"سوت‌زنی" نوعی نظارت عمومی بر اعمال و رفتار شرکت‌ها و سازمان‌هاست که در بیشتر کشورها با پرداخت پاداش در عین عدم افشای نام فرد سوت‌زن همراه است؛ اما سوت‌زنی یک ویژگی بسیار مهم دارد که نباید از یاد برد: افشاگری باید در جهت منافع عمومی باشد نه منافع فردی، به عبارت دیگر به افشای آن دسته اطلاعات خصوصی یا طبقه‌بندی شده یک نهاد، سازمان یا شرکت که با اعمال نادرست، کلاهبرداری، دستکاری قیمت و... ارتباط دارد.
"سوت زنی" در بازار سرمایه از سال ۹۶ کلید خورد و در این راستا اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار در ابتدای سال گذشته، خبر از راه‌اندازی سامانه دیده‌بان سلامت بازار سرمایه داد و از همه فعالان و ذی‌نفعان بازار سرمایه دعوت کرد تا گزارش‌های موثق در خصوص ناهنجاری‌های عمده را در چهار حوزه ناشران، بازار، نهادهای مالی و فضای مجازی برای رسیدگی و بررسی جمع‌آوری و ارسال کنند. موضوعی که به پاداش ۶۱ و ۳۰ میلیونی ختم شد و حالا بسیاری مایلند بیشتر درباره جزئیات این روند بدانند.
دیده‌بانی برای جلوگیری از تخلفات
سعید ابراهیمی، سرپرست اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه ناهنجاری‌های عمده مورد بررسی در سامانه، شامل هرگونه فعل یا ترک فعل در حوزه قوانین و مقررات بازار سرمایه که دارای وصف مجرمانه یا متخلفانه است و موجب ضرر و زیان ذی‌نفعان، تاثیر بر قیمت اوراق بهادار یا تصمیم اشخاص برای معامله اوراق بهادار یا سلب اعتماد عمومی نسبت به بازار سرمایه می‌شود، گفت: تخلف از قوانین بازار سرمایه در چهار حوزه بازار اوراق بهادار، ناشران، نهادهای مالی و فضای مجازی قابل گزارش است که شامل انجام معامله متکی بر اطلاعات نهانی، استفاده از اطلاعات نهانی، ایجاد ظاهری گمراه کننده از روند معاملات اوراق بهادار یا کالا یا ایجاد قیمت‌های کاذب و یا اغوای اشخاص به انجام معاملات اوراق بهادار یا کالا، عدم رعایت ضوابط افشای اطلاعات، تخلف از قوانین و مقررات در تهیه صورت‌های مالی و ارائه اطلاعات خلاف واقع یا جعلی به سازمان یا بورس‌هاست.
وی ادامه داد: درمورد استفاده از اطلاعات نهانی به‌طور مثال گزارش موثقی داده می‌شود که فردی با استفاده از اطلاعات نهانی به نحوی به ضرر دیگران، به نفع خود یا به نفع اشخاصی که از طرف آنها به هر عنوان نمایندگی داشته باشند، قبل از انتشار عمومی، مورد استفاده قرار داده و یا موجبات افشاء و انتشار آنها را در غیر موارد مقرر فراهم کرده یا با استفاده از اطلاعات نهانی به معاملات اوراق بهادار مبادرت کرده باشد.
ابراهیمی درمورد نحوه صحت سنجی و راستی آزمایی گزارشات گفت: به‌طور کلی کار اصلی در اداره دیده بان سلامت بازار سرمایه بررسی گزارش جهت احراز کردن آن به عنوان یک گزارش موثق است، اگر در حوزه ناشران باشد باید به بررسی مستندات و اثرات مالی گزارش بپردازیم مثلا ممکن است مدیرعامل و اعضای شرکت برخلاف صرفه و صلاح سهامداران شرکت اقدام کرده و فساد مالی انجام داده باشند بنابراین صورت‌های مالی را بررسی می‌کنیم و حسب مورد با حسابرس و ناشر مکاتبه کرده و نسبت به اخذ مستندات جهت بررسی اقدام می‌کنیم. او افزود: در حوزه بازار با استفاده از سامانه‌های نظارتی، ناهنجاری گزارش شده مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرد، به‌طور مثال اگر فردی در قیمت اوراق بهاداری دستکاری کرده باشد باید به‌صورت تخصصی کلیه سفارشات فرد و معاملات آن ورقه بهادار در دوره وقوع بررسی شود و تاثیر آن بر روند معاملات مورد واکاوی قرار گیرد و در صورتی که جرائم موضوع فصل ششم قانون بازار محرز شود، گزارش جرم برای مرجع رسیدگی ارسال خواهد شد.
همچنین مهم است که دوره زمانی انجام تخلف حتما گزارش شود و گزارش همراه با مدارک و مستندات کافی باشد، به استثنای مواردی که امکان تهیه مدارک و مستندات فراهم نباشد.
به گفته سرپرست اداره دیده‌بان سلامت بازار سرمایه سازمان بورس در حوزه نهادهای مالی و فضای مجازی هم به تبع همان است، بازار سرمایه در بستر قوانین و مقرراتی است که ملاک کار بررسی رعایت قوانین است و تخلفات گزارش شده را برای صحت سنجی با آنها مصداق‌گذاری می‌کنیم.
ابراهیمی تصریح کرد: افراد و سوت زنانی که تمایل ندارند هویتشان برای سازمان مشخص شود می‌توانند به صورت بی‌نام در سامانه دیده بان سلامت بازار سرمایه به آدرس dideban.seo.ir گزارش ناهنجاری خود را ثبت کنند ولی پاداش در صورت احراز شرایط به گزارشگرانی که به صورت بانام اقدام به ثبت گزارش کرده باشند، اعطا خواهد شد. اطلاعات هویتی گزارش گران کاملا محرمانه تلقی شده و نزد سازمان محفوظ باقی خواهد ماند، مگر خود گزارشگر اقدام به افشای هویتش کند که در این صورت عواقب و مسئولیت‌های آن برعهده وی خواهد بود. وی درمورد پاداش تعیین شده برای سوت زنان گفت: در صورتی که گزارشگر مطابق مقررات حائز شرایط اعطای پاداش شود، در مواردی که در خصوص پرونده، دعوای کیفری یا تخلف انضباطی طرح شده باشد، معادل ۱۰ تا ۳۰ درصد مجموع مبلغ جریمه نقدی موضوع رأی یا آرای قطعی، به عنوان پاداش شخص یا اشخاص گزارشگر تعیین می‌شود؛ در سایر موارد در صورتی که به تشخیص هیأت مدیره سازمان، گزارش اعلامی در راستای جلوگیری از زیان ذی‌نفعان در بازار سرمایه مؤثر واقع شده باشد، معادل ۱۰ تا ۳۰ درصد زیان احتمالی مورد تخمین هیأت مدیره سازمان، به عنوان پاداش شخص یا اشخاص گزارشگر تعیین می‌شود.
- بیشتر بخوانید:
بانک‌ها نمی‌توانند لیدر باشند؛ چرا؟!
ارتقای شفافیت اطلاعات با دیده بان سلامت
سید مهدی پارچینی، مدیر نظارت بر بورس اوراق بهادار در گفت‌وگویی با هفته‌نامه اطلاعات بورس جزئیات سامانه دیده‌بان سلامت بازار و عمل سوت زنی را تشریح کرد.
***
*سامانه دیده‌بان سلامت بازار سرمایه با چه ساختاری راه‌اندازی شد؟
سامانه دیده‌بان سلامت بازار سرمایه یکی از شیوه‌های نوین و راهبردی گزارشگری تخلفات توسط فعالان بازار سرمایه و بهره‌مندی از نظارت مردمی با سازوکارهای قانونی و حقوقی در قالب سوت‌زنی بوده که این موضوع اصلی مهم و اساسی در حمایت از حقوق سهامداران است. از اهداف اصلی سامانه دیده‌بان سلامت بازار سرمایه دریافت گزارش‌های ناهنجاری در حوزه‌های ناشران، بازار، فضای مجازی و نهادهای مالی و متعاقباً شناسایی خلاءهای قانونی، پیگیری و بررسی آنهاست که در نهایت پس از دریافت گزارش، صحت و سقم گزارش‌های ارسالی بررسی شده و منجر به اقدامات نظارتی یا تهیه گزارش و ارسال به مراجع رسیدگی خواهد شد. گزارشگران می‌توانند به دو صورت با نام و بی نام در سامانه اقدام به ثبت گزارش تخلف کنند، در صورت ثبت گزارش ناهنجاری به‌صورت با نام، مشخصات اصلی گزارشگر از او دریافت شده و در صورتی که مطابق مقررات حائز شرایط دریافت پاداش شود، به ایشان پاداش اعطا خواهد شد اما در صورتی که فعال بازار سرمایه تمایلی به احراز هویت نداشته باشد می‌تواند به‌صورت بی‌نام اقدام به ثبت گزارش کند.
* گفته شده به سوت زن پاداشی معادل ۱۰ تا ۳۰ درصد جریمه بریده شده برای متخلف داده می‌شود. بر چه اساسی درصد پرداختی تعیین می‌شود؟
وفق مقررات در مواردی که در خصوص پرونده، دعوای کیفری یا تخلف انضباطی طرح شده باشد، معادل ۱۰ تا ۳۰ درصد مجموع مبلغ جریمه نقدی موضوع رأی یا آرای قطعی، به عنوان پاداش شخص یا اشخاص گزارشگر تعیین می‌شود. در سایر موارد در صورتی که به تشخیص هیأت مدیره سازمان، گزارش اعلامی در راستای جلوگیری از زیان ذی‌نفعان در بازار سرمایه مؤثر واقع شده باشد، معادل ۱۰ تا ۳۰ درصد زیان احتمالی مورد تخمین هیأت مدیره سازمان به عنوان پاداش شخص یا اشخاص گزارشگر تعیین می‌شود.
* تاکنون چند گزارش سوت‌زنی داده شده است؟
تاکنون مجموعاً تعداد ۱.۵۸۸ مورد شکایت به سامانه اداره دیده بان سلامت بازار سرمایه در حوزه‌های مختلف ارجاع و توسط کارشناسان مربوطه بررسی شده است.
* نحوه گزارش به چه صورت است؟
افراد پس از آگاهی از هرگونه ناهنجاری عمده در حوزه‌های بازار، ناشران، نهادهای مالی و فضای مجازی می‌توانند با مراجعه به نشانی اینترنتی dideban.seo.ir نسبت به ارسال گزارش ناهنجاری به همراه مستندات موثق به صورت با نام و بی نام اقدام کنند.
* علت طولانی بودن روند بررسی ها چیست؟
تمامی شکایات واصله به سامانه اداره دیده بان سلامت پس از تعیین حوزه مربوطه توسط گزارشگران، به‌صورت سیستمی به کارتابل کارشناسان مربوطه ارجاع و مورد رسیدگی قرار می‌گیرد. موارد قابل بررسی، پس از مشاهده گزارش‌ها و مستندات الحاقی احصا شده و اقدامات نظارتی متناسب با نوع گزارش از جمله تهیه گزارش تخلفاتی/کیفری، اخذ گزارش شفاف سازی از سوی ناشران، شناسایی خلاءهای قانونی، ارائه پیشنهاد به واحدهای مختلف سازمان به منظور پیشگیری از وقوع جرم و تخلف و ... صورت می‌پذیرد.
در مواردی که گزارش واصله منتج به گزارش تخلفاتی/ کیفری شده، حصول نتیجه نهایی مستلزم در مراحل مختلف از جمله اخذ توضیحات و دفاعیات متهمان، تهیه گزارش تخلفاتی/ کیفری، برگزاری جلسات متعدد رسیدگی حقوقی، ابلاغ رأی بدوی، دریافت درخواست تجدید نظر احتمالی شاکیان نسبت به رأی بدوی و نهایتاً بررسی توسط هیأت مدیره سازمان و صدور رأی قطعی است.
* حکم نهایی را چه کسی بررسی و رسیدگی می‌کند؟
بررسی گزارشات دریافتی توسط کارشناسان مربوطه در اداره دیده بان سلامت بازار سرمایه در حوزه‌های تخصصی ناشران، بازار، نهادهای مالی و فضای مجازی انجام و در صورت احراز ناهنجاری، گزارش تخلفاتی/کیفری تهیه و به معاونت حقوقی سازمان ارسال می‌شود پس از ارائه گزارش جلسه هیأت رسیدگی به تخلفات، متشکل از مدیر پیگیری تخلفات به عنوان رئیس هیأت، مدیرنظارتی مربوطه در سازمان و یک نفر خبره حقوقی به انتخاب هیأت مدیره سازمان تشکیل می‌شود. مرجع رسیدگی پس از بررسی دلایل و مستندات پرونده و دفاعیات اشخاص مورد رسیدگی، در صورت احراز کفایت رسیدگی، با اعلام ختم رسیدگی نسبت به صدور رأی بدوی اقدام می‌کنند.
- ملیکا حمزه‌ئی - روزنامه‌نگار