در سال‌های گذشته تجربه‌های مختلفی از تهیه‌کنندگی در حوزه تئاتر و برنامه‌های تولیدی تلویزیونی داشتم و با توجه به صحبت‌ها با عوامل پشت صحنه و جلو دوربین همیشه یکی از دغدغه‌های مهم برای آن‌ها بحث تأمین مالی برای راه‌اندازی یک پروژه بود، از مبالغ خرد گرفته تا مبالغ بزرگ بسته به نوع پروژه‌ای که هر فرد مدنظر خودش داشت.
برای راه‌اندازی یک پروژه هنری سینمایی، تئاتر یا تلویزیونی یا حتی به صورت نمایش خانگی همچنان در ایران به صورت سنتی تأمین مالی صورت می‌گیرد، یعنی این‌که یک حامی مالی (اسپانسر) دارد؛ که آن هم با توجه به حمایتی که دارد انجام می‌دهد درخواست‌هایی از پروژه دارد از تبلیغات و انتخاب بازیگر و دست بردن داخل نمایشنامه و فیلم‌نامه گرفته تا... ولی در کیفیت پروژه و رضایت عوامل قطعاً نقش بسزایی دارد.
یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های پروژه‌های ماندگار؛ آشنایی با این بازارهای مالی و استفاده از ابزارهای تأمین مالی است که می‌تواند به‌خوبی تفکیکی بین پروژه‌های هنری و پروژه‌های تجاری انجام دهد تا هر دو طرف بتوانند با وجود این ابزارها مدل خود را انتخاب کنند و با استفاده از نوع ابزارها چه از طریق گرفتن حمایت مالی و چه از طریق تأمین مالی از سمت بورس و چه از طریق سنتی پروژه خود را در نگاه خود به پروژه موردنظر به سرانجام برساند.
بازار سرمایه ایران باید به سمت تأمین مالی از طریق ابزارهای نوین مالی برود. سرمایه‌گذاران باید بدانند روش‌هایی همچون صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و خصوصی وجود دارد که می‌توانند از طریق آن‌ها در صنایع مختلف حتی در صنعت سینما و تئاتر سرمایه‌گذاری کنند.
در مورد روش‌های نوین تأمین مالی در بازارهای مالی دنیا و روند ایجاد این ابزارها در ایران، در حال حاضر روش‌های تأمین مالی در ایران بیشتر روی اوراق همچون صکوک استوار است. در گذشته اوراق مشارکت برای اولین‌بار در راستای تأمین مالی پروژه‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت و کم‌کم ابزارهایی ازجمله اوراق مرابحه هم جای خود را در بازار باز کرد.
در ایران باید روش‌های جدید تأمین مالی بیشتر معرفی شود، ازجمله این ابزارها می‌توان به صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (venture capital)، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی(private equity funds) و تأمین مالی جمعی (crowd funding) اشاره کرد. معمولاً از این روش‌ها برای تأمین مالی استارت‌آپ‌ها استفاده می‌شود که به‌تازگی در ایران هم راه‌اندازی شده است. در دنیا از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی و تأمین مالی جمعی روی صنعت‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کنند و باعث رونق صنایع می‌شوند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی (PE Funds) به عنوان یکی از این ابزارها می‌توانند به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف هنر ازجمله تئاتر و سینما بسیار کمک کنند. در روش تأمین مالی جمعی عامه مردم در جمع‌آوری منابع مالی برای ساخت فیلم کمک می‌کنند و در سود و زیان آن پروژه سهیم هستند. این راه‌های جدید متأسفانه در ایران آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته اما پتانسیل استفاده از این ابزارها وجود دارد.
اگر بخواهیم بدانیم که در دنیا به چه صورتی و از چه طریقی از این ابزارها استفاده کرده‌اند می‌توانیم به توضیحات زیر اشاره کنیم. خطرات مالی و اقتصادی تولید فیلم؛ به طور کلی بدیهی است که صنعت فیلم، یک محیط بسیار ناپایدار برای توسعه یک استراتژی منسجم سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند. در واقع، سرمایه‌گذاران، در تولید فیلم باید واقع‌گرایانه انتظار داشته باشند که بازده آن‌ها تنها انعکاسی از سود ترازنامه‌ای که دقیقاً مشخص شده است، نباشد.
حتی سرمایه‌گذار سرسخت، تنها بخش کمی از بودجه، سرمایه‌گذاری خود را به تولید فیلم اختصاص می‌دهد و اطمینان می‌دهد که از باقی‌مانده سرمایه‌گذاری‌های آن، سود کافی برای جبران خسارات احتمالی فیلم حاصل می‌شود، زیرا در اواخر قرن نوزدهم، یک اصل در صنعت فیلم وجود داشت و آن این بود که فقط بخش نسبتاً کمی از خروجی‌های فیلم تاکنون سود کسب می‌کنند؛ حتی در موردهالیوود، از دهه ۱۹۲۰، تنها حدود نیمی از فیلم‌های بیشتر تهیه‌کنندگان جهان توانستند موفق باشند، که البته از این میان نیز تعداد اندکی سودآور بودند. فقط تعداد انگشت‌شماری از فیلم‌ها، سالانه سودهای قابل‌توجهی به دست می‌آورند؛ در واقع، بخشی از موفقیت‌های‌هالیوود ناشی از زنده ماندن اسطوره است. در شرایط سرمایه‌گذاری خالص، اگر روش‌شناسی یا مبنایی برای پیش‌بینی با هر سطح صحت و سقم وجود داشته باشد، کم بودن میزان تولید پایین فیلم‌ها مشکلی نخواهد بود. چه‌بسا پیش‌بینی این است که غیرممکن است. کسانی وجود دارند که استدلال می‌کنند بینش خاصی در مورد نحوه رشد قیمت سهام بورس دارند، حتی این افراد نیز معتقدند که سرمایه‌گذاری فیلم ذاتاً ریسک‌پذیر است. تقریباً یک قرن است که‌هالیوود یک صنعت کامال سودآور است اما در چارچوب چرخه‌های مشخص سودآوری. بسیاری از استودیوها و توزیع‌کنندگان اصلی‌هالیوود، از زمان تأسیس در آنجا حضور داشته‌اند، که البته تغییرات منظمی در مالکیت و ساختار را نیز تجربه کرده‌اند. درباره «ریسک محیطی» تولید فیلم درهالیوود و تلاش برای شناسایی تأثیرات این خطرات مطالعاتی انجام شده است. با مطالعه و بررسی ماهیت استراتژی‌های کاهش خطرات تولید فیلم و اثرات آن بر ساختار صنعت فیلم و تکامل این صنعت نتیجه خواهیم گرفت که ِ با وجود ادعای مخالف، «ریسک محیطی» هالیوود بسیار بالاست و خطرات و ریسک‌های صنایع دیگر بر آنجا نیز حاکم است. نمودارهای ۱ و ۲، توزیع پراکندگی سود فیلم‌های تولیدشده در مقابل هزینه‌های تولید فیلم در بازار امریکای شمالی، به ترتیب در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۹۰ را نشان می‌دهند.
ویژگی برجسته و مشترک این دو نمودار، این است که با افزایش بودجه‌های تولید، تغییر در سود فیلم افزایش می‌یابد و این نشان‌دهنده افزایش سطح ریسک است که با تولید فیلم با بودجه بالا همراه است.
جذابیت بارز تولید بودجه بالا این است که امکان می‌دهد که یک فیلم، سود بسیار بالایی داشته باشد. بااین‌حال، فیلم‌هایی با بودجه بالا نیز می‌توانند ضررهای قابل‌توجهی ایجاد کنند و حتی زمانی که سودآور هستند، سودهایی به دست می‌آورند که غالباً با فیلم‌هایی با بودجه تولید بسیار کمتر، قابل‌مقایسه نیستند.
نمونه‌های صورت‌گرفته در دنیا
مرور کلی تأمین مالی تئاتر از طریق کراودفاندینگ
کراودفاندینـگ راهـی بـرای تأمین بودجه یـک پـروژه اسـت کـه به جـای روش سـنتی درخواسـت پول‌های کلان از تعـداد کمـی از مؤسسـات یـا افـراد، به صـورت درخواسـت کمـک مالـی کوچـک از سـوی گـروه بزرگـی از مـردم انجـام می‌شـود؛ بـرای مثـال، اگـر نیـاز بـه جمـع‌آوری ۱۰هـزار پونـد بـرای اجرای یـک تئاتر یا سـاخت یـک فیلم سـینمایی، یـک فیلـم کوتـاه، مسـتند یـا حتـی سـاخت یـک آلبـوم موسـیقی داریـد، می‌توانیـد به جای درخواسـت از ۱۰ نفـر بـرای ۱۰۰۰ پونـد از ۱۰۰۰ نفـر، یـک پونـد بخواهیـد. در ایـن ایـده، مبالغـی کـه خواسـته می‌شـود، بـه انـدازه‌ای کـم اسـت کـه هرکسـی می‌توانـد از پـس پـروژه خـود برآیـد. بنابرایـن، روش دموکراتیـزه کـردن انسان‌دوسـتانه مورد تأیید اسـت و به هر کسـی اجـازه می‌دهـد تـا از خلـق هنـر حمایـت کنـد.
اهداکننـدگان مبلـغ، بـه نسـبت سـهم خود بـرای تولید اثـر، پاداش یـا قـدرت، دریافت می‌کننـد؛ بـرای مثـال، بـرای حمایـت مالـی ۵۰هزار دلار ممکـن اسـت با توجه بـه طبقه‌بنـدی طراحی‌شـده در وب‌سـایت، فقـط نـام شـما به عنـوان یکـی از حامیـان ذکـر شـود، درحالی‌که اگـر شـما ۱۰۰۰ دلار بـه پروژه کمـک کنید، ممکن اسـت عنـوان «تهیه‌کنندة اجرایـی» را از سـایت خریـداری کنیـد و با توجه بـه طبقه‌بنـدی انجام‌شـده، شـما به عنـوان تهیه‌کننـده پروژه معرفـی شـوید.
سایت‌های برتر جذب سرمایه برای تأمین مالی فیلم
تقسیم: جایی که افراد با اشتیاق، سود کسب کنند می‌توانند در کنار سرمایه‌داران حرفه‌ای فیلم، در فیلم‌های جدید سرمایه‌گذاری کنند، به این ترتیب، پشتیبان‌ها به پروژه‌های سرپرستی دسترسی پیدا می‌کنند، یعنی سایت به دنبال فرصت‌های بهتر برای کسانی است که به دنبال تولید فیلم هستند.
ایندیه گوگو: هدف اصلی این سایت تأمین مالی فیلم است و پروژه‌های مختلفی را ارائه می‌دهد. هنرمندان زیادی، روزانه از ایندیه گوگو برای تأمین مالی ایده‌های بزرگ خود استفاده می‌کردند.
بذر و جرقه: این سایت، نه‌تنها مکانی را برای فیلم‌سازان مشتاق فراهم می‌کند تا بتوانند برای پروژه‌های خود پول جمع کنند، بلکه مکانی برای علاقه‌مندان فیلم‌های مستقل، سریال‌های نمایش خانگی و جشنواره‌های فیلم است تا فیلم‌ها و فیلم‌سازان جدید را تماشا و کشف کنند. این سایت، از «همه موارد مرتبط با تصویر متحرک» پشتیبانی می‌کند: فیلم‌های کوتاه تا سریال‌های نمایش خانگی، جشنواره‌های فیلم و سینماهای مستقل.
تخته سنگ: تخته سنگ یک بازار آنلاین برای تأمین مالی و معامله فیلم و یک شبکه جهانی برای سرمایه‌گذاران، فیلم‌سازان و متخصصان صنعت است. این بازار برای فیلم‌سازان، بستری برای تبلیغ فیلم‌های زنده با مخاطب‌های مشتاق فراهم می‌کند و دسترسی به فیلم‌سازان واجد شرایط و سازمان‌های پیشرو را برای سرمایه‌گذاران و صنعت معرفی می‌کند تا معرفی‌های هدفمند و کمک به کشف پروژه‌های مفید
آسان شود.
خط پایین: مانند بسیاری از صنایع دیگر، فیلم‌سازی به دلیل تخصیص ناکارآمد سرمایه، مشکلات زیادی دارد. فیلم‌سازان همیشه شتاب‌زده هستند و سعی می‌کنند تا پول کافی برای تولید مناسب آثار هنری خود را به دست بیاورند. بسیاری از افراد، علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در فیلم‌ها اما فاقد گردش فرصت‌های خوب برای سرمایه‌گذاری در آن هستند. سرمایه‌گذاری در فیلم با ریسک بسیاری همراه است، اما دلیل زیادی برای حمایت از تلاش‌های هنری وجود دارد. بسیاری از سیستم‌عامل‌های سرمایه‌گذاری جمعیت، به تأمین مالی تولید فیلم در سراسر جهان کمک می‌کنند.
- امین آذریان -کارشناس بازار سرمایه