صدای بورس- علی نقوی، مدیرعامل بورس انرژی در همایش بازار مشتقه در ایران؛ چالش‌ها و راهکارها با بیان اینکه یکی از پر معامله‌ترین قراردادهای مشتقه در ایران قراردادهای مبتنی بر دارایی‌های نفت خام و فرآورده‌های نفتی است، گفت: در کشور ما راه‌اندازی و توسعه این ابزارها مطرح و برای آن تلاش‌هایی صورت گرفته است.
وی ادامه داد: در بورس انرژی چهار بازار فیزیکی، مشتقه، سایر اوراق بهادار قابل معامله و بازار فرعی وجود دارد که در بازار مشتقه معامله قراردادهای سلف موازی استاندارد، قراردادهای آتی و قراردادهای اختیار معامله انجام می‌شود، در حال حاضر قراردادهای سلف موازی استاندارد و آتی را معامله می‌کنیم و برای قراردادهای اختیار معامله هم در حال تدوین مقررات هستیم.
نقوی افزود: سلف موازی استاندارد که معاملات آن از سال ۹۴ در بورس انرژی اجرا شد، روند رو به رشدی داشته و عمده قراردادهای سلف موازی استاندارد مبتنی بر نفت خام بوده است. همچنین در کنار آن برق، متانول و میعانات گازی هم در انتشار اوراق سلف موازی استاندارد داشتیم. در مجموع بالغ بر ۵۷ همت انتشار اوراق سلف در بورس انرژِی داشتیم البته این نوع قراردادها به دلیل نداشتن سود دوره‌ای معمولا جذابیتی برای افراد حقیقی و سرمایه‌گذاران خرد ندارند و توسط صندوق‌ها خریداری می‌شوند.
مدیرعامل بورس انرژی تصریح کرد: قراردادهای اختیار معامله از سال ۹۸ در دستورکار بورس انرژِی قرار گرفت. دستورالعمل مربوطه در سال ۹۹ در هیئت مدیره بورس به تصویب رسید و برای تصویب نهایی به سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال شد و در حال حاضر در کمیته تلفیق مقررات سازمان بورس در مرحله بررسی است.
او گفت: دستورالعمل قراردادهای آتی بعد از تهیه و تصویب در بورس انرژی ایران در خرداد ماه ۱۴۰۰ تصویب، در دی ماه ۱۴۰۰ ابلاغ و بعد از آن هم در اسفند ماه از این قراردادها رونمایی شد که در حال حاضر قراردادهای آتی برای نفت و متانول قابل معامله است و پذیرش LPG و میعانات گازی را از هیأت پذیرش دریافت کردیم اما معاملات را شروع نکردیم همچنین بر روی بنزین، نفت خام و گازوئیل هم مطالعات در حال انجام است.
نقوی با بیان اینکه در مدت کوتاهی که از راه‌اندازی بازار آتی گذشته است در مجموع حدود ۸ میلیارد تومان بالغ بر ۳۰۹-۳۱۰ به‌صورت دلاری معامله شده است، گفت: ارزش معاملات آتی به‌صورت دلاری است چون در بخش صادراتی بورس انرژی معاملات انجام می‌شود اما چالش اصلی در بورس انرژی برای توسعه مشتقات و آتی نبود سامانه مدیریت ریسک در سطح مشتریان، نبود مشارکت فعال شرکت‌های معاملات برخط یا OMS، نبود بازار گواهی سپرده کالایی و نبود آگاهی و دانش کافی افراد حقیقی و حقوقی است.
وی ادامه داد: طبق دستورالعمل آتی مدیریت ریسک باید در سطح مشتری باشد و این کار به عهده شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است که از سال گذشته پروژه‌ای در این خصوص رقم زده شد اما سامانه هنوز در سطح مورد انتظار آماده نشده است، این موضوع از برنامه‌های اصلی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است و انتظار می‌رود تا پایان شهریور ماه این سامانه را در دست اجرا داشته باشیم، بعد از راه‌اندازی این سامانه شاهد بازده بهتری نسبت به معاملات خواهیم بود چون در حال حاضر باتوجه به اینکه مدیریت ریسک را باید شرکت‌های کارگزاری انجام دهند؛ بسیاری از آنها این ریسک را نمی‌پذیرند و تمایل به فعالیت جدی در این زمینه ندارند.
به گفته مدیرعامل بورس انرژی، به‌طور کلی کسب و کارهای جدید با ریسک‌های زیادی همراه هستند و شاید به این خاطر که افراد بر روی برخی مباحث مانند قرارداد آتی و فرآورده‌های نفتی چشم‌انداز خوبی را متصور نیستند و علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری ندارند بنابراین باتوجه به اینکه توسعه زیرساخت‌های حوزه فناوری یکی از بزرگترین مشکلات قراردادهای آتی است، انتظار می‌رود شرکت‌های کارگزاری از OMSها درخواست کنند در این زمینه بیشتر فعالیت و سرمایه‌گذاری داشته باشند. همچنین نیاز است در حوزه تکنولوژی بازارهای مشتقه سرمایه‌گذاری بیشتر و کامل‌تری داشته باشیم.
نقوی با اشاره به نبود بازار گواهی سپرده کالایی گفت: آتی در بورس کالا بر مبنای گواهی سپرده کالای کشاورزی یا طلا راه‌اندازی شده است و در بورس انرژی گواهی سپرده کالایی حامل انرژی وجود دارد. به همین دلیل در دستور کار ماست که امسال در بعضی محصولات گواهی سپرده کالایی داشته باشیم البته گواهی سپرده کالایی در حوزه بورس انرژی نسبت به بورس کالا تفاوت‌هایی دارد به دلیل پیچیدگی‌های حامل‌های انرژی نسبت به سایر کالاها و مباحث فنی و انحصاری که در سمت عرضه کننده وجود دارد؛ به‌طور مثال برای داشتن گواهی سپرده میعانات صرفا شرکت ملی نفت ایران می‌تواند در این زمینه اقدام کند چون به لحاظ مقرراتی اختیار فروش با این شرکت است.
وی ادامه داد: یکی از نکات حائز اهمیت این است که در مجموعه وزارت نفت نسبت به گواهی سپرده کالایی آگاهی وجود ندارد. همچنین پیچیدگی‌هایی نیز در حوزه مخازن وجود دارد، از این جهت کار زمان‌بر و پیچیده است. در مطالعاتی که در سطوح دکتری دانشگاه‌های مختلف انجام شده است بر روی کالای نفت خام بعضی از مطالعات فقهی و اسلامی حاکی از این است که الزام به تحویل را نباید داشته باشیم و تعهدی که وجود دارد تعهد به پرداخت وجه تضمین در پایان روز است اما این موضوع هنوز در کمیته فقهی سازمان بورس بررسی نشده است.
مدیرعامل بورس انرژی افزود: نبود آگاهی و دانش کافی نه در سطح سرمایه‌گذاران بلکه حتی در سطح مدیران نهادهای مالی مدیران پالایشگاه‌ها وجود دارد، همواره یکی از گلایه‌های شرکت‌های تابعه وزارت نفت این بود که قرارداد آتی در همه بورس‌های انرژی دنیا فعال است اما در ایران نیست، بعد از راه‌اندازی گفتند طبق مقررات اجازه فعالیت نداریم بنابراین باتوجه به پیگیری‌های انجام شده در حال تصویب برخی رویه‌ها در وزارت نفت هستیم، کاری زمان‌بر و طولانی است و نمی‌توان انتظار داشت به سرعت رونق بگیرد ضمن آنکه شاید یکی از راهکارها جبران بخشی از عقب ماندگی تکنولوژی باشد.
نقوی پیگیری از شرکت سپرده‌گذاری مرکزی جهت راه‌اندازی سامانه مدیریت ریسک مبتنی بر مشتریان، پیگیری و فراهم‌آوری شرایط جهت پذیرش قراردادهای آتی نفت خام، پیگیری جهت راه‌اندازی تابلوی گواهی سپرده کالایی، آموزش هرچه بیشتر افراد حقیقی و حقوقی و توسعه بازار مشتقه برنامه اصلی و کیفی بورس انرژی از طرح‌های توسعه آینده جهت راه‌اندازی فیوچرز و آپشن را به عنوان برنامه‌های پیش‌روی بورس انرژی در حوزه مشتقه برشمرد.