تفاوت شعار امسال نسبت به سال‌های گذشته که با محور تولید همراه بود این است که دانش بنیان بودن تولید و اشتغال‌زا بودن آن مد نظر سیاستگذار است. به بیانی دیگرکشور اکنون نیازمند تولیدی است که منجر به ایجاد دانش فنی در شرکت‌ها شود و سطح اشتغال کشور را نیز افزایش دهد.
مشکلات دهه ۹۰ در اقتصاد باعث شد، بسیاری از شرکت‌ها مخارج تحقیق و توسعه خود را به شدت کاهش دهند و به دلیل تحریم‌ها نتوانند به توان فنی روز دسترسی پیدا کنند. این دو موضوع باعث شده دانش فنی شرکت‌های داخلی در رقابت با شرکت‌های بین‌المللی کاهش یابد. این اتفاق در کوتاه مدت شاید تاثیر ملموسی برای اقتصاد نداشته باشد اما در میان مدت بنگاه‌های اقتصادی کشور رفته رفته توان رقابت فنی خود را در رقابت بین‌المللی از دست خواهد داد بنابراین برای تحقق این شعار باید همت مضاعفی هم از سمت سیاستگذاران و دستگاه‌های اجرایی و هم بخش خصوصی رخ دهد تا منجر به اشتغال پایدار و مبتنی بر دانش فنی شود. در کشورهای توسعه یافته گزارش‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از مخارج تحقیق و توسعه از سوی بخش خصوصی تامین می‌شود چرا که این مخارج منجر به فروش بیشتر، تولید فنی ومزیت رقابتی می‌شود و برای شرکت‌ها، موضوع دانش بنیان حوزه‌ای استراتژیک محسوب می‌شود.
اقتصاد دانش بنیان که جزء بحث‌های محوری سال است بحثی است که دراقتصاد کشور قریب به ده سال شروع شده است. در سال ۹۲ و ایجاد اکوسیستم نوآوری به صورت جدی پیگیری شد و این توسعه به طراحی ابزارهای تامین مالی دانش بنیان نیز ختم شد؛ به طوری‌که در سال‌های گذشته در بازار سرمایه ابزارهای مختلفی از عرضه شرکت‌های دانش بنیان در تابلوی فرابورس تا بازار دارایی فکری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و خصوصی و تامین مالی جمعی برای حوزه اقتصاد دانش‌بنیان شکل گرفت. دراین میان، برخی ابزارهای موجود به نتایج خوبی منجر شد و برخی ابزارها در ابتدای مسیر هستند که با توجه به شعار سال باید مورد بازنگری قرار گیرند تا با هدف کمک به اقتصاد، وظیفه تامین مالی و تنظیم‌گری این حوزه را به نحو احسن انجام داده باشیم.
به صورت مشخص؛ سال گذشته صندوق‌های جسورانه فرابورس رشد قابل توجهی یافت. به گونه‌ای که پایان سال ۱۴۰۰ نزدیک ۱۴ صندوق جسورانه در کشور تاسیس شد که در چند سال گذشته حدود ۵۰ سرمایه‌گذاری در شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی صورت گرفت. در کنار این موضوع بحث تامین مالی جمعی نیز دنبال شد و با توجه به شعار سال ۱۴۰۱ از جمله اقدامات مهم فرابورس برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان خواهد بود. در سال ۱۴۰۱ شرکت‌های متعددی برای تامین مالی سکوها در حال رایزنی هستند و فرابورس نیز برای افزایش سرعت تامین مالی در حوزه توسعه بازار و اعطای مجوزها در حال برنامه‌ریزی است.
در کنار این موارد، بازار دارایی‌های فکری فرابورس نیز برای نقل و انتقال دارایی‌های فکری امور مالکانه که مبتنی بر ایده و طرح تجاری است، در بازار ۷ ساله عملکرد خود را داشته است. اولین صندوق خصوصی فرابورس نیز در حوزه دانش بنیان و فناورانه است اما برای تحقق شعار سال نیازمند تجدید نظر و بازنگری‌های جدی هستیم.
درباره سایر روش‌ها در بازارسرمایه، تامین مالی جمعی یکی از بهترین ابزارها درتامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۰ بود که نقش آفرینی خوبی داشته است. در سال قبل، میزبان ۴۰ طرح اقتصادی بودیم که قریب به ۸۰ درصد این طرح‌ها از سوی شرکت‌های دانش بنیان ارائه شد و مردم در قالب مشارکت عمومی در این طرح‌ها مشارکت کرده‌اند و رقمی معادل صد میلیارد تومان منابع در اختیار شرکت‌های دانش بنیان و sme قرار گرفت. این ابزار به دلیل سرعت بالا و چابک بودن با استقبال گسترده‌ای از سوی شرکت‌ها روبه‌رو شد.
درباره بحث ضمانت طرح‌های شرکت‌های دانش‌بنیان نیز که صندوق‌های پژوهش فناوری به آن ورود کرده و صندوق نوآوری شکوفایی نیز اقدام به ضمانت اصل سرمایه سرمایه‌گذاران کرد، نه تنها شاهد ریسک سرمایه‌گذاری برای سرمایه‌گذاران این حوزه خواهیم بود بلکه تامین مالی شرکت‌ها نیز تسهیل پیدا خواهد کرد. با توجه به اینکه این ابزار نسبت به تمامی روش‌های تامین مالی سریع‌تر بوده خیلی از شرکت‌ها ترجیح دادند با نرخ‌های تامین مالی حتی بالاتر از شبکه بانکی به سمت تامین مالی جمعی هدایت شوند.
موضوع دیگری که حاصل جمع صندوق جسورانه و تامین مالی جمعی است، استفاده همزمان شرکت‌های دانش بنیان از ظرفیت تامین مالی صندوق‌های جسورانه و تامین مالی جمعی است. این اتفاق باعث هم افزایی ابزارهای بازار سرمایه می شود و هم این اکو سیستم به صورت درون زا شروع به رشد کند. با این تفاسیر با توجه به کاستی ابزارهای موجود و شعار امسال، رفع این موانع ابزارها از دیگر برنامه‌های فرابورس است. یکی از مواردی که وجود دارد و از سوی فعالان حوزه اکو سیستم نوآوری و دانش‌بنیان مطرح شده است، بحث بازنگری در سقف طرح‌های تامین مالی جمعی است. در شرایط فعلی هر شرکتی نزدیک به ده میلیارد تومان در طرح تامین مالی فراخوان می‌کند که با تقاضای سکوها قرار است افزایش این سقف تامین مالی با اولویت شرکت‌های دانش بنیان در سال جاری مورد بحث قرار گیرد.
راه اندازی معاملات ثانویه گواهی شرکتی طرح‌های تامین مالی جمعی موضوع دیگری است که باعث کاهش ریسک نقدشوندگی این بازار می‌شود. بحث اجرایی تامین مالی جمعی مبتنی بر سهام موضوع دیگری است که دنبال خواهد شد.
- عارف علیقلی‌پور - مدیر نهادهای مالی فرابورس ایران