلا و در حال حاضر دورنمای بازار نفت و بالطبع قیمت محصولات پتروشیمیایی صعودی است.
این موضوع در حالی است که ۱۱ درصد از اتیلن اروپا و ۱۲ درصد از ظرفیت پروپیلن این منطقه از روسیه تأمین می‌شود که این موضوع نیز بر بازار محصولات مذکور و سایر محصولات اثرات زیادی بر سطح قیمت‌ها در این گروه بر جای خواهد گذاشت که در مجموع حکایت از دوره‌های تورمی نسبتا سنگین در این بخش دارد و این در حالی است که در یک سال گذشته نیز قیمت انواع محصولات این گروه تقریبا دو برابر شده است.
از سوی دیگر کارشناسان داخلی معتقدند بر مبنای متغیرهای اقتصادی در داخل از منظر نقدینگی، میزان ذخایر ارزی، میزان فروش نفت، صادرات و واردات، قیمت دلار پایین تر از ۲۰ هزار تومان نخواهد آمد که این موضوع در شرایطی که قیمت نفت و شاخص محصولات پلیمری در بازارهای جهانی روند باثباتی را پشت سر بگذارد به کاهش قیمت محصولات در بورس کالا و بازار داخل منتهی خواهد شد، این در حالی است که رشد قیمت محصولات پتروشیمی در بازارهای جهانی این اثر را محدود می‌کند و حتی ممکن است قیمت‌ها صعودی شود.
نکته مهم آن است که متاسفانه فرمول محاسبه محصولات پتروشیمیایی در حاضر حاضر تابع خطی قیمت جهانی محصولات و بهای دلار است و این موضوع نقطه ضعفی جدی است. در گزارشی دیگر در همین صفحه در بررسی اثر قیمت دلار روی محصولات پتروشیمیایی این موضوع را بررسی کردیم که تا زمانی که فرمول قیمت بر اساس مولفه‌های واقعی تعیین نگردد هر نوع نوسان در این دو (قیمت‌های جهانی و دلار) باعث تنش در بازار محصولات پتروشیمی خواهد شد که این موضوع روی عملکرد هزاران بنگاه تولیدکننده محصولات مختلف از صنایع تکمیلی پتروشیمی، صنایع غذایی، صنایع بسته بندی، خودرو و ... اثرگذار است.
رقابت کاهش می‌یابد؟
با تمام این اوصاف شاید هنوز یک روزنه امید باقی باشد که از نگاه تحلیلگران حوزه پتروشیمی پنهان مانده است؛ بخش قابل توجهی از رشد روزانه قیمت محصولات مذکور در دو سال گذشته به دلیل رقابت بالا در میان خریداران در نتیجه پایین بودن عرضه‌ها بوده است. این کاهش عرضه نیز به دلایل مختلف از میل بالای صنایع بالادست به صادرات مواد اولیه گرفته تا گهگاه عرضه خارج از بورس این محصولات و در عین حال مهندسی بازار اتفاق افتاده است و این در حالی است که کاهش قیمت ارز اولا میل به صادرات را در صنایع بالادستی کاهش می‌دهد و ثانیا طرح جدید دولت برای الزام به عرضه محصولات در بورس کالا رقابت را در مجموع متعادل و عطش بازار را برطرف خواهد کرد که این مسایل ممکن است به عنوان یک سناریوی دوم، اثرات افزایشی قیمت محصولات جهانی پتروشیمیایی را متاثر از رشد قیمت نفت مهار سازد، اما این احتمال در میان مدت و بعد از روشن شدن وجوه کامل بحران اوکراین و دامنه اثرپذیری قیمت نفت بیشتر قابل بررسی است.