صدای بورس- محمدجواد میرطاهر، عضو هیئت مدیره بورس تهران با بیان اینکه در ماه‌های گذشته آتی متانول و نفت برای اولین بار در ایران عرضه شد، گفت: به دنبال این هستیم که در آینده مشتقات بیشتری هم راه‌اندازی کنیم همچنین تمام ابزارهای مختلف مالی و مشتقه‌ای که استارتاپ‌ها انجام می‌دهند را پیگیری می‌کنیم.
او افزود: بزرگترین چالش بورس ایران حوزه نرم‌افزاری است که برای راه‌اندازی مشتقه در بازار سرمایه در ابتدا با این حوزه دست و پنجه نرم می‌کنیم، نیاز به ابزارهای مختلف در حوزه آتی و فینتک داریم به همین خاطر در حوزه‌هایی مانند بازارگردانی ابزارهای جدیدی را توسعه دادیم اما این موضوع نیاز به عزم جدی بین بورس، فرابورس و بورس انرژی با هدایت سازمان بورس دارد که در حوزه زیرساخت‌های نرم افزاری مشتقه پیشرفت و گسترش داشته باشیم.
به گفته میرطاهر شناخته شده‌ترین ابزارهای مشتقه مورد استفاده در دنیای مالی عبارتند از: پیمان آتی (Forward)، قراردادهای آتی(Futures)، قراردادهای اختیار(Option)، قراردادهای تاخت یا معاوضه(Swap) و قرارداد مابه‌التفاوت (Contract for difference) سایر ابزارها عموما ترکیبی از این قراردادها هستند. همچنین مفاهیمی مانند ارزش زمانی پول، سررسید، خرید و فروش و تعهدات آینده بر روی مشقات مالی مطرح است.
عضو هیئت مدیره بورس تهران ادامه داد: بزرگترین موضوعی که باعث شده مشتقات در دنیا مطرح شوند ابزارهای پوشش ریسک و مدیریت ریسک است، سرمایه‌گذاران به پوشش ریسک‌ها نهادین خود علاقه دارند بنابراین طبیعی است که برای آینده خود به ابزارهای مدیریت ریسک بپردازند، اگر ابزارها و بازارهای متشکل وجود داشته باشد می‌توان این افراد را راهنمایی کرد در غیر اینصورت به‌طور پراکنده و غیرمتشکل به سمت سرمایه‌گذاری در بازارهایی سوق پیدا می‌کنند که بعدا مشکلات قانونی و فراقانونی به وجود می‌آید.
او گفت: در تقسیم‌بندی بازار مشتقه جهان بر مبنای دارایی پایه ۸۰ درصد به دارایی‌های مالی و ۲۰ درصد به کامودیتی‌ها اختصاص دارد اما در ایران بیشتر بر روی کامودیتی‌ها تمرکز می‌شود و اگر بتوانیم مشکلات زیرساختی نرم افزاری را رفع کنیم پیش‌بینی این است که در ایران به سمت دارایی‌های مالی پیش می‌رویم و ابزار مشتقه در آنها طرحی می‌شود اما اخلال در این موضوع منجر می‌شود مشابه بحران مالی ۲۰۰۸ به وجود آید که بر روی دارایی پایه موجود هفت مشتقه مالی طراحی شده است، مسئله‌ای که در سال‌های اخیر در دنیا تخمین زده شده این است که میانگین اندازه این بازار ۱۰ برابر GDP کل دنیاست و نشان می‌دهد بیشتر بر روی اوراق بهادارسازی شده تمرکز و بر روی دارایی‌های پایه‌ای مباحث فقهی هم بیشتر بر بحث دارایی پایه مطرح می‌شود ضمن آنکه مشابه مواردی که در دنیا وجود دارد را طراحی کردیم مانند اینکه آتی بر روی شاخص سهام نداریم و ابزارهای جایگزین طراحی کردیم، فروش تعهدی درست کردیم اما در تعهدات درست شده مشکلات حسابداری وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
الزام راه‌اندازی سامانه مدیریت ریسک مبتنی بر مشتریان
میرطاهر با اشاره به تاریخچه ابزار مشتقه در ایران گفت: سازمان بورس و اوراق بهادار و شرکت بورس ابزارهای مشتقه را در سال ۱۳۸۷ طراحی کردند و کارهای پژوهشی اولیه در امکان سنجی پیاده‌سازی آپشن در اواخر دهه ۸۰ انجام شد. در سال ۱۳۹۰ موافقت کمیته فقهی در شرعی بودن ابزار اختیار معامله و تصویب دستورالعمل اولیه معاملات قراردادهای اختیار معامله انجام شد و برای نخستین بار در ۲۵ مرداد ۹۱ بر روی سهام شرکت پتروشیمی کرمانشاه قراردادهای اختیار فروش تبعی منتشر شد درنهایت در تاریخ ۱۷ آذر ۹۵ دستورالعمل معاملات قرارداد اختیار معامله در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران توسط هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار به تصویب رسید همچنین در ۲۸ آذر ۹۵ قراردادهای استاندارد شده اختیار معالمه سهام برای اولین بار در ایران و از طریق بورس اوراق بهادار تهران معرفی و بر روی سه سهم پایه شرکت‌های ملی صنایع مس ایران، فولاد مبارکه اصفهان و ایران خودرو با سررسید بهمن ماه ۹۵ عرضه شد.
عضو هیئت مدیره بورس تهران تصریح کرد: نیاز بازار و ساده بودن حوزه‌های نرم‌افزاری باعث شد اختیار فروش تبعی متداول‌تر باشد و این اوراق با دو هدف منتشر می‌شود؛ ۱. بیمه سهام که در این روش، ناشر کف قیمتی را برای دارندگان سهام تضمین می‌کند و عمدتا برای حمایت از سهام منتشر و در زمان کوتاهی منتشر می‌شود و ۲. تأمین مالی که تأمین مالی کوتاه مدت ناشر یا سهامدار عمده با پشتوانه دارایی سهمی صورت می‌پذیرد که با نوسان همراه است و بیشتر شرکت‌های بزرگ از آن برای تأمین مالی استفاده می‌کنند.
به گفته وی ازجمله چالش‌های آن می‌توان به سررسید یکساله اشاره کرد که منجر می‌شود بسیاری از فعالان بازار نتوانند استقبال کنند چون دنبال بازار ثانویه هستند و نگاه عده زیادی برای تأمین مالی از بازار سرمایه بلندمدت‌تر از یکسال است.
میرطاهر با بیان اینکه بررسی روند راه‌اندازی و توسعه معاملات قراردادهای آتی در بورس کالای ایران گویای عمر بیش از ۱۳ ساله این ابزار است گفت: این ابزار از آذر ماه ۸۷ و در دارایی سکه طلا در اختیار معامله‌گران و متقاضیان قرار گرفت و در ادامه قرارداد آتی زعفران نگین و زعفران پوشال به ترتیب در اردیبهشت ماه ۹۷ و شهریور همان سال تعریف شد سپس در تیرماه ۹۸ برای زبره سبز و در مهر ماه همان سال برای محصول پسته قرارداد آتی تعریف نشد همچنین در اسفند ماه ۹۹ شاهد راه‌اندازی قرارداد آتی نقره بودیم و سپس قرارداد آتی واحدهای صندوق طلا و کاتد مس در سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی شد.
عضو هیئت مدیره بورس تهران گفت: عمده مشتقه در بورس کالا آتی سکه است که وجود آن می‌تواند با اصلاح حوزه‌های نرم‌افزاری و حضور فعالان در بازار مشتقات برای بازار مفید باشد، تعطیلی معاملات آتی سکه به این دلیل است که این موضوع همیشه وجود داشته که بازار نقد به بازار آتی سمت و سو می‌دهد و یا بازار آتی به بازار نفت سمت و سو می‌دهد اما آنچه قطعی است اینکه اگر هر دو عمق داشته باشند در هیچکدامشان دچار مشکل برای حوزه‌های قیمت‌سازی نخواهیم شد.
او تأکید کرد: ارزش مفهومی معاملات مشتقه باتوجه به اهرم محاسبه می‌شود و همیشه حوزه اختیار خرید از فروش بیشتر است که نشان می‌دهد به یک طرفه بودن بازار عدت کرده‌ایم، به هر میزان بتوان در حوزه کالاهای مختلفی که گواهی سپرده بر روی آن انجام می‌شود تنوع ایجاد کرد منجر به تنوع بخشی بازار و فعالیت انواع سرمایه‌گذاران در آن می‌شود.
میرطاهر درمورد مزایا ابزارهای مشتقه گفت: پیش‌بینی ذائقه و تصور سرمایه‌گذاران نسبت به روندهای آتی، افزایش نقدشوندگی، کاهش هزینه معاملات، کمک به فرآیند کشف قیمت، کمک به پوشش ریسک تولید و مصرف کنندگان، کمک به پوشش ریسک صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سبدگردان‌ها و سهامداران عمده شرکت‌ها، امکان تأمین مالی تولیدکنندگان در بستر این قراردادها، تسهیم و تقسیم ریسک در بین افراد و گروه‌های مختلف و وجود ارتباط مستقیم بین رشد اقتصادی و گسترش بازار مشتقه در اقتصادهای بزرگ جهان ازجمله مزایای این ابزار است.
به گفته عضو هیئت مدیره بورس تهران رشد فعالیت‌های سفته بازانه با وجود اهرم‌های معاملاتی، نبود نظارت معاملاتی جدی و ساختار یافته، وجود قوانین محدودیت‌زا، کمبود دانش حرفه‌ای و متخصصان ابزار مشتقه، نبود وجود زیرساخت و تکنولوژی کافی و به‌روزرسانی آنها، متصل نشدن به بازارهای جهانی، مشکلات حقوقی و دینی و ایجاد بحران در مواقع تلاطم مالی ریسک ها و چالش‌های این ابزار است.
وی در مورد راهکارهای رشد بازار مشتقه گفت: باید برای توسعه این بازار طراحی، توسعه و گسترش hedge fundها، گسترش هرچه بیشتر ابزارهایی مانند اختیار خرید و فروش تبعی، طراحی اوراق آتی و آپشن برای صندوق‌ها به ویژه صندوق‌ها شاخصی که می‌تواند جایگزین آتی شاخص باشد، بازنگری قوانین و مقررات، حل مشکلات فقهی، رشد و توسعه زیرساخت‌ها در شرکت‌های OMS و تعیین نصاب حداقلی در صندوق‌های سهامی برای اوراق مشتقه مورد توجه قرار بگیرد.
به گفته میرطاهر بازار مشتقه در ایران از نظر دانش، ابزار و عمق بازار سرمایه با ابهام همراه است و نیاز است بر روی آن کار شود مخصوصا در قسمت اجرا که به‌نظر می‌رسد شرکت‌های استارتاپ می‌توانند در رفع مشکلات نرم‌افزاری کمک‌کننده باشند.