بازار محصولات کشاورزی شرایط ضد و نقیضی را تجربه می‌کند و آنچه مشخص است اینکه فراز و فرودها در این بازار بستگی مستقیم به مذاکرات مربوط به آزادسازی صادرات محصولات به خصوص غلات از اوکراین دارد؛ موضوعی که امیدهایی را برای بازارهای جهانی ایجاد کرده است.
در فاصله شروع گمانه زنی ها از این مذاکرات تا زمان تنظیم این گزارش یعنی ۲۸ ژوئن، قیمت گندم ۱۷ درصد، سویا ۶ درصد و ذرت بیش از ۴ درصد افت را تجربه کرده است در حالی که در سایر محصولات نیز کم و بیش این افت قیمت‌ها تجربه شده است.
احتمال بازگشت قیمت ها نیز همچنان بالاست و همانطور که گفته شد افت و خیز قیمت ها در ارتباط مستقیم با گفت و گوهای اوکراین است. اوکراین ۱۳ درصد کل ذرت جهان را تامین می‌کند و در عین حال هشتمین کشور تولیدکننده گندم دنیاست و ۸.۵ درصد از صادرات دنیا را در این محصول بر عهده دارد.
این در شرایطی است که نیمی از روغن‌های گیاهی هم توسط این کشور تامین می شود که این آمارها حکایت از نقشی دارد که گفت و گوهای اخیر می تواند روی کمبودهای ناشی از جنگ در ماه های اخیر بر جای بگذارد. یک بررسی ابتدایی نشان می دهد قیمت گندم بعد از جنگ ۵۰ درصد، ذرت ۳۰ درصد و دانه های روغنی نیز ۲ درصد گران شده اند که دلیل این امر نیز توقف محموله های صادراتی در بنادر اوکراین، حمله روسیه به انبارها و سیلوهای ذخیره غلات و نگرانی ها از آینده روابط این دو کشور مهم جهان در حوزه کشاورزی است.
در طرف دیگر روسیه نیز دارای سهم قابل اعتنا و مهمی در بازار محصولات کشاورزی دنیاست؛ به عنوان مثال این کشور ۲۳ درصد از تخمه آفتابگردان دنیا را تامین می کند و آنطور که مقامات جهانی هشدار داده اند، روسیه غذا را برای امتیازگیری در جنگ با اوکراین گروگان گرفته است و تورم شدیدی که در ماه های اخیر در حوزه غذا و محصولات کشاورزی رخ داده به همین دلیل است.
با این حال آنطور که خبرگزاری های بین المللی مانند رویترز گزارش داده اند در ماه جاری قرار است دو میلیون تن محصولات کشاورزی از طریق مرزهای زمینی از اوکراین صادر شود که این رقم در ماه قبل ۱.۵ میلیون تن بوده است. مرزهای آبی اوکراین که لااقل ماهانه ۵ میلیون تن محصول کشاورزی از طریق آن صادر می شد، فعلا توسط روسیه مسدود است و جامعه جهانی از مسکو درخواست کرده تا یک مسیر اختصاصی برای صادرات محصولات غذایی و کشاورزی باز کند تا به این ترتیب بتوان جلوی بحران جدی غذا که جهان را تهدید می کند گرفت. با افزایش ۵۰۰ تا یک میلیون تنی صادرات ماهانه محصولات کشاورزی توسط اوکراین، میزان کسری این محصولات در بازارهای جهانی در نتیجه جنگ به حداقل ممکن خواهد رسید و این می تواند نویدبخش کاهش قیمت ها در بازار محصولات کشاورزی باشد.
گفته می شود در حال حاضر رقمی بیش از ۳۰ میلیون تن غلات و محصولات قابل ذخیره در انبارهای اوکراین وجود دارد که در انتظار صادرات است و با توجه به فصل برداشت در این کشور به زودی این رقم افزایش قابل توجهی خواهد یافت و این موضوع به نگرانی کشاورزان منجر شده که نتوانند محصولات تولیدی خود را ذخیره‌سازی کنند؛ پیش بینی می شود لااقل ۴۰ میلیون تن محصول به زودی برای صادرات آماده خواهد شد که می تواند به ریزش قابل توجه قیمت ها در جهان پس از یک دوره افزایشی منتهی شود.
اما این سکه یک روی دیگر هم دارد؛ رفع چالش‌های فعلی در حوزه تامین نیازهای غذایی در دنیا به واسطه مذاکرات صادرات اوکراین، شاید بتواند برای مدتی مشکلات موجود در حوزه تورم غذایی را برطرف کند، اما در بلندمدت چالش جدی تامین تقاضای فزاینده موجود و احتمال کمبود گسترده غذا موضوعی است که نمی توان به سادگی از کنار آن عبور کرد. در گزارش های پیشین در همین صفحه از هفته نامه «اطلاعات بورس» به این نکته مهم اشاره کرده ایم که مسائل زیست محیطی آینده و چالش های آب و هوایی در دهه های آتی عامل اصلی تعیین کننده قیمت محصولات کشاورزی است و این موضوع باعث فقیرتر شدن کشورهای بیشتر و جمعیت بیشتری از دنیا خواهد شد.
همانطور که در گذشته نیز اشاره کرده‌ایم معضلات آب و هوایی و خشکسالی های مداوم تا پایان قرن حاضر بیش از ۳۰ درصد از اراضی قابل کشت کنونی را بلااستفاده خواهد کرد و این مساله بحران جهانی غذا را موجب خواهد شد. آنطور که فائو اعلام کرده در حال حاضر و در پی جنگ اوکراین و رشد قابل توجه قیمت محصولات کشاورزی ۳۰ تا ۴۰ میلیون نفر در جهان فقیرتر شده‌اند و این رقم با ادامه شرایط کنونی بیشتر خواهد شد در حالی که معضل اوکراین را باید در برابر شرایط جغرافیایی یک مشکل کوتاه مدت تلقی کرد.
*حمزه بهادیوند چگینی
*روزنامه نگار اقتصادی