هرگاه در ارتباط با دلیل کمبود و قطعی برق سوال می‌شود، هر بخش مشکل را دیگری می‌داند. ریشه‌یابی دلیل اصلی ابرچالش برق با نمایندگانی از کل چرخه تولید برق شامل نیروگاهی‌ها، شبکه توزیع، بورس انرژی، صنایع مادر، پایین دستی و مصرف کننده برق در قالب یک میزگرد در هفته نامه اطلاعات بورس مورد بررسی قرار گرفت.
سید علی محمد ابویی، نایب رئیس انجمن نوردکاران فولادی ایران؛ محمدرضا احسانفر، مدیرعامل شرکت صنایع سیمان زابل؛ حمیدرضا باقری، مدیر توسعه بازار برق؛ ابراهیم خوش‌گفتار، نایب رئیس هیات مدیره سندیکای تولیدکنندگان برق؛ علی رستمی، سرپرست شرکت ملی صنایع مس ایران پیمان کنعان، مدیرعامل شرکت توسعه مولد نیروگاهی جهرم و علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی مهمانان این میزگرد هستند.
* مشکل کنونی صنعت برق و موارد مشابه با دولت و وزارت نیرو چیست؟
پیمان کنعان: در صنعت نیروگاهی قیمت گذاری دستوری مهمترین آفت در صنایع کنونی است. از سال گذشته وزارت نیرو در بخشنامه‌هایی به صنایع پرمصرف اعلام کرد که برق با قیمت خرید تضمینی به آنها فروخته خواهد شد. در بخش خانگی نیز شاهد افزایش قیمت بها و جریمه برای شهروندان پرمصرف هستیم در حالی که قیمت برق همچنان به شکل دستوری و بدون تغییر توسط وزارت نیرو تعیین و به نیروگاهی‌ها ابلاغ می‌شود و این صنعت راهی جز قبول ندارد.
محمدرضا احسانفر: صنایع از قوانین کارشناسی نشده آیین‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و ابلاغیه‌های خلق الساعه ضرر می‌بیند به عنوان مثال تمامی آیین‌نامه‌های مصرف، قیمت‌گذاری در حوزه‌های مختلف در یک ابلاغیه به شکل ناگهانی و بدون اعلام قبلی تغییر می‌کند. به عنوان مثال، هزینه حمل‌ونقل ۳۰ درصد افزایش می‌یابد و صنعتگر و تولیدکننده را شوکه می‌کند. موضوع دوم، بخشی نگری است، اساسا نمی‌توان با بخشی‌نگری چالش‌های اقتصاد را حل کرد چرا که با نگاه بخشی، مشکلات یک بخش را حل کرده اما مشکل را به بخش دیگر منتقل می‌کنیم در نهایت کلیت اقتصاد نمی تواند آرامش بگیرد. مشکل برق، ناترازی درآمد و هزینه و فقدان صرفه و توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذاری در صنعت برق است. و اساس این امر به جهت ارزبری سرمایه‌گذاری نه تنها در برق و در سایر صنایع مهم نیز عدم صدور آیین‌نامه هجینگ موضوع ماده ۲۰ قانون رفع موانع تولید است که می‌بایست حسب همان قانون ظرف سه ماه از تصویب آن توسط وزارت اقتصاد صورت پذیرد و اینک با گذشت سال‌ها هنوز عملیاتی نشده است. سوال اینجاست که در بورس ایران می‌توان براساس عرضه و تقاضا معامله کرد و یا هزاران مدل کنترل قیمت وجود دارد؟ مسئله دخالت دولت در صنعت یک درد همگانی برای صنایع است. تمام صنایع از صنعت غذا تا صنعت سیمان، دارو و برق درگیر یک مشکل بزرگ هستند و آن دخالت دولت در قیمت گذاری در حوزه نهاده‌های تولید، سوخت، هزینه‌های تامین مالی و از آن طرف بهای فروش محصول تولیدی است.
ابراهیم خوش گفتار: در برق با یک معضل مدیریتی مواجه‌ایم. هیات تنظیم بازار یک مصوبه دارد که براساس آن قبل از پایان سال، قیمت سال آینده برق اعلام شود. اکنون بیش از ۲ ماه از سال جدید گذشته و هنوز قیمت‌ها اعلام نشده است. سال ۱۴۰۰ برای سرمایه‌گذاری در صنعت نیروگاهی رشد منفی ۴ دهم درصدی در نظر گرفته شده بود. برای محاسبه این سود سرمایه‌گذاری در بخش نیروگاهی برای سال ۱۴۰۱، ۲ سناریو، سود نیم درصدی و سود ۵.۸ درصدی وجود دارد، کدام سرمایه‌گذار در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کند که در بهترین حالت ۵.۸ درصد سود داشته باشد؟ تا این معضلات مدیریتی حل نشود، موضوع برق حل نمی‌شود چون اولویت، تامین برق خانگی است؛ در صورتی که صنایع نیز برنامه‌ریزی کنند و برق تولید کنند، باز مجبور هستند برق خود را به بخش خانگی بدهند. با این روند دولت، صنایع نیز در برق سرمایه گذاری نمی‌کنند و در نهایت هم شاهد قطع برق بخش خانگی و تعطیلی صنعت خواهیم بود. برای جلسه حضوری با وزیر پیشین ۳ سال منتظر شدیم و اکنون نیز بیش از چند ماه است که برای صحبت با وزیر نیروی جدید منتظریم.
سید علی محمد ابویی: علت اصلی ناتوانی دولت، اصل امنیت سرمایه گذاری است. در آبان ۱۴۰۰ با سرمایه ۳۰۰ میلیارد تومانی پست ساخته و به وزارت نیرو تحویل داده‌ایم به امید تامین برق اما حال وزارت نیرو زیر تعهدات خود زده است. اگر در تهران معادل این سرمایه زمین خریده بودیم حداقل ۲۰ برابر شده بود و حال وزارت نیرو عنوان می‌کند خطی که خودت ایجاد کرده‌ای به خودت می‌فروشیم و دیماند حق انتقال می‌گیرم. امنیت سرمایه‌گذاری وجود ندارد، امروز به جای آنکه به ما خسارت بدهند روش خود را تغییر داده است. حاکمیت باید جواب ما را بدهد چرا که من به عنوان صنعتگر بر اساس قرارداد سرمایه‌گذاری کرده‌ام اما وزارت نیرو این قرارداد را نامعتبر کرده است در حالی که تغییر قوانین عطف به ماسبق نمی‌شود. وزارت نیرو حقوق مکتسبه ما را نادیده می‌گیرد؛ این به چه معناست چرا باید پست بسازیم و حتی فضا و زمین آن را بدون هیچ‌گونه حق و حقوق به وزارت نیرو واگذار کنیم و حال وزارت نیرو اعلام می‌کند ۳۵ درصد حق انتقال می‌گیرد! حق انتقال از چه چیزی می‌گیرید؟ حق انتقال از بخشی که ما سرمایه گذاری کرده‌ایم و رایگان در خدمت شما گذاشته ایم؟ وزارت نیرو، شما دیماند برای چه از ما گرفته اید؟ آن را به قیمت روز به ما بازگردانید و سپس ۳۵ درصد حق انتقال بگیرید.
* موافق آزادسازی قیمت‌ها هستید؟
محمدرضا احسانفر: به طور جامع و کامل با آزاد سازی قیمت‌ها موافق و معتقدم عرضه و تقاضا باید مرجع تعیین قیمت در بازار باشد. بعد از جنگ جهانی دوم صدراعظم آلمان ایستاد و گفت که قیمت‌ها آزاد شود، این فرد تخطئه شد اما در نهایت بعد از یک دوره گذار از بحران، عرضه و تقاضا متعادل و منتج به شکوفایی اقتصادی شد. آیا یک مرد پیدا می‌شود که چنین کند؟ با آزادسازی قیمت‌ها یک دوره کوتاه زمانی اقتصاد و کشور دچار مشکل می‌شود اما بعد از آن اقتصاد به شکوفایی می‌رسد.
* تبعات چالش قطعی برق برای سهامداران و صنایع چیست؟
علی رستمی: در ارتباط با برق و اثرات آن بر کسب و کارها، صنعت و اقتصاد کشور سخن ناگفته‌ای نمانده است. نکته مهم این است که در چند سال اخیر علاوه بر آنکه از ناحیه قطع و کاهش میزان دیماند برق بر اقتصاد و جامعه ضرر وارد شده، بخش بزرگی از این زیان‌ها به سهامداران شرکت‌ها وارد شده است. به عنوان مثال برق شرکت ملی صنایع مس (فملی) نزدیک به یک ماه قطع بود و شرکت با این قطعی بیش از چند میلیون دلار منافع خود را از دست داد. به طور کلی زمانی که میزان تولید در شرکت ملی صنایع مس کاهش یابد در پایین دست این زنجیره نیز کمبود منتقل می‌شود و به صنایع بالا دست نیز به واسطه آسیب به پیمانکاران و... در قالب یک بحران منتقل می‌شود. این بحران‌ها آسیبی است که در زنجیره صنعت مس به خاطر توقف برق رخ داده است.
محمدرضا احسانفر: برق بسیاری از صنایع از جمله صنایع سیمانی، فولادی براساس ابلاغیه وزارت نیرو و وزارت صمت سال‌های پیش با کاهش چشمگیری روبرو بود به شکلی که صنعت سیمان با چالش‌های اساسی و ضررهای هنگفت مواجه شد.
* اصلا توسط صنایع در زمینه تولید برق سرمایه‌گذاری انجام شده است؟
علی رستمی: ما در شرکت ملی صنایع مس اتفاقا در زمینه برق سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. تامین برق یکی از برنامه‌های زیرساختی شرکت ملی صنایع مس بود که در سال ۸۸ استارت خورد. با پیش بینی کمبود برق و برای جبران کسری برق زمانی که در شرکت ملی صنایع مس بودم سرمایه گذاری ایجاد نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی سمنگان سیرجان آغاز شد و توانستیم با این پروژه ۴۵۰ مگاوات برق وارد شبکه کنیم. میزان نیاز برق شرکت ملی صنایع مس ۲۰۰ تا ۲۵۰ مگاوات است اما در شرایط بحرانی برق این شرکت قطع می‌شود و ضرر هنگفت به شرکت و سهامداران فملی وارد می‌شود. خواهش ما از
برنامه ریزان صنعت برق این است که با در نظر گرفتن تمام وجوه و در طول یک یا دو سال برنامه‌ای جامع را طراحی و ابلاغ کنند و امیدوار باشیم که اگر این مسیر اعلام شده را طی کنیم به یک برق پایدار می‌رسیم.
* چرا صنایع دیگر از سرمایه‌گذاری در زمینه برق استقبال نمی‌کنند؟
سید علی محمد ابویی: امنیت سرمایه‌گذاری در ایران بسیار پایین است. بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها در ایران بدون مشورت صاحبان صنایع اتخاذ می‌شود. اینکه قانون‌گذار بتواند شبانه قوانین را عوض کند، امنیت سرمایه‌گذاری را زیر سوال می‌برد به همین دلیل سرمایه‌گذار رغبت به سرمایه‌گذاری در این بخش را نمی‌کند.
علی رستمی: در حال حاضر به سمت تولید برق خورشیدی تشویق می‌شویم. امسال باید ۴۰۰ مگاوات برق خورشیدی توسط شرکت ملی صنایع مس تولید شود. نمی‌دانیم آیا با تولید این میزان برق، صاحب برق تولیدی خود خواهیم بود و یا دوباره تجربه تلخ نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی سمنگان تکرار خواهد شد.
* تعهدی در تولید برق از شما درخواست شده است؟
علی رستمی: هم اکنون برنامه نصب نزدیک به هزار مگاوات برق خورشیدی در استان‌های کرمان و آذربایجان شرقی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان را برای دو سال آتی طراحی کرده‌ایم. خواهش ما این است که راهی مشخص و مطمئن پیش پای صنعت برای تامین برق گذاشته شود. این ظلم بزرگی است که صنایعی که در سال ۹۸ مجوز برق گرفته‌اند، برق دارند ولی شرکت ملی صنایع مس که ۵۰ سال پیش مجوز برق را دریافت کرده امروز با مشکل قطع برق مواجه است و هیچ اولویت‌بندی برای قطعی برق بین صنایع بزرگ و مادر و صادراتی نیست.
* از طرف وزارت صمت برای حل مشکل برق صنایع راهکاری ارائه شده است؟
علی رستمی: راهکار مجموعه وزارت نیرو این است که اورهال‌ها در دوره قطعی برق انجام شود. اما در صنعت مس اورهال یک ماهه نداریم. بررسی سابقه صنعت مس نشان می‌دهد اورهال یک یا چند روز بیشتر زمان نمی‌برد.
محمدرضا احسانفر: راهکار ارائه شده به ما نیز اورهال است.
سید علی محمد ابویی: به ما نیز راهکار ارائه شده همان اورهال است.
* اورهال برای قطعی برق تنها یک پیشنهاد است، وزارت نیرو اقدام خاصی برای تامین برق مستمر صنایع انجام داده است؟
علی رستمی: خیر، وزارت نیرو اعلام کرد در ایام پیک مصرف برق تعهدی برای تامین برق نداریم.
محمدرضا احسانفر: خیر، در ایام پیک مصرف برق وزارت نیرو تعهدی برای تامین برق به ما نداده است.
* بی برقی به خاطر بی پولی دولت است؟
علی رستمی: فضای بی اعتمادی فضای بی پولی نیست؛ مهم ترین بخش اقتصاد اعتماد است، وزارت نیرو باید شرایط اعتماد صنعت را فراهم کند و این فضای بی اعتمادی را جمع کند.
* چرا سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت برق و آب از طرف صنعتگر با چالش مواجه شده است؟
علی رستمی: سه شرکت بزرگ کشور در پروژه انتقال آب خلیج فارس به فلات مرکزی مشارکت کردند به این امید که آب مورد نیاز صنعت خود را در این انتقال تامین کنند. بعد از اجرای این پروژه حالا به این شرکت‌ها تکلیف شده که باید این آب را برای تامین آب مورد نیاز کرمان واگذار کنند. صنعت می‌گوید ما برای تامین مایحتاج خود آب را به فلات مرکزی کشیده و بیش از یک هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کرده‌ایم، حداقل وزارت نیرو یک قرارداد با شرکت‌های انتقال‌دهنده آب ببندد و قیمت تمام شده آب را نیز اعلام کند و براساس قیمت تمام شده، این آب را از شرکت‌ها بخرد اما متاسفانه پاسخ فقط یک تکلیف است؛ شما لوله‌گذاری انتقال آب را تا شهر انجام داده، آب را هم منتقل می‌کنید و قرارداد هم نمی‌بندیم.
* میزان برق تولیدی تمام نیروگاه‌ها و نیاز کشور چقدر است؟
پیمان کنعان: در حال حاضر حدود ظرفیت نیروگاهی منصوبه اعم از نیروگاه‌های قدیمی و جدید در کشور حدود ۸۳ هزار مگاوات است، نیروگاه‌های آبی، سیکل ترکیبی و تمام مجموعه‌هایی که تولید برق داریم و آنچه در حال حاضر و در پیک نیاز می‌تواند تولید شود، حدود ۵۹ تا ۶۰ هزار مگاوات با محدوده ۵ درصدی بیشتر یا کمتر است اما نکته قابل توجه که در سال ۱۴۰۰ با آن مواجه شدیم فاصله بین تولید و مصرف بود که حداقل بین ۱۵ هزار مگاوات است.
* میزان مصرف برق کشور در سال ۱۴۰۵ چقدر است؟
ابراهیم خوش گفتار: سال ۹۴ پیش بینی شده بود که مصرف برق برای سال ۱۴۰۱ در حدود ۷۰ هزار مگاوات است؛ امروز می‌دانیم سال ۱۴۰۵ نزدیک به ۸۰ هزار مگاوات مصرف برق داریم. به دلیل مشکلاتی که در زمینه برق وجود داشت در برنامه ششم توسعه یک قرارداد برق امضاء نشد. امروز میزان کمبود برق کشور ۱۵ هزار مگاوات است؛ در بهترین حالت سالی ۳ هزار مگاوات می‌توانیم تولید برق به شبکه اضافه کنیم. این ناترازی هر روز بیشتر می‌شود مگر آنکه برای حل این مشکل کار خارق‌العاده ای شود. در غیر این صورت من به ضرس قاطع می‌گویم ۱۰ سال خاموشی داریم.
* برق با چه قیمتی از شما خریداری و با چه قیمتی فروخته می‌شود؟
پیمان کنعان: توانیر قیمت برق برای صنایع را در سه بخش کم بار، میان‌بار و اوج بار محاسبه و به صنایع ابلاغ کرده است. در این ابلاغیه که اردیبهشت ۱۴۰۰ صادر شده، قیمت هر کیلووات ساعت انرژی تحویل به صنعت برای کم باری، ۱۷۷۸ و برای اوج بار ۷۱۱۴ ریال است. در حال حاضر خرداد ۱۴۰۱ قیمت بازار برق به ازای هر کیلووات ساعت، در سقف ۶۴۲ ریال است در حالی که قیمت تمام شده در مجموعه‌های نیروگاهی عددی بسیار بالاتر از این است. ساده‌تر اینکه اگر قرار بر سرمایه‌گذاری با شرایط اقتصادی فعلی باشد، این قیمت در حد قیمت‌های تضمینی که در حال حاضر به‌طور متوسط بالای ۵۰۰ تومان است باید خریداری شود که برای سرمایه‌گذار توجیه داشته باشد.
* ناترازی در بخش برق از چه زمانی رخ داد؟
ابراهیم خوش گفتار: تا پایان سال ۹۲ تولید برق دولتی بود و بعد از آن قانونی گذاشته شد که دولت در موضوع برق سرمایه‌گذاری نکند، تا اواسط برنامه پنجم توسعه یعنی سال ۹۳ وضع تولید برق خوب بود؛ بخش خصوصی در این صنعت سرمایه‌گذاری می‌کرد اما از اواسط برنامه پنجم که سیستم، قیمت برق را فریز کرد، در خرید و فروش برق ناترازی به‌وجود آمد.
* چرا قیمت برق فروخته شده به مصرف کنندگان پایین است؟
حمیدرضا باقری: تعرفه‌های قیمت خرید برق دست ما نیست؛ توسط مجلس و نهادهای قیمت‌گذار تعیین می‌شود و ما ملزم به اجرا و رعایت آن هستیم.
* تعرفه‌های برق خریداری شده از مصرف کنندگان چگونه و بر چه اساسی تعیین می‌شود؟
حمیدرضا باقری: برای حمایت از مصرف کنندگان تعرفه‌های برق با ملاحظات مختلف برای انواع مشترکین تعیین می‌شود و رعایت آن تعرفه‌ها توسط شرکت‌های توزیع و برق منطقه‌ای لازم است.
* عملکرد وزارت صمت نسبت به صنعت نیروگاهی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
علی نقوی: یکی از موضوعات اصلی این است که به نیروگاه به عنوان صنعت نگاه نشده است، وزارت صمت هیچ نقشی در توسعه صنعت نیروگاهی ندارد و حتی در برخی از مواقع نیز موضع مخالف با منافع نیروگاه‌ها برای افزایش قیمت برق به دلیل تاثیر آن بر بهای تمام شده سایر صنایع داشته است. در حالی که براساس برخی مطالعات تاثیر آزادسازی نرخ برق بر بهای تمام شده صنایع حداکثر ۸ درصد خواهد بود.
* بدهکاری وزارت نیرو به نیروگاهی‌ها از چه زمانی است؟
ابراهیم خوش گفتار: از آنجایی که هزینه تولید برق از قیمت اعلامی دولت بیشتر بود، قرار شد دولت مابه التفاوت قیمت تولید برق و قیمت اعلامی را به نیروگاه‌دار پرداخت کند. تا سال ۸۹ این پول پرداخت می‌شد و وزارت نیرو بدهکار نبود اما با شروع بحران ناترازی برق از سال ۹۲ و پایبند نبودن متصدیان جدید وزارت نیرو به قانون، موضوع پرداخت‌ها تبدیل به معضل بزرگ در صنعت برق شد.
* موضوع وام‌های ارزی ۱۲ نیروگاه برقی چیست؟
ابراهیم خوش گفتار: چند نیروگاه در برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه ایجاد شد. برخی سرمایه‌گذاران در برنامه چهارم و پنجم توسعه، برای ساخت نیروگاه سرمایه‌گذاری انجام دادند و وام صندوق توسعه ملی نیز دریافت کردند. این وام‌ها باید به شکل ارزی بازگردانده شود اما سرمایه‌گذاران نیروگاهی به دلیل نوسانات قیمت ارز با مشکل روبرو شدند چرا که قیمت ارز چندین برابر شده و قیمت برق تغییر آنچنانی نکرده است. وزارت نیرو با این ۱۲ نیروگاه که وام ارزی دریافت کردند باید جلسه‌ای می‌گذاشت و راهکاری برای حل مشکل پیدا می‌شد. وقتی از نیروگاهی‌ها حمایت نشود به طور قطع سرمایه‌ها دیگر به سمت سرمایه‌گذاری در این صنعت پیش نمی‌رود.
* برای دریافت مطالبات خود از وزارت نیرو چه کرده‌اید؟
ابراهیم خوش گفتار: مصوبه شورای اقتصاد سال ۹۱ تاکید می‌کند که سالانه قیمت برقی که از نیروگاه خریداری می‌شود بر اساس نرخ ارز و تعدیل ریال به عنوان قیمت واقعی برق اعلام شود. تنها ۲ سال این مصوبه توسط وزارت نیرو اجرایی شد. نیروگاه‌ها نسبت به اجرایی نشدن این مصوبه اعتراض کردند اما جوابی نشنیدند. یکی از مصوبات دیگر مربوط به هزینه تاخیر پرداخت پول است، بر اساس این مصوبه اگر وزارت نیرو پول نیروگاه‌دار را در زمان مقرر پرداخت نکرد، باید هزینه تاخیر بپردازد، نیروگاه‌دارها برای دیرکرد پرداخت‌های وزارت نیرو به دیوان عدالت اداری شکایت کردند و حکم به نفع نیروگاهی‌ها صادر شد اما وزارت نیرو مقابل این حکم نیز ایستاد.
* تامین برق دائم باید توسط وزارت نیرو انجام شود؟
ابراهیم خوش‌گفتار: وزارت نیرو در قراردادی با مشترکین اعلام کرده است که برق پایدار دائم به شما می‌دهم اما اکنون مسئولیت خود را بر گردن دیگری انداخته و به صنایع اعلام کرده است که باید نیروگاه بسازند و برق خود را تامین کنند.
* شما به عنوان مدیرعاملان صنایع مادر، برق دائم دریافت می‌کنید؟
محمدرضا احسانفر: خیر
سید علی محمد ابویی: خیر
علی رستمی: خیر
* صنایع می‌توانند بخشی از برق مورد نیاز خود را در بورس و بخشی را توسط برق منطقه‌ای تهیه کنند؟
حمیدرضا باقری : بله، الان هم همینطور است صنایعی که کد بورسی گرفته اند برقی را که یقین دارند حتما مصرف می‌کنند را در بورس یا دو جانبه معامله کرده و بقیه آن‌را از طریق برق منطقه‌ای می‌خرند. صنایع باید تا جایی که می‌توانند برق مورد نیاز خود را از بورس بخرند و نوسانات آن‌را از مالک شبکه که برق‌های منطقه‌ای هستند، خرید کنند.
* مدل‌های معاملاتی برق در ایران چگونه است؟
حمیدرضا باقری: معاملات برق به طور کلی در سه مدل انجام می‌شود؛ در مدل اول نیروگاه برق تولیدی را به عنوان فروشنده به دولت یا بازار برق مدیریت شبکه می‌فروشد و مصرف کنندگان نیز به عنوان خریدار، برق مورد نیاز خود را از شرکت‌های توزیع یا برق منطقه‌ای می‌خرند. در مدل دوم معامله بین فروشنده و خریدار برق در بورس انرژی بر اساس قراردادهای استاندارد شده انجام می‌شود بدون اینکه تولید کننده و مصرف کننده یکدیگر را بشناسند. در مدل سوم هم که قراردادهای دو جانبه است نیروگاه و مصرف کننده با هم مذاکره و قرارداد خرید برق با قیمت توافقی را بین خود منعقد می‌کنند و میزان برق خریداری شده را در بازه زمانی مشخص بدون اظهار قیمت توافق شده به بازار برق مدیریت شبکه اعلام می‌کنند(قیمت بین آنها محرنامه است.)
* کدام مدل معاملاتی در ایران بیشتر رواج دارد؟
حمیدرضا باقری: مصارف و نیروگاه‌ها در معاملات برق بیشتر از مدل اول استفاده می‌کنند. نیروگاه‌ها به دنبال این هستند که برق خود را به دولت بفروشند و صنایع نیز به دنبال خرید برق از دولت هستند. با توجه به آنکه میزان عرضه برق نیروگاه‌ها در ماه‌های گرم سال از تقاضا کمتر است، بنابراین شاهد کمبود برق هستیم.
* عملکرد توانیر نسبت به بورس انرژی چگونه است؟
علی نقوی: شرکت توانیر از طریق شرکت‌های توزیع اقدام به خرید برق از نیروگاه‌ها در بورس می‌کند اما به دلیل عدم تخصیص منابع از سوی توانیر، شرکت‌های توزیع امکان خرید در بورس انرژی را ندارند و توزیع یک بخش کوچک از بازار برق است. از سال ۹۴ شرکت توانیر، مصوبات هیات مدیره‌اش در خصوص تخصیص منابع برای معاملات شرکت‌های توزیع را به طور کامل اجرا نکرده است در نتیجه بیش از ۶ سال است که میزان حجم معاملات شرکت‌های توزیع برق در بورس انرژی نزدیک به صفر و بسیار پایین است و پس از ۳ سال پیگیری مستمر بورس انرژی، در شهریورماه ۱۴۰۰، شرکت توانیر صرفاً ۵۰ میلیارد تومان به بورس انرژی تزریق کرده است.
* برقی که توسط صنایع از بورس انرژی خریداری شده تاکنون توسط وزارت نیرو قطع شده است؟
حمیدرضا باقری : وزارت نیرو برقی که توسط صنایع از بورس انرژی خریداری شده است را در اولویت تامین قرار داده و بر اساس شرایط شبکه سراسری، برق آن صنعت را تامین می‌کند و هیچ منعی از سوی وزارت نیرو برای معامله برق در بورس انرژی وجود ندارد؛ بر اساس مصوبه هیات دولت مورخ ۲۰ مهر ۱۳۹۹مشترکین بالای ۵ مگاوات، باید برق خود را در بورس انرژی یا معاملات دو جانبه بخرند و نیز بر اساس آن مصوبه از مهرماه سال جاری باید مشترکین یک مگاوات و بیشتر نیز برق خود را از طریق
بورس انرژی خریداری کنند.
* صنایع می‌توانند در زمان پیک مصرف برق از بورس انرژی برق خود را خریداری کنند؟
حمیدرضا باقری: بله، ظرفیتی که به نیروگاه در بورس داده می‌شود توسط مشترکین برق قابل خرید در بورس انرژی است و هر مشتری که قیمت بیشتری پیشنهاد دهد، برنده این بازار خواهد بود تا جایی‌که برق قابل عرضه تمام شود؛ بالطبع بر اساس قانون عرضه و تقاضا در زمان‌های کمبود برق، چون رقابت بین خریداران بیشتر می‌شود جهش قیمتی در بورس خواهیم داشت که این امر بازخورد لازم را به سرمایه‌گذار می‌دهد تا در زمینه احداث نیروگاه قدم پیش گذاشته و با اطمینان کامل و در یک محیط رقابتی سالم و کامل نسبت به ایجاد نیروگاه اقدام کند و این امر خود باعث ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا در برق خواهد شد. ولی متاسفانه از ۷۵۰ مشترک معرفی شده به بورس انرژی تنها ۴۵ درصد از آنها کد بورسی گرفته و بقیه هنوز برق خود را از طریق برق‌های منطقه‌ای با قیمتی بیشتر از بورس انرژی خرید می‌کنند.
* چرا صنایع برق مورد نیاز خود را از بورس انرژی خریداری نمی‌کنند؟
سید علی محمد ابویی: با توجه به کمبود برق و پیشی گرفتن تقاضا بر عرضه، قیمت برق برای صنایع در بورس انرژی (در بسیاری از موارد) بیش از قیمت جهانی تمام می‌شود. بورس‌های ما بورس‌های شفافی نیستند و حتی بسیاری از کالاها خارج از بورس کالا، ارزان‌تر است.
* بورس محل ارزان فروشی است؟
علی نقوی: بورس محل کشف قیمت و رقابت است و ما در بورس انرژی در تلاشیم شرایط رقابت پذیری بر روی کالای برق را افزایش داده و تسهیل کنیم. بورس انرژی همواره عامل شفافیت است. اینکه برق در بورس انرژی ارزان فروشی شده است را به هیچ وجه قبول ندارم و هیچ استدلال درستی در این خصوص بیان نشده است.
* بنابراین سوال بعد را اینگونه مطرح می‌کنم؛ سازوکار خرید برق از بورس انرژی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سید علی محمد ابویی: بورس انرژی از ۲ طرف معامله می‌تواند کارمزد بگیرد، اما موضوع درآمدی است که وزارت نیرو از ترانسفر برق برای خود در نظر گرفته است یعنی برقی که ما ۴۸۰ تومان در کیلو وات از بورس انرژی می‌خریم باید ۳۵ درصد معادل ۱۵۰ تومان حق انتقال برای هر کیلو وات به وزارت نیرو پرداخت کنیم.
* چرا وزارت نیرو اصرار بر معامله برق در بورس انرژی دارد؟
سید علی محمد ابویی: هدف وزارت نیرو از پیشنهاد به صنایع برای خرید برق از بورس انرژی تنها دریافت کمیسیون ۳۵ درصدی است. این موضوع برای صنایعی که دیماند برق نیز خریده‌اند، صادق است. وزارت نیرو تمام هزینه‌های فروش برق دم کنتور، حق دیماند را از ما گرفته است و از طرفی تاسیساتی که اعلام کردند، برایشان ساخته‌ایم و حال این موضوع وسیله درآمدزایی دولت شده است. وزارت نیرو با تیزهوشی می‌خواهد از برقی که دم کنتور به ما فروخته است، ۳۵ درصد حق ترانسفر بگیرد.
حمیدرضا باقری: مبالغ دریافتی از مشترکین تکافوی مبالغی که نیروگاه‌ها در محیط رقابتی، برق را به بازار برق می‌فروشند، نمی‌کند؛ به‌عبارتی دخل با خرج برابر نیست و ناترازی در اینجا داریم که خود باعث عدم امکان تادیه طلب نیروگاه‌ها می‌شود ولی چنانچه نیروگاه‌ها برق خود را در بورس به فروش برسانند، مبالغ برق حداکثر بعد از ۷۲ ساعت بعد از زمان معامله در بورس، به آنها پرداخت می‌شود و تامین برق خریدار جهت تحویل برق خریداری شده در بورس در اولویت تحویل قرار دارد و نیروگاه هم جهت دریافت طلب خود اطمینان کامل دارد.
* چرا وزارت نیرو هزینه ترانزیت برق ۳۵ درصد نرخ تبدیل انرژی دریافت می‌کند؟
حمیدرضا باقری: هزینه ترانزیت برق بر اساس بند (د) مصوبه مورخ ۲۷/۱۲/۹۷ شورای عالی اقتصاد تعیین شده است.
* موانع سرمایه گذاری در صنعت برق را چطور می‌توان حل کرد؟
محمدرضا احسانفر: اگر آیین نامه هجینگ حل شود و نگرانی برای افزایش قیمت ارز در قالب تسهیلات ارزی برای سرمایه‌گذار وجود نداشته باشد می‌توان به سرمایه گذاری در حوزه برق امیدوار بود. علاوه بر اینکه باید برای صنعت‌گرانی که به دلیل کمبودها و خاموشی‌ها تولید برق را دستور کار خود قرار داده اند و این مشوق می‌تواند تضمین تامین برق در موارد کمبود و پیک برق باشد. باید بگذاریم تولید کننده برق، مازاد نیاز خود را وارد شبکه کند و براساس یک قرارداد مشخص فروخته شود. در حال حاضر به صنعتکار تکلیف می‌کنند که یک نیروگاه برای دولت ایجاد کند و صنعتگر هم این نیروگاه را ایجاد می‌کند چرا که اگر انجام ندهد، طرف حسابش دولت است. دولت باید تضمین بدهد که اگر یک صنعتگر نیروگاه برق ایجاد می‌کند، تحت هر شرایطی این برق برای شرکت تولیدکننده برق است و نباید قطع شود.
* با توجه به افزایش قیمت برق، وزارت نیرو قیمت خرید برق از نیروگاهی‌ها را افزایش داده است؟
پیمان کنعان: در حال حاضر قیمت‌های برق خریداری شده از نیروگاه‌ها توسط دولت هیچ تغییری نکرده و همچنان دستوری است. از یک طرف قیمت برق به شکل دستوری تعیین می‌شود و از طرف دیگر این مطالبات و پول برق با یک گپ زمانی چندین ماهه به صاحبان نیروگاه‌ها پرداخت می‌شود. سوال اینجاست که سهم تولید کننده نیروگاهی برق خصوصی از این افزایش قیمت برق مشترکین مصرف برق چیست؟ آیا معوقات و سهم تولید کننده پرداخت می‌شود.
* وضعیت صنعت نیروگاهی کشور چگونه است؟
پیمان کنعان: با وجود تحریم‌ها در بخش ساخت نیروگاه در کشور گام‌های بزرگی برداشته شده، زیرساخت ایجاد تجهیزات نیروگاهی و صنعت برق در کشور به خوبی پا گرفته است.
* اگر در ساخت نیروگاه مشکلی نداریم چرا میزان نیروگاه‌ها افزایش نمی‌یابد؟
پیمان کنعان: اینکه چرا با وجود توانمندی، ساخت نیروگاه کم است، به موضوع سودآوری مربوط است. عامل این کم شدن سرمایه‌گذاری در زمینه تولید برق نیز این است که قیمت برق به صورت تکلیفی از وزارت نیرو به سرمایه‌گذار ابلاغ می‌شود. این تکلیف دوره بازگشت سرمایه و سودآوری را با چالش مواجه می‌کند. تکلیف شده است نیروگاه‌های فعلی با حداکثر توان خود برق تولید کنند و این میزان بهره گیری از ماشین آلات بر میزان فرسودگی و عمر تجهیزات اثر می‌گذارد و ممکن است به دلیل فشار زیاد، نیروگاه از مدار تولید خارج شود.
* صنعت نیروگاهی در چه صورت توسعه می‌یابد؟
پیمان کنعان: انتظار داریم قیمت‌های خرید برق از نیروگاه‌ها اصلاح شود، همچنین با بهبود زمان بندی پرداخت مطالبات، مطالبات نیروگاه‌ها را پرداخت کنند تا این صنعت بتواند به حیات ادامه دهد. چرا که پرداخت معوقات پول نیروگاه‌های تولید برق، تاثیر مثبت خود را بر بازار سرمایه، سهامداران عمده و سهامداران خرد خواهد گذاشت.
* با توجه به نیاز صنایع به برق و جذابیت آن در این شرایط، تابستان برای این گروه از بورسی‌ها مثبت است؟
پیمان کنعان: با توجه به کمبود و همینطور نیاز صنایع به برق و نیاز شبکه به برق، سال ۱۴۰۱ نسبت به سال‌های گذشته برای فروشندگان برق یعنی نیروگاه‌داران چه در بخش خصوصی و چه در بخشی که قراردادهای خرید تضمینی دارند، بازار خوبی خواهد بود چون در کل طول سال می‌توانند با قیمت حداکثری بفروشند. برای روشن شدن موضوع به طور مثال اگر در زمستان سال ۹۹ قیمت برق به حدود ۲۵۰ ریال رسید، این قیمت در زمستان سال ۱۴۰۰ به طور متوسط در حدود ۵۷۰ ریال خریداری شد و قطعا در سال ۴۰۱ هم در کل طول سال آمادگی و انرژی روی سقف خود خواهد بود و نیروگاه‌دارانی که در بازار سرمایه هستند فروش خوبی خواهند داشت.
* وزارت نیرو، بورس انرژی را راهکار حل مشکلات برق عنوان می‌کند. نظر شما چیست؟
پیمان کنعان: در بازار برق قیمت خرید از بخش خصوصی ۶۴۲ ریال بابت انرژی و ۱۸۵ ریال بابت آمادگی است که این قیمت نه تنها بسیار کم است حتی بسیاری از هزینه‌های نیروگاهی‌ها را پوشش نمی دهد. با این شرایط باید برق خود را باقیمت ۳۹۰ ریال در بورس بفروشم و زمانی که اعتراض می‌کنیم دلیل را نقد بودن پول عنوان می‌کنند و این به هیچ وجه به نفع نیروگاه دار نیست.
* ایرادی که به معاملات بورس انرژی وارد است اینکه قیمت‌های کشف شده در این بازار بسیار پایین است و برخی مدعی‌اند، نیروگاه‌های دولتی در این بازار با عرضه برق با قیمت‌های پایین، سبب خروج بازار از کارکرد واقعی می‌شوند.
علی نقوی: قیمت معامله شده در بازار نقدی براساس تنزیل قیمت معامله شده در بازار تعهدی است و وابسته به حضور نیروگاه‌های دولتی نیست. شرکت‌های تابعه وزارت نیرو بزرگترین بازیگران بازار تعهدی هستند و قیمت‌های کشف شده در بورس انرژی با قیمت‌های معاملاتی در بازار مدیریت شبکه رابطه دارد و اگر به زعم برخی از صاحبان نیروگاه‌ها جایی سیگنال قیمت اشتباه دارد بازار مدیریت شبکه است نه بورس. به طور کلی متهم کردن بورس انرژی در قیمت برق اشتباه است چرا که حجم معاملات بورس از کل حجم معاملات بازار برق کمتر از ۵ درصد است وبه همین دلیل معاملات انجام شده در بورس نمی‌تواند معیاری برای قیمت برق باشد اما بورس در شفافیت بازار برق نقش داشته است.
* وضعیت معاملات دوجانبه برای فروش برق چگونه است؟
پیمان کنعان: وزارت نیرو در معاملات دوجانبه نیروگاه‌دار و صنعتکار را آزاد نگذاشته و منافع خود را در نظر می‌گیرد؛ از صنعتگر ۳۵ درصد دیماند دریافت می‌کند و مابه التفاوت قیمت اعلامی ما تا قیمت آزاد را از صنعت دریافت می‌کند و در مرحله سوم استمرار این برق تضمین شده نیست و هر زمان که بخواهد در زمان کمبود برق، برق صنعتگر را قطع می‌کند.
سید علی محمد ابویی: این نوع قرارداد تنها در عنوان است، وزارت نیرو نه به تولید کننده برق اجازه فروش مستقیم می‌دهد و نه به خریدار برق. این وزارتخانه دو حالت معامله را کنترل می‌کند و تا حق انتقال دریافت نکند، اجازه معامله نمی‌دهد.
علی نقوی: بازار برق ما سه بخش دارد؛ پیش‌تر یک بازار مدیریت شبکه داشتیم که همچنان هست و عمده معاملات برق در آن انجام می‌شود و زیر نظر شرکت مدیریت شبکه برق ایران قرار دارد، بازار دوم نیز تابلوی معاملات بورس انرژی است که در حدود ۴ درصد حجم معاملات را به خود اختصاص داده است و بازاری که در یک سال گذشته برای معامله برق ایجاد شده، مربوط به قراردادهای دوجانبه است که بازاری کاملا غیر شفاف و شبه برانگیز است و طبق شنیده‌ها قیمت‌هایی که در برخی از قراردادهای دوجانبه توافق می‌شود، پایین‌تر از قیمت‌های کشف شده در بورس انرژی است.
* مهم ترین اصل برای دولت در مواجهه با صنعت و راهکار خروج از بحران برق چیست؟
سید علی محمد ابویی: مهم ترین اصل صداقت است. دولت باید با مردم صادق باشد. اگر در ارتباط با این مردم صداقت به خرج بدهد به طور حتم نتیجه آن را برداشت خواهد کرد. به عنوان مثال دولت اگر صادقانه از تولیدکننده بخواهد برای یک سال برق را به بورس بیاورد و تضمین کند بعد از ۵ سال برق مستمر به صنایع می‌دهد، به طور قطع صنایع و مردم همکاری می‌کنند اما تغییر قوانین و بدعهدی دولت موجب بدبینی صنعت شده است. امروز صحبت‌ها دور میز انجام می‌شود و ما را به عنوان صنعتگر دور میز می‌نشانند اما تصمیمات اصلی پشت درهای بسته اتخاذ می‌شود. مشکل ما مدیریت بدون مسئولیت است چرا عملکرد تمام مدیران بعد از اتمام مسئولیت مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد. چرا مدیران متخصص در حوزه متفاوت را در تخصصی غیر قرار داده‌اند؛ تا این شخص در آن پست جا بیفتد ما از جا در آمده‌ایم.
علی رستمی: تجربه‌های موفق انتقال آب در تمام کشورها وجود دارد. این میزان سرمایه‌گذای کنار آب و دریا شده است، تحقیق شود که بخش خصوصی چطور این سرمایه‌گذاری‌ها را انجام داده است با همان مدل می‌توان برق تولید کرد. دولت باید بر پای عهد و پیمان خود باشد تا صنعتگر نیز به سرمایه‌گذاری در تولید برق و آب تشویق شود.
پیمان کنعان: باید اقتصاد برق اصلاح شود؛ مدیریت جدی و جسورانه می‌خواهد تا تصمیمی بگیرند و اقتصاد برق را اصلاح کنند به عبارتی قیمت تکلیفی را بردارند و اجازه دهند که بخش خصوصی متعادل با طبیعت بازار محصول برق خود را سرمایه‌گذاری و عرضه کند. همچنین با انتخاب گروه‌های سرمایه‌گذار و مدیران با دانش، تجربه، تخصص و متعهد بتوانند زمان‌بندی و منابع مالی را مدیریت کنند تا بتوان این کمبود را در سنوات آتی اصلاح کرد.
محمدرضا احسانفر: امیدوارم که دولتی‌ها نگاهی به مباحث مطرح شده در این میزگرد داشته باشند و بدانند درد را نباید از یک بخش به بخش دیگر منتقل کنیم. باید با اتخاذ تصمیمات کلان از تصمیمات خلق الساعه فاصله بگیریم. مدیرانی که با تصمیمات خود، وضع نابه‌هنجاری ایجاد می‌کنند، باید بدانند که صنعت با اینگونه تصمیمات نابود می‌شود.
- محبوبه قرمزچشمه- روزنامه‌نگار