جنگ اوکراین و روسیه شوک بزرگی به بازارهای مختلف به‌ویژه بازار کالا وارد کرده است. با شروع جنگ تولید و تجارت چندین کالا در سطح جهانی مختل شده است. کالاهایی همچون نفت و گاز، انواع کودها و غلات که روسیه و اوکراین صادرکنندگان اصلی آن هستند، به‌شدت تحت‌تأثیر عواقب این جنگ و تحریم‌های پس از آن قرار گرفتند.
براساس گزارش جدید بانک جهانی، جنگ در اوکراین منجر به بزرگ‌ترین شوک قیمت کالاها از زمان بحران نفتی ۱۹۷۳ شده است. قیمت انرژی در سال منتهی به مارس ۲۰۲۲، ۴۴۸ درصد و قیمت مواد غذایی و کود به ترتیب ۸۴ درصد و ۲۲۲ درصد افزایش یافت. با شروع واکسیناسیون و همچنین برداشته شدن محدودیت کرونایی، در بسیاری از کشورها تقاضا برای کالاها به حالت عادی و قبل از همه‌گیری بازگشت. در این میان مشکلات سمت عرضه نیز کم‌کم در حال بازیابی و بازگشت به حالت قبل کرونا بود که تنش‌های بین اوکراین و روسیه بالا گرفت. با تهاجم روسیه به خاک اوکراین، بار دیگر عرضه کالاهای اساسی تحت‌تأثیر قرار گرفتند. روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گندم، آهن خام، گاز طبیعی و نیکل در جهان است و سهم قابل‌توجهی از صادرات زغال‌سنگ، نفت خام و آلومینیوم تصفیه‌شده را در اختیار دارد. روسیه و بلاروس جزو مهم‌ترین تأمین‌کنندگان کود در جهان هستند. اوکراین نیز ازجمله صادرکنندگان کلیدی مواد غذایی مانند گندم و روغن تخمه آفتابگردان است. اتحادیه اروپا و برخی از بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه به‌شدت تحت‌تأثیر اختلالات تجاری ناشی از این جنگ قرار گرفتند. علاوه بر این، اتحادیه اروپا سهم قابل‌توجهی از انرژی خود را از روسیه وارد می‌کند که شامل گاز طبیعی (۳۵ درصد)، نفت خام (۲۰ درصد) و زغال‌سنگ (۴۰ درصد) می‌شود. به نوبه خود، روسیه برای صادرات خود به اتحادیه اروپا وابسته است و حدود ۴۰ درصد نفت خام و گاز طبیعی آن به اتحادیه اروپا صادر می‌شود. و بسیاری از کشورهای در حال توسعه به‌شدت به تأمین مواد غذایی از روسیه و اوکراین وابسته هستند. از این‌رو می‌توان به‌راحتی به این موضوع پی برد که جنگ بین روسیه و اوکراین چقدر بر عرضه کامودیتی‌ها تأثیر منفی خواهد گذاشت. تأثیر جنگ در اوکراین بر بازار کالاها از دو طریق بود: ۱) تأثیر فیزیکی و تخریب ظرفیت تولید و ۲) تأثیر آن بر تجارت و تولید پس از تحریم‌ها. حالت اول به دلیل کاهش میزان تولید این دو کشور است که مستقیماً بر عرضه جهانی تأثیر می‌گذارد و حالت دوم نیز به خاطر تأثیر این جنگ بر هزینه‌های تولید کشورهای دیگر از طریق افزایش قیمت‌ها و مواد اولیه است که در نتیجه باعث کاهش عرضه جهانی و افزایش شدیدتر قیمت کالاها می‌شود.
نمودار بالا درصد افزایش قیمت کامودیتی‌ها پس از حمله روسیه به اوکراین را نشان می‌دهد.
کالاهای کشاورزی
به طور کلی، قیمت کالاهای کشاورزی از نیمه دوم سال ۲۰۲۰ روند رو به رشدی داشته است که ناشی از تقاضای قوی واردات جهانی (به‌ویژه از سمت چین)، کاهش عرضه جهانی به دلیل خشکسالی در نیم‌کره شمالی در تابستان ۲۰۲۱ و کاهش ذخایر در کشورهای صادرکننده بوده است. پس از مهار کرونا، قیمت نفت خام و گاز طبیعی شروع به افزایش کردند. این افزایش قیمت در انرژی، هزینه‌های کود، حمل‌ونقل و سایر نهاده‌های تولیدی را افزایش داد. با تهاجم روسیه به اوکراین صادرات محصولات کشاورزی دریای سیاه نیز مختل شد که باعث تشدید هزینه‌های بالای انرژی و کود و بالا رفتن قیمت‌های مواد غذایی شد. علاوه بر این، سیاست‌های تجاری در پاسخ به نوسانات بازار ناشی از جنگ، به‌ویژه محدودیت‌های صادراتی، قیمت مواد غذایی را بیش از پیش افزایش خواهد داد. از این‌رو انتظار می‌رود که این روند در بلندمدت نیز ادامه‌دار باشد و قیمت محصولات غذایی همچنان صعودی باقی بماند.
فلزات
روسیه و اوکراین ۵/۷ درصد از صادرات جهانی آهن و فولاد را به خود اختصاص داده‌اند. آهن و فولاد در عملکرد اقتصادی جوامع مدرن نقش اساسی دارند. آن‌ها در طیف گسترده‌ای از صنایع، از زیرساخت‌ها، ساختمان‌ها، ماشین‌آلات و دفاع گرفته تا حمل‌ونقل، لوازم خانگی و بسیاری دیگر از اقلام خانگی و تولیدی استفاده می‌شوند. از این‌رو، اختلال در تولید آهن و فولاد در روسیه و اوکراین می‌تواند فعالیت اقتصادی جهانی را تضعیف کند. بااین‌حال، تأثیر این جنگ احتمالاً کوتاه‌مدت خواهد بود. بسیاری از بازیگران دیگر ـ ازجمله ایالات متحده، ژاپن، آلمان و اقتصادهای اتحادیه اروپا ـ در صنعت آهن و فولاد جهانی وجود دارند که می‌توانند در میان‌مدت تا بلندمدت جایگزین روسیه و اوکراین شوند. بااین‌حال، جهش‌های فعلی قیمت آهن و فولاد همچنان بر بهبود اقتصاد جهانی با اثرات بالقوه منفی همراه خواهد بود.
انرژی
قیمت انرژی پس از شروع جنگ اوکراین به دلیل وضعیت روسیه به عنوان صادرکننده عمده نفت و گاز، افزایش قابل‌توجهی داشته است. اکنون انتظار می‌رود نفت خام برنت در سال ۲۰۲۲ به طور متوسط در حدود ۱۰۰ دلار در هر بشکه باشد که نسبت به سال گذشته ۴۲ درصد افزایش یافته است. در حالی که طبق پیش‌بینی‌های بانک جهانی، قیمت گاز طبیعی اروپا دو برابر خواهد شد که ده برابر بیشتر از سال ۲۰۲۰ است. طبق این پیش‌بینی‌ها، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۴، قیمت انرژی ۳۱ درصد بالاتر از پیش‌بینی‌های قبل از شروع جنگ باشد.
- حامد وحیدی - مترجم