از اوایل دهه ۸۰، موضوع دامنه نوسان در بورس تهران مطرح و تا به حال با تغییرات زیادی همراه بوده است، تغییراتی که هر بار و به فراخور شرایط بازار گاه کاهشی و گاه افزایشی بوده است.
اواخر فروردین ماه و براساس صورتجلسه هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، دامنه نوسان روزانه قیمت در بازار اول بورس تهران و فرابورس مثبت و منفی ۶ درصد شد در حالی که زمان تغییر دوباره آن مشخص نیست هرچند گفته شده ممکن است دوباره برای ۳ یا ۶ ماه آینده اجرایی شود و تا آخر سال ۱۴۰۱ به ۱۰ درصد برسد. موضوعی که مخالفان وموافقان بسیاری دارد؛ برخی برای بهبود وضعیت بازارسرمایه به حذف این دامنه اعتقاد دارند و آن را نوعی محدودیت برای بازار سرمایه می‌دانند که با حذف آن کارایی بازار بالاتر می‌رود و از حجم صف‌های خرید و فروش کاسته می‌شود تا جایی که در نهایت هیجان در بازار را کنترل کند. اشتیاق حذف دامنه نوسان در حالی بین برخی اهالی بازار وجود دارد که عشقی حذف کامل آن را نیازمند الزاماتی می‌داند که در موقعیت فعلی بازار، شرایط آن فراهم نیست. مدیرعامل فرابورس هم در خصوص حذف این دامنه عنوان کرده بود که حذف کامل دامنه نوسان در بازار سرمایه با توجه به تبعات منفی آن به هیچ عنوان قابلیت اجرایی ندارد. کارشناسان با واکاوی موضوع دامنه نوسان ۶ درصدی، اثرات و تبعات افزایش، تغییر و حتی حذف آن را بررسی کردند.
حال خوب کشف قیمت ۶ درصدی‌ها
سیروان امینی، کارشناس بازار سرمایه درباره این تغییر گفت: این مقدار از دامنه نوسان صرفا فقط در بازار اول بورس و فرابورس اعمال شده است و به‌نظر می‌رسد که در حد نیاز باید این دامنه باز باشد تا باعث ایجاد امیدواری شود البته درمجموع می‌توان گفت که این امر برای بازار سرمایه می‌تواند خوب و مفید باشد. او با تاکید بر این نکته که اگر سازمان برای بهبود این روند اقدامات بیشتری انجام دهد قطعا تاثیرات بهتری هم خواهد داشت، گفت: روند کشف قیمت شرکت‌هایی که دامنه آنها به اصطلاح ۶ درصدی شده است در مقایسه با قبل از تغییر دامنه نوسان بهبود پیدا کرده است همچنین درمقایسه با شرکت‌های مشابه و هم گروه خود که این شرایط برایشان حاکم نیست به‌نظرمی رسد که روند نوسانات قیمتی آنها بسیار کمتر از قبل شده است.
امینی در ادامه تصریح کرد: در بخش کوچکی، طبیعتا بازار به هدف اصلی که تعبیر شده بود به نحو مطلوب رسیده که درهر صورت به‌عنوان یک گام مثبت در اقدامات سازمان بورس می‌توان به آن نگاه کرد از سویی نباید انتظار داشت که رشد یک درصدی دامنه نوسان تغییرات زیادی برای بازار به دنبال داشته باشد.
او با بیان اینکه در کل بورس و فرابورس، شرکت‌هایی که دامنه نوسان آنها ۶ درصدی شده است، شرکت‌هایی هستند که در مرحله اول بزرگ هستند و در مرحله بعدی سهم شناوری آنها به میزانی است که تغییر یک درصد درآنها بسیار ناچیز است و ملموس نیست، بیان داشت: اگر این روند برای شرکت‌هایی که معمولا صف‌های خرید و فروش آنچنانی می‌شدند اعمال می‌شد آن زمان ممکن بود که تفاوت‌های چشمگیر و تغییرات آن را ملموس تر شاهد باشیم. امینی البته درباره حذف دامنه نوسان تا انتهای سال چندان خوش بین نبود و گفت: امکان حذف دامنه نوسان با توجه به ظرفیت و شرایط بازار میسر نیست.
نقدشوندگی در کنترل
ابراهیم سماوی، کارشناس بازار سرمایه با اشاره به اینکه وجود ریزساختاری مانند دامنه نوسان تاکنون نتیجه‌ای جز افزایش رانت، پدیده نامطلوب صف‌نشینی، افزایش ریسک نقدینگی و نبودن شفافیت نداشته است، گفت: اینکه سازمان بورس در نظر دارد در هر شرایطی (نزول، صعود و رکود بورس) و به‌صورت زمانی دامنه نوسان را فصلی مثبت و منفی یک درصد افزایش دهد تصمیمی سلیقه‌ای است و بهتر بود شرایط و کلیت بازار در نظر گرفته می‌شد چون وقتی بازار شرایط متعادل‌تری دارد می‌توان دامنه نوسان را راحت‌تر افزایش داد تا به تدریج بازار به آن عادت کند.
او افزود: نکته دیگر اینکه سقف مثبت و منفی ۱۰ هم خیلی نامحدود و ایده آل نیست البته درست است که نسبت به مثبت و منفی پنج درصد بهتر و بیشتر است اما حالت ایده‌آل رویه‌ای است که در بازار سرمایه‌های دنیا وجود دارد یعنی دامنه نوسان مثبت و منفی ۱۵ باشدکه باعث می‌شود صف خرید، فروش و خاصیت آهن ربایی (magnet effect) اتفاق نیفتد اما به‌طور کلی در شرایط فعلی دامنه نوسان مثبت و منفی ۶ مطلوب است و نسبت به گذشته پیشرفت محسوب می‌شود چون می‌تواند مهمترین ریسک بازار یعنی نقدشوندگی را کنترل و کمرنگ کند. سماوی با بیان اینکه افزایش دامنه نوسان فعلی (مثبت و منفی یک درصد) اثر پررنگ و چشمگیری در بازار سرمایه نداشته است، بیان داشت: در حال حاضر بازار به حالت تعادلی رسیده و نسبت به اخبار به خصوص درمورد ریزساختارها که تأثیری بر ارزش ذاتی سهام ندارند بیش واکنشی نشان نمی‌دهد. البته در کلیت اذهان بازار خوش‌بینی به‌صورت بلندمدت به وجود آمده که با افزایش دامنه نوسان ریسک نقدشوندگی کاهش پیدا می‌کند به همین خاطر عموم کارشناسان و فعالان بازار از آن استقبال کردند.
او تصریح کرد: طبیعتا پدیده یکباره حذف دامنه نوسان چون فاصله بسیاری با مثبت و منفی ۶ دارد نمی‌تواند به یکباره اتفاق بیفتد و منطقی نیست چون ممکن است حذف دامنه نوسان برای بسیاری از فعالان و سرمایه‌گذاران داخلی ترس و واهمه جمعی ایجاد کند و اطمینان نسبی آنها را از بین ببرد زیرا به ریزساختارهای قبلی حتی اگر غلط، عادت کرده‌اند.
گسترش پهنای دامنه
آرش غفاری، مدیر صندوق‌های شرکت سبدگردان کاریزما در گفت‌وگو با هفته‌نامه اطلاعات‌بورس تأثیرات دامنه نوسان فعلی و به‌طور کلی حذف دامنه نوسان را ارزیابی کرد.
***
* ارزیابی شما از روند سازمان درباره دامنه نوسان ۶ درصدی چیست؟
افزایش دامنه نوسان از ۵ به ۶ درصد اقدام بسیار مثبتی بوده است، این اقدام باعث شده که در سهم‌های ۶ درصدی بسیار کمتر شاهد صف‌های خرید طولانی مدت باشیم ولی با توجه به اینکه برای همه سهام اعمال نشده، مشکل سابق که حل کردن صف‌های خرید است همچنان پابرجاست وحل نشده است.
* سازمان توانسته به اهدافی که داشته برسد؟
این روند مدتی رو به جلو بود و از جایی به بعد سرعت آن کم و متوقف شده است، باید همه جانبه باشد زیرا در حال حاضر همچنان شاهد صف خرید و فروش‌هایی هستیم که طولانی مدت هستند و برای روان کردن آنها هیچ فکری نمی شود. اقداماتی که درحال انجام است باید همه جانبه باشد اینکه صرفا به یک نقطه نگاه شود و به باقی مکانیسم‌های معاملاتی بی توجهی شود طبیعتا بازخورد مثبتی ندارد، باید به این سیستم با دید کلی نگاه کرد و برای اجزای آن اصلاحاتی اعمال شود. در حال حاضر شاهد صف خریدهایی هستیم که گاه یک هفته تا یک ماه به طول می‌انجامد و هیچگونه اتفاقی هم رخ نمی دهد، در مقابل دربازگشایی‌ها شاهد ابطال معاملات هستیم بدون آنکه مشخص باشد که چه مکانیسمی وجود دارد به طورمثال سهم بعد از یک خبر، گزارش ویا افزایش نرخی باز می‌شود ولی بعد از بازگشایی امکان دارد سهم ۲۰ درصد مثبت و ۲۵ درصد منفی باشد اما در کل ابطال انجام وحجم هم به نسبت بالا می‌رود و این مواردی است که باید اصلاح شود تا بتوان نتیجه واقعی را.
* فکر می‌کنید امکان حذف کامل دامنه نوسان وجود دارد یا خیر؟
در هیچ نقطه ای از دنیا اینگونه نیست که هیچگونه محدودیتی وجود نداشته باشد، دامنه نوسان به صورت کلی حذف نمی شود اما محدوده دامنه نوسان به صورت روزانه وجود دارد و زمانی که قیمت‌ها به سقف این نوسان برسند، توقف در معاملات ایجاد می‌شود و تقاضا به سقف دامنه برخورد می‌کند و صف خرید ایجاد می‌شود و با یک توقف کوتاه دوباره با همان اشل معاملاتی سعی بر روان کردن بازار دارند و زمانی که راجع به حجم صحبت می‌شود منظور روان شدن معاملات در هر اشل معاملاتی و نداشتن صف خریدهای بلند مدت است.
- مرضیه حیدری -خبرنگار
- شماره ۴۴۹ هفته نامه اطلاعات بورس