توثیق سهام‌های پذیرفته شده در سازمان بورس و اوراق بهادار از جمله تضامینی است که بانک مرکزی آن را به عنوان وثیقه قابل قبول نزد بانک‌ها در نظرگرفته است که در مقایسه با تضامین دیگری همچون چک، سفته و وثایق ملک هم سهل الوصول‌تر است، هم هزینه‌ای برای وثیقه‌گذار ندارد و هم پیچیدگی خاصی برای سیستم بانکی ندارد.
در همین راستا، سامانه‌ای در سازمان بورس به نام ستاره ایجاد شده است که دارندگان سهام بورسی به ویژه دارندگان سهام عدالت و سایر سهامداران برای دریافت تسهیلات، سهام خود را نزد شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به صورت الکترونیکی در وثیقه بانکی قرار دهند. اما با همه اینها، یکی از معایب و خطرات توثیق سهام، نوسانات قیمت سهم است. البته باید دید برای توثیق سهام، قیمت تابلو اهمیت دارد یا قیمت ارزش اسمی چرا که بانک‌ها به طور معمول، ۶۰ تا ۷۰ درصد ارزش روز وثیقه را در رهن خود قرار می‌دهند بنابراین سقوط قیمت‌ها باعث کاهش ارزش وثایق بانک‌ها می‌شود.
از آنجا که توثیق سهام برای وام‌های خرد و مصرفی و نه برای وام‌های تجاری، صنعتی و تولیدی است، ریسک چندانی ندارد. فقط ریسک نوسان قیمت سهام مطرح است که بانک‌ها آن را پوشش می‌دهند. به عنوان مثال، ممکن است سیستم بانکی یک تا دو برابر مطالباتشان سهام را در رهن خود قرار دهند از این رو، توثیق سهام خطرات چندانی برای سیستم بانکی ندارد و اقدامی سهل الوصول است چرا که اگر تسهیلات گیرندگان اقساط شان را پرداخت نکنند، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی سهام را به بانک منتقل می‌کند و بانک نیز آن را در بازار به فروش می‌رساند. در این میان، تنها نوسان قیمت سهم اهمیت دارد. بنابراین اگر بر اساس قیمت اسمی عمل شود، سهامدار متضرر می‌شود اما اگر قیمت تابلو مد نظر باشد، ریسک آن متوجه سیستم بانکی خواهد بود. البته عموما روشی انتخاب می‌شود که سیستم بانکی با پیش‌بینی دو تا سه سال آینده بتواند ریسک‌های موجود را پوشش دهد.
موضوع قابل طرح دیگر این است که توثیق سهام در روش جدید نه تنها با روشی که در گذشته انجام می‌شد، تفاوت قابل توجهی دارد بلکه مخاطرات گذشته را نیز نخواهد داشت. پیش از این برخی بانک‌ها سهام خود را وثیقه می‌کردند اما در طرح فعلی، سهام دیگران وثیقه می‌شود و لطمه‌ای به سیستم بانکی وارد نمی‌شود. مثالی می‌زنم؛ فرض کنید فردی با داشتن سهام فولاد مبارکه بخواهد برای دریافت وام اقدام کند. اگر اقساط بانک را پرداخت کرده باشد که مشکلی وجود نخواهد داشت اما در غیراین‌صورت بانک سهام فولاد مبارکه را تملک می‌کند و به فروش می‌رساند. بنابراین بیشترین ریسک متوجه سهامدار و نه سیستم بانکی خواهد شد و تنها سهامدار است که حقوق خود را از دست می‌دهد.
نکته دیگر اینکه، توثیق سهام برای وام‌های خرد و کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان است. بنابراین همانطور که گفته شد، مشکلی را متوجه سیستم بانکی نخواهد کرد. مشکل زمانی شکل می‌گیرد که در ارتباط با وام‌های تجاری با ارقام درشت و واگذاری سهام بانک همراه باشد. نکته پایانی اینکه، در روش جدید توثیق سهام، سازوکارهای آن به خوبی در نظر گرفته شده است. به‌عنوان مثال، پیش از این شرکت سپرده‌گذاری مرکزی شکل نگرفته بود اما اکنون این شرکت وجود دارد و بر روند توثیق سهام نظارت دارد. بنابراین اگر بنا به هر دلیلی بانک نتواند مطالباتش را از تسهیلات‌گیرندگان وصول کند، مراتب را به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اطلاع داده و سهام وثیقه شده به فروش رفته و پول به حساب بانک واریز خواهد شد.
به طور کلی روش توثیق سهام که در دنیا اجرا می‌شود، طرح خوبی است اما نفعی برای بازار سرمایه نخواهد داشت چرا که سهام به جای اینکه در جیب سهامدار باشد در رهن بانک خواهد بود.
- سید بهاء‌الدین حسینی هاشمی - کارشناس ارشد بانکی