با توجه به نقش و جایگاه دارایی‌های فکری در تجارت جهان، محمد عزیزاللهی، مدیرعامل شرکت همکاران سیستم، مدیریت این نوع دارایی‌ها را مهم خواند و در گفت‌وگو با هفته‌نامه اطلاعات بورس، حرکت به سمت ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود را ضرورتی جدی برشمرد.
عزیزاللهی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی درایران و برنامه‌ها وچالش‌های شرکت همکاران سیستم اشاره کرد که مشروح آن را می‌خوانید.
* عمده مخاطبان حوزه آی‌تی، «همکاران سیستم» را به‌عنوان بزرگترین شرکت نرم‌افزاری کشور می‌شناسند. محصولات و خدمات این شرکت به چه بخش‌هایی از بازار عرضه می‌شود؟
شرکت همکاران سیستم عرضه‌کننده نرم‌افزارهای سازمانی است که از ۳۴ سال پیش در صنعت نرم‌افزار فعال است. راهکارهای نرم‌افزاری همکاران سیستم به شرکت‌ها و سازمان‌های خصوصی خیلی بزرگ، بزرگ، متوسط، کوچک، اصناف، فروشگاه‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌های بخش عمومی ارائه می‌شود. هم‌اکنون بیش از ۱۰ هزار مشتری در بازار شرکت‌های بزرگ و حدود ۷۰ هزار مشتری در بازارهای کوچک و اصناف از نرم‌افزارهای همکاران سیستم بهره می‌برند. یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت شرکت در سال‌های اخیر، تولید محصولات جدید براساس تکنولوژی‌های به‌روز و نیازهای جدید بازار است. در حقیقت هدف ما این است که بتوانیم به طیف وسیعی از نیازهای نرم‌افزاری کسب‌وکارها پاسخ دهیم.
* در طول سال‌ها فعالیت در زمینه‌های مختلف، شرکت همکاران سیستم با چه چالش‌هایی روبه‌رو بوده است؟
یکی از چالش‌هایی که با آن روبه‌رو هستیم بحث سرمایه انسانی متخصص است. مهم‌ترین دارایی شرکت‌های دانش‌بنیان یا شرکت‌هایی که در بخش IT فعال‌اند، منابع انسانی متخصص است که به دلیل پررنگ بودن موضوع مهاجرت نیروهای متخصص این بخش به چالش تبدیل شده است. یک چالش دیگر در این حوزه، مربوط به استفاده از فناوری‌های روز دنیا و به روزرسانی راهکارهای نرم‌افزاری است. با توجه به اینکه تکنولوژی‌های فناوری اطلاعات عمدتا در کشورهای توسعه‌یافته IT تولید می‌شود، بکارگیری این تکنولوژی‌ها در ایران زمان‌بر است. از این رو، همکاران‌سیستم به‌عنوان لیدر در بخش نرم‌افزاری کشور این رسالت را به عهده دارد تا مسیری ایجاد کند که استفاد از تکنولوژی‌های جدید بیش از گذشته در کشور ترویج شود که بالطبع این موضوع در کوتاه مدت میسر نمی‌شود.
* با توجه به چالش‌هایی که از آن نام بردید، چه اقداماتی انجام داده‌اید تا آنها را به حداقل برسانید؟
نگاه استراتژیک و برنامه‌ریزی هدفمند برای آینده از مهم‌ترین مفاهیمی است که از ابتدا در تفکر و فرهنگ همکاران سیستم شکل گرفته است. ما معتقدیم پیش از وقوع هر اتفاقی باید آمادگی‌های لازم را داشته باشیم، به همین دلیل تصمیمات استراتژیکی که توسط تیم مدیریتی گرفته می‌شود، دست‌کم دو تا سه سال آینده را مدنظر دارد و با هوشمندی استراتژیک در مسیر حرکت، بهینه می‌شود. برای نمونه، اگر قرار باشد یک تا دو سال آینده به موضوع عرضه محصول جدید ورود کنیم، یک برنامه‌ریزی بلندمدت برای منابع و اقدامات لازم خواهیم داشت. در زمینه سرمایه‌های انسانی، هدف ما این است که بیشتر به جذب و نگه‌داشت نیروی انسانی متخصص توجه کنیم تا با ایجاد جذابیت‌های بیشتر مزیت‌های رقابتی در بازار را فعال کنیم. یکی از اقدامات دیگر مربوط به موضوع بازار سرمایه است. نگاهی به تاریخچه «همکاران سیستم» در بازار سرمایه نشان می‌دهد که این شرکت همواره از محل سود انباشته افزایش سرمایه داشته است. به عبارت دیگر، استراتژی سهامداران عمده این است که شرکت را توسعه دهند. در حقیقت توجه به توسعه و بهبود عملکرد به جای نگاه صرف به سودآوری، یکی از رویکردهای کلیدی ماست که باعث می‌شود چالش‌ها را راحت‌تر پشت‌سر بگذاریم. نگاه سهامداران و مؤسسان شرکت، افقی ۱۰۰ ساله است که بتواند همواره رشد و توسعه را در کنار هم داشته باشد.
* همکاران سیستم سال گذشته در فهرست ۱۵ ناشر برتر بورسی قرار گرفت.
شفافیت اطلاعات یک اصل مهم در کسب‌وکار همکاران سیستم است. هم‌سو با این اصل، اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف به بازار سهام یکی از مهم‌ترین مواردی است که این شرکت از ابتدای ورود به بازار سرمایه آن را با حساسیت و دقت اجرا می‌کند و موفق شده است در ۱۰ سال فعالیت در بورس، رتبه خود را در زمینه افشای اطلاعات به جایگاه‌های نخست ناشران بورسی در صنعت رایانه برساند.
* در جریان روند انتخاب ناشران برتر بودید؟
رتبه‌بندی ناشران برتر بورسی را کمیته‌ای شامل سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس تهران، شرکت فرابورس ایران، انجمن حسابداران خبره و سازمان حسابرسی انجام می‌دهند. شاخص‌هایی مانند روند تحقق سودآوری و عملکرد مالی سالانه شرکت، شفافیت در اطلاع‌رسانی موضوعات مالی، نداشتن بند با اهمیت حسابرسی و پرداخت سود از طریق سامانه سجام در رتبه‌بندی ناشران برتر مدنظر قرار می‌گیرند.
* فکر می‌کنید این آیین و انتخاب ناشران برتر چه تاثیری بر رویه دیگر ناشران داشته باشد؟
ناشران بورسی با این رتبه بندی می‌توانند انگیزه لازم برای حرکت در مسیر توسعه را داشته باشند. اگر آیین نامه‌ها استاندارد و الگوهای آن مشخص شود هر سال موارد جدیدی را می توان به آن اضافه کرد. درحقیقت رتبه بندی پیام بسیار خوبی برای ایجاد اعتماد در این اکوسیستم، فعالیت بیشتر فعالان اقتصادی و ایجاد انگیزه بیشتر و مشارکت سهامداران است.
* «همکاران سیستم» و «سپیدار» دو شرکت بورسی مهم شما محسوب می‌شوند. آیا برنامه دیگری برای بورسی شدن دیگر زیرمجموعه‌ها دارید؟
«همکاران سیستم» و «سپیدار سیستم آسیا» به عنوان شرکت مادر و زیرمجموعه، طی این سال‌ها فعالیت قابل‌قبولی در شرکت‌های بورس و فرابورس داشته‌اند. با این‌حال؛ همکاران سیستم همچنان استراتژی حضور پررنگ‌تر در بازار سرمایه را دنبال می‌کند. با توجه به اینکه شرکت‌های زیرمجموعه بزرگی داریم، این پتانسیل وجود دارد که در این مارکت فعال‌تر باشیم، با این حال در وهله نخست لازم است مقدمات حضور در بازار فراهم شود و امکان حضور موفق این شرکت‌ها در بازار سرمایه سنجیده شود.
* یکی از موضوعات مهم در شرکت‌های آی تی محور دارایی‌های مشهود و نامشهود است. این نوع دارایی‌ها چه نقش و اهمیتی برای شرکت‌ها دارند؟
چالش بزرگ شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی در ایران، مدل عرضه و شفافیت دارایی‌های نامشهود در بازار سرمایه است. در بورس، شرکت‌های سنتی به‌دلیل متکی بودن بر دارایی‌های فیزیکی با سهولت بیشتری می‌توانند دارایی‌های خود را ارزش‌گذاری کنند، اما شرکت‌های دانش‌محور یا فعال در بخش فناوری اطلاعات، فرمول مشخصی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های خود ندارند. بررسی اجمالی صورت‌های مالی شرکت‌ها در دنیا نشان می‌دهد شناسایی دارایی‌های نامشهود بر اساس برآوردها و شناخت صاحبان کسب‌وکارها متناسب با سیاست‌های داخلی آنها انجام می‌شود و استانداردهای شناسایی و تحلیل ارزش‌گذاری‌ها تفسیرپذیر است. اگر نگاهی به شرکت‌های برتر فناوری بورسی در دنیا داشته باشیم، در مقایسه با شرکت‌های بزرگ دیگر، دارایی مشهود چندانی ندارند. دارایی اصلی در این شرکت‌ها توانمندی‌های دانشی، ارزش برند، حق امتیاز، نرم‌افزارها و پلتفرم‌های آنها است. اما در ایران این موضوع کاملا متفاوت است. در بازار سرمایه همچنان فرمول مشخصی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود وجود ندارد و تاکنون هیچ برنامه مشخصی برای این مدل شرکت‌ها که عمده دارایی‌ها آنها فکری است، صورت نگرفته است. برای نمونه، اگر شرکت‌های آی‌تی محور، مشابه «همکاران سیستم» شناسایی دقیقی از میزان دارایی‌های نامشهود خود داشته باشند و حق امتیاز، تکنولوژی و حتی دانش و سرمایه فکری را در تحلیل‌های خود عرضه کنند، همه مولفه‌های بازار سرمایه می‌تواند دستخوش تغییر و تحول شود. تخمین این دارایی‌ها برای شرکت‌ها علاوه براینکه سرمایه را افزایش می‌دهد، می‌تواند ارزش کل بازار سرمایه را نیز تا حد قابل‌توجهی ارتقا دهد.
- بیشتر بخوانید:
دو عاملی که در سال جدید بازار مسکن را متحول می‌کنند
* با این تفاسیر شما معتقدید که امروز دارایی‌های نامشهود جایگاه مهمی در توسعه کسب و کارها دارند؟ اینطور نیست؟
با توجه به جایگاه امروزی دارایی‌های فکری در تجارت جهان و نقشی که این دارایی‌های ارزشمند می‌توانند در توسعه و کسب درآمد بیشتر برای بنگاه‌های کوچک و بزرگ اقتصادی و دولت‌ها داشته باشد، مدیریت این نوع دارایی‌ها، اهمیت ویژه‌ای دارد. دارایی‌های نامشهود، مجموعه‌ای از قابلیت‌ها و توانمندی‌های یک سازمان است که به‌عنوان منبعی برای مزیت رقابتی پایدار و رشد و توسعه اقتصادی به کار گرفته می‌شود. در حال حاضر در کشور ما دیگر مثل گذشته توجه سهامداران و بازار سرمایه صرفاً محدود به دارایی‌های مشهود و نقدینگی شرکت‌ها نیست، بلکه به عوامل نامشهود و ارزش‌آفرین شرکت‌ها نیز توجه می‌شود. استفاده‌کنندگان از اطلاعات مالی برای تصمیم‌گیری در خصوص سرمایه‌گذاری، اعطای اعتبار و سایر تصمیم‌های مرتبط، نیاز به صورت‌های مالی جامع و کامل دارند. با این حال، صورت‌های مالی کنونی شرکت‌ها به‌دلیل انعکاس ندادن ارزش دارایی‌های نامشهود، سند جامعی برای مخاطبان به‌شمار نمی‌رود.
* عنوان کردید که بحث ارزش‌گذاری دارایی‌ها مقوله مهمی است. چه شیوه‌های ارزش‌گذاری در بورس‌های دنیا برای دارایی های نامشهود وجود دارد؟
اصلی‌ترین روش شناسایی دارایی‌های نامشهود فیزیکی، تخصیص هزینه است. در حال حاضر یکی از موضوعاتی که در مباحث بین‌المللی مطرح است و جای خالی آن در ایران دیده می‌شود، بحث استانداردهایی است که هنوز در مباحث دارایی‌های نامشهود وجود ندارد و روش‌های تخصصی، مالی و حرفه‌ای دقیقی برای آن شناسایی نشده است که چه میزان از تخصیص هزینه مربوط به شناسایی دارایی و از چه زمانی مربوط به نگه‌داشت آن است. موضوع دیگر این است که هنوز ذی‌نفعان بازار سرمایه ایران با پتانسیل‌های صنعت نرم‌افزار آشنایی کافی ندارند و ایجاد این شناخت نیاز به فرهنگ‌سازی دارد. نرم‌افزار و IT به تمامی صنایع سرویس می‌دهد و می‌تواند موجب توسعه ظرفیت‌های تولید، نگاه مدیریتی و بهره‌وری بیشتر شود.
* بررسی‌ها نشان می‌دهد ۱۰ شرکت برتر کنونی دنیا در حوزه آی تی فعالیت دارند، از نگاه شما این شرکت‌ها چگونه توانسته‌اند فرمول‌های ارزش‌گذاری را پیاده کنند و دراین مسیر موفق شوند؟
چندین عامل در موفقیت این شرکت‌ها در حوزه ارزش‌گذاری مطرح است. پیشرو بودن در استفاده از تکنولوژی، حمایت قوانین رگولاتوری، وجود استانداردهای مشخص‌تر، مراجع حرفه‌ای و میزان شفافیت دفاتر و گزارش‌گری‌ها سهولت بیشتری را برای شناسایی دارایی‌های نامشهود در سطح بین‌المللی ایجاد کرده است.
* برای‌اینکه چنین فرمول‌های استانداردی در ایران پیاده‌سازی شود، چه اقداماتی باید انجام شود؟
اصلاح در مبانی که پیش‌تر مطرح شد، کمک شایانی به بهبود این بخش می‌کند. شرکت‌ها نیز باید با توجه به اهمیت این موضوع استانداردسازی صورت‌های مالی و توجه به دارایی‌های نامشهود را شروع کنند. در همین زمینه شرکت «همکاران سیستم» سعی کرده است در سال‌های اخیر این مسیر را تاحدودی هموار کند. برای نمونه؛ چند سال گذشته در کمیته‌ای که از سوی اتاق بازرگانی ایران تشکیل شد به موضوع مالکیت فکری ورود کردیم. در شروع، بحث مالکیت فکری، ارزش‌گذاری و کپی‌رایت مقوله ناشناخته‌ای بود اما اکنون بیشتر به آن توجه می‌شود و مراحل خوبی را طی کرده است. همچنین موضوع آگاهی‌بخشی به بازار سرمایه به‌خصوص در حوزه ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود هم باید بیش از گذشته بررسی شود و این موضوع نیز مستلزم پیگیری مستمر شرکت‌ها و نهادناظر است.
* اما با توجه به شرایط فعلی و توضیحاتی که ارائه کردید، راه طولانی برای تحقق اهدافتان درپیش دارید.
حتما راه سختی پیش رو داریم اما به این دلیل که این روش در دنیا تجربه شده است، امیدواریم بتوانیم استفاده مناسبی از فرآِیندهای موجود داشته باشیم. در اولین قدم باید درباره مدل‌های ثبت این روش‌ها بحث شود و استانداردهای آن مورد توجه شرکت‌های داخلی و نهادهای مربوط قرار گیرد.
* عرضه سهام بورسی شرکت‌های سنتی با حجم بالای دارایی مشهود در مقایسه با کسب‌وکارهای نوین با حجم دارایی‌های نامشهود از نظر عملکرد، چه تفاوتی دارد؟
این شرکت‌ها در چند بخش با یکدیگر تفاوت دارند؛ نخستین تفاوت سرعت رشد است که پیش‌تر به آن اشاره شد. شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر دارایی نامشهود، برخلاف شرکت‌های سنتی به دلیل نوآوری، خلاقیت و تکنولوژی رشد نمایی با شیب تند دارند. تفاوت دیگر حجم سرمایه‌گذاری در این شرکت‌هاست. شرکت‌های بزرگ در طول سال با خرید تجهیزات، ساختمان و ماشین‌آلات رشد می‌کنند و کسب‌وکار خود را توسعه می‌دهند در حالی‌که شرکت‌های مبتنی بر دارایی‌های نامشهود یا دانش‌محور با سرعت بیشتری می‌توانند رشد سرمایه و توسعه کسب‌و کار را در برنامه داشته باشند. به دلیل اینکه این شرکت‌ها وابستگی چندانی به تجهیزات ندارند، علاوه برمنابع و نیروی انسانی متخصص، می‌توانند از ایده‌ها و نوآوری‌ها به عنوان عوامل رشد و توسعه استفاده کنند. ضمن‌اینکه رقابت در این دو شرکت نیز متفاوت است. در شرکت‌های بزرگ و سنتی، محصولات و دارایی‌ها دارای مدل ارزش‌گذاری مشخصی است اما در شرکت‌های سنتی، کالا تعریف شده است و ارزش‌گذاری به‌راحتی انجام می‌شود. در شرکت‌های دانش محور اگر نوآوری متفاوتی انجام شود، تخمین ارزش بازار و میزان مشتریان، از سوی صاحبان شرکت‌ها انجام می‌شود.
* ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود چه چالش‌ها و مشکلاتی برای بورس ایران به وجود آورده است؟
هم‌زمان با فصل جدید رونق و توسعه بازار سرمایه از ابتدای سال ۹۹، زمزمه ورود شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان به بورس بیش از هر زمان دیگری شنیده شد. این شرکت‌ها در حالی برای بورسی شدن اعلام آمادگی کردند که سازوکار مشخصی برای ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود آنها در نظر گرفته نشده بود. با توجه به اینکه سهم زیادی از سرمایه این مدل شرکت‌ها، دارایی‌های نامشهود است و هم‌اکنون این دارایی‌ها در ترازنامه شرکت‌ها لحاظ نمی‌شود، ورود بسیاری از آنها به این بازار منتفی شد. برای نمونه؛ اگر یک شرکت تولیدکننده دوربین وارد بورس شود، نهاد ناظر به راحتی می‌تواند دارایی‌ها و سرمایه آن شرکت را تخمین بزند. اما دارایی‌های شرکت‌های دانش‌محور به سهولت قابل اندازه‌گیری نیست و مدل مشخصی برای این دارایی‌ها در صورت‌های مالی شرکت‌ها تبیین نشده است.
* در پایان همکاران سیستم به عنوان یک شرکت آی‌تی که دغدغه ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود را دارد، چه راهکارهایی برای تسهیل فرآیند این چالش‌ها دارد؟
باید توجه داشت که حرکت به سمت ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود یک ضرورت جدی است. متولیان بورسی و حسابرسی باید هر چه سریع‌تر به سمتی حرکت کنند که راهکارهای مشخص برای ارزش‌گذاری شرکت‌هایی که عمده دارایی‌های آنها نامشهود است، انجام شود. در همین زمینه، همکاران سیستم به عنوان یک شرکت با دارایی فکری بسیار ارزشمند، آمادگی دارد که تجربیات و دانش خود را دراختیار کارگروه‌ها و نهاد ناظر بورسی قرار دهد تا این جریان با قدرت بیشتری نسبت به گذشته به موفقیت برسد.
- هدیه محمودآبادی - روزنامه‌نگار