اگرچه ابزار گواهی سپرده کالایی در بورس کالا هنوز آن جایگاه قدرتمند را کسب نکرده و در مقایسه با معاملات فیزیکی در بورس کالا سهمی در حدود یک به هفتاد است، با این حال بخشی از ظرفیت‌های بروز نکرده در این بازار به سیاست‌های مختلفی برمی گردد که هنوز توسط دولت اتخاذ نشده و یا سیاست‌های زایدی که در خلال سال‌های اخیر در بازارهای کالایی بوده و به ابزارهای مالی مربوط به کالاهای مذکور نیز تعمیم یافته است.
یکی از این سیاست‌ها وضع مالیات بر ارزش افزوده در حوزه سپرده‌های کالایی است که نقش بسزایی در عدم استقبال شایسته از این ابزار در بورس کالا بر عهده داشته و به نظر می رسد در بودجه سال جاری حذف این مالیات بستر لازم را برای استقبال بیشتر از این اوراق فراهم خواهد کرد. در حال حاضر کالاهای متعددی در بورس کالا حضور دارند که مجهز به اوراق گواهی سپرده هستند که از آن جمله می توان به سکه طلا و برخی محصولات کشاورزی همچون زعفران و زیره و ... اشاره کرد با این حال بسیاری از محصولات از جمله مقاطع فولادی و یا برخی محصولات پتروشیمی به خوبی از ظرفیت‌های لازم برای تعریف اوراق گواهی برخوردارند و انتظار می رود با رفع مانع مهم مالیاتی از این ابزار با اهمیت زمینه همه گیری آن برای سایر کالاها در بورس کالا فراهم شود.
مدیران بورس در حال حاضر با بیان این نکته که محصولاتی مانند سیمان، مس، میلگرد در بازار معاملات گواهی سپرده به صورت ناپیوسته و به صورت یک بار معامله می شوند و مشمول مالیات بوده اند و این در حالی است که کالاهایی که به صرت پیوسته معامله می شوند از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند و به گفته مدیر توسعه فیزیکی بورس کالا قرار بر این شده است که معاملات ثانویه گواهی سپرده کالایی و خرید و فروش آن برای کالاهای مشمول مالیات ارزش‌افزوده نیز معافیت مالیاتی داشته باشد بنابراین تا زمانی که مشتری به منظور تحویل و خروج کالا به انبار مراجعه نکرده، معافیت وجود دارد و صرفا از هر مشتری که با قصد تحویل کالا به انبار مراجعه و کالا را از انبار خارج می‌کند، مالیات ارزش‌افزوده اخذ می‌شود.
بر این اساس اعتبار مالیاتی روی کالا قبل از اینکه وارد بورس‌کالا و تبدیل به گواهی سپرده کالایی شده باشد، از مالیات ارزش‌افزوده‌ای که مشتری پرداخت می‌کند، کسر خواهد شد؛ در نتیجه عملا از زمانی که کالا وارد انبار می‌شود تا زمانی که از انبار خارج نشده است، معاملات آن به عنوان معاملات ورقه بهادار در نظر گرفته می‌شود و خریدار و فروشنده با مالیات ارزش‌افزوده سر و کار نخواهند داشت.
این تصمیم به هر تقدیر مانع از پرداخت مالیات مضاعف برای کالاهایی می شود و در صورتی که کالای پشتوانه گواهی سپرده ماهیتاً مشمول مالیات بر ارزش افزوده باشد، مالیات مذکور تنها یک مرتبه و در زمان تحویل فیزیکی کالا وصول می‌شود و وظیفه پرداخت مالیات مذکور بر عهده تحویل گیرنده نهایی کالای پشتوانه گواهی سپرده کالایی خواهد بود. این تصمیم همچنین از سوی دیگر به توسعه ابزارهای مالی منتهی می‌شود که این ابزارها در بازارهای کالایی جهان از جایگاه بسیار زیادی برخوردارند و می توانند به ایجاد بسترهای جدید سرمایه گذاری در بازارهای کالایی در کشور منتهی شوند چراکه به دنبال این ابزارها و توسعه آن در بازارهای کالایی می توان انتظار داشت استقبال از سایر ابزارها مانند اختیار معامله یا قراردادهای آتی کالایی نیز رونق یابند و این موضوع انقلابی را در حوزه محصولات فلزی، معدنی، کشاورزی و پتروشیمی ایجاد خواهد کرد.
این در حالی است که بررسی تجربه انتشار گواهی سپرده کالایی در برخی محصولات کشاورزی هرچند با فراز و فرودهایی روبرو بوده، اما در مجموع بسیار مورد توجه فعالان این بخش قرار گرفته است تا جایی که در سال‌های گذشته فعالان حوزه پسته و یا زیره کاران برای تحویل محصول خود به انبارهای بورس کالا و دریافت گواهی سپرده مربوط به کالاهای خود در یک رقابت تنگاتنگ قرار داشتند و این مساله نشان می دهد نیاز به منابع مالی در بخش‌های مختلف به خصوص در خلال سال‌های اخیر و اکنون که تامین نقدینگی بسیار مشکل شده، برای فعالان اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است؛ به خصوص آن که این روش‌ها دست دلالان و واسطه‌ها را از محصولات مختلف کوتاه و حضور فعالان خرده پا را در بورس کالا پررنگ کرده است.
این ابزار در بخش کشاورزی توانسته روند معامله گری برای کالاها را تسهیل کند و در عین حال در عملیات کشف قیمت برای محصولات مختلف عملیات منطقی و عادلانه تری را بر مبنای رقابت واقعی و با حضور خریداران و فروشندگان واقعی رقم بزند. علاوه بر این بسیاری از ریسک‌های موجود در معاملات سنتی به وسیله ابزار گواهی سپرده پوشش داده می شود بطوری که ریسک‌هایی مانند ریسک قیمتی، ریسک‌های مرتبط با نحوه نگهداری کالا در فصول مختلف سال و مدیریت زمان مصرف کالا توسط این ابزار کنترل شده و پوشش داده می شوند.
البته واضح است که گواهی سپرده کالایی برای برخی محصولات از جمله محصولات معدنی و یا فلزات فولادی و یا کالاهای پتروشیمی شرایط خاصی را می طلبد و نیازمند فراهم سازی بسترهای مورد نیاز است؛ به عنوان مثال مسئله انبارهای مورد تایید بورس کالا ایجاد استانداردهای لازم برای این کالاها از اهمیت زیادی برخوردار است با این حال آن چه مشخص است گواهی سپرده کالایی می تواند بخشی از جبران هزینه‌های تامین مالی تولید را بر عهده بگیرد و هزینه‌های مربوط به این بخش را کاهش دهد و این در حالی است که دسترسی به کالا را نیز برای همگان تسهیل می کند.
- حمزه بهادیوند چگینی - روزنامه نگار