به گزارش صدای بورس دریافت تسهیلات از طریق وثیقه‌گذاری سهام موضوعی قدیمی است که در ابتدا این امکان برای سهامداران عدالت اجرا شد و به‌تازگی از سامانه هوشمندی به نام «ستاره» رونمایی شده است. این طرح یا همان سامانه توثیق الکترونیکی هوشمند که برای اولین بار به کمک وزارت اقتصاد و مدیریت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی (سمات) رونمایی شده است، تفاوت‌هایی با مدل گذشته دارد چون قرار است علاوه بر بازار سرمایه، دارایی‌های سهامداران هم حفظ شود.
با توجه به اینکه اعلام شده دریافت چنین وامی فعلا فقط از طریق سه بانک ملی، رسالت و مهر ایران امکان‌پذیر است، برای آگاهی از مراحل دریافت وام به وسیله توثیق سهام که به طور مداوم توسط مخاطبان از ما پرسیده می‌شود، سری به شعب این سه بانک زدیم؛ قرعه اول به نام یکی از شعب بانک ملی افتاد که بعد از پاس کاری‌های فراوان به سراغ مدیر بخش اعتبارات این بانک رفتم و بعد از پرسیدن این سؤال که چگونه وام از طریق وثیقه‌گذاری سهام دریافت کنم، او گفت: در حال حاضر چنین وامی نداریم و نه فقط به بانک ملی بلکه به هیچکدام از بانک‌ها بخشنامه آن ابلاغ نشده است.
مقصد بعدی شعبه مرکز شهر بانک قرض‌الحسنه مهر ایران بود و زمانی که از متصدی بانک درخواست کردم مراحل دریافت تسهیلات از طریق توثیق سهام را برای من توضیح دهد، همان صحبت متصدی بانک ملی را تکرار کرد و گفت: با اینکه وزارت اقتصاد اعلام کرده است اما هنوز دستورالعمل و ابلاغیه آن به شعب ارسال نشده و در حال آماده‌سازی زیرساخت است. در ادامه به دو شعبه از بانک رسالت مراجعه کردم اما با در بسته و تعطیلی آنها مواجه شدم و درنهایت به سراغ شعبه مرکزی بانک رفتم و متوجه شدم کلیه شعب بانک رسالت جمع‌آوری شده است.
بعد از پیگیری‌های مکرر آدرس دفتری به من داده شد تا بتوانم ابهام درمورد مراحل دریافت این وام را برطرف کنم، اما با مراجعه به آنجا فرد پاسخگو ضمن ابراز بی‌اطلاعی از وجود چنین وامی اعلام کرد که بانک رسالت فقط از طریق کارکرد حساب، تسهیلات پرداخت می‌کند. البته داستان بانک رسالت به همین جا ختم نشد و بعد از خروج از دفتر با شماره ۴۷۴۷ تماس گرفتم و وقتی سؤالم را مطرح کردم دقیقا همان حرف‌های آن فرد مسئول را بازگو کرد.
دیگر شعبه بانک ملی مقصد بعدی من بود که مدیر بخش تسهیلات و اعتبارات این شعبه هم به ابلاغ نشدن بخشنامه دریافت وام از طریق توثیق سهام اشاره کرد و گفت: البته دریافت اینگونه وام‌ها شرایطی دارد، مثلا اگر فردی می‌خواهد از بانک ملی تسهیلات دریافت کند باید مشتری این بانک باشد، میانگین مانده داشته باشد و بعد از آن سهام این فرد بررسی می‌شود. بعد از مراجعات پی‌درپی به دیگر شعب بانک ملی و مهر ایران بیش از پیش این مسئله مطرح شد که هنوز بخشنامه ابلاغ نشده و هیچکدام از شعب چنین تسهیلاتی نمی‌دهند. براین اساس به سراغ روابط عمومی بانک‌ها رفتم تا پاسخم را از آنها دریافت کنم، طبق گفته مسئول رسانه بانک ملی دریافت چنین تسهیلاتی از طریق سامانه ایوا امکان‌پذیر است.
بیشتر بخوانید: تامین مالی آسان با توثیق الکترونیک
همچنین برای دریافت اینگونه تسهیلات از بانک قرض‌الحسنه مهر ایران افراد می‌توانند به سایت qmb.ir مراجعه کنند به اینصورت که پس از ورود به سامانه به قسمت پیشخوان (شعبه مجازی) رفته و بر روی «تسهیلات بانکی» کلیک کرده و با انتخاب گزینه توثیق اوراق بهادار اقدام کنند. در آخر به سراغ مدیرعامل سمات رفتیم که وی اعلام کرد: سمات زیرساخت‌ها را آماده کرده و از طریق سامانه‌های هوشمند این سه بانک، این امکان فراهم است؛ در ادامه این گزارش را می‌خوانید.
ارائه توثیق الکترونیک سهام در گرو سیاست بانک‌ها
محمد باغستانی، مدیرعامل سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) گفت: این شرکت تمامی زیرساخت‌ها و بسترهای لازم را برای توثیق الکترونیک سهام در بازار سرمایه فراهم کرده است اما ارائه اینگونه تسهیلات به سهامداران به سیاست‌های داخلی بانک‌ها بستگی دارد.
وی با بیان اینکه سمات تنها در خصوص ارائه سرویس‌های توثیق الکترونیک سهام پاسخگو است، افزود: این شرکت اطلاعی از نحوه اطلاع‌رسانی بانک‌ها به شعب خود و فرآیندهای عملیاتی اجرای این طرح ندارد. باغستانی تصریح کرد: تاکنون سه بانک «ملی، مهر و رسالت» سرویس‌های توثیق هوشمند الکترونیک را پیاده سازی کرده‌اند و بانک‌های «ایران ونزوئلا، تجارت، ملت و دی» نیز اقدامات اولیه‌ای را برای ایجاد این طرح ملی انجام داده‌اند که امیدوارم این چهار بانک هرچه سریعتر بتوانند این خدمت را در بانک‌های خود عملیاتی کنند. وی درباره برنامه‌های آتی سرویس توثیق الکترونیک سهام افزود: سمات این آمادگی را دارد تا سرویس‌های توثیق، رفع توثیق و فروش و برگشت از فروش سهام را پیاده‌سازی و در اختیار بانک‌ها قرار دهد. او گفت: شرط اصلی استفاده از سرویس توثیق هوشمند، سجامی بودن افراد است و سهامدارانی می‌توانند از این خدمت استفاده کنند که در سامانه سجام ثبت نام کرده و احراز هویت شوند.
باغستانی با بیان اینکه سهامداران عدالت نیز می‌توانند سهام خود را برای دریافت وام وثیقه کنند، افزود: تاکنون بیش از ۳۵۰ هزار مشمول سهام عدالت با وثیقه کردن سهام خود تسهیلات از سیستم بانکی دریافت کرده‌اند. سهامدارانی که دارایی آنها توقیف نباشد و محدودیت کارگزار ناظر نداشته باشند می‌توانند از سرویس توثیق هوشمند الکترونیک در همه روزهای کاری برای تأمین مالی و دریافت تسهیلات استفاده کنند و هر بانک بر اساس سیاست‌هایی که دارد نسبت به ارائه تسهیلات به مشتریان خود اقدام می‌کند. وی تصریح کرد: فاز اول طرح توثیق الکترونیک هوشمند دارایی‌ها روز پنجم مردادماه امسال با حضور دادستان کل کشور، وزیر امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار رونمایی شد، در این مرحله، سهامداران می‌توانند از سهام خود در بازار سرمایه به عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات و ضمانت نامه بانکی استفاده کنند.
برای سهام عدالتی‌ها جذاب نیست
اکبر حیدری، سخنگوی سهام عدالت در پاسخ به این پرسش که اساسا در کارکردهای سهام عدالت وثیقه‌گذاری برای دریافت وام دیده شده است، گفت: سهام عدالت هم مانند سهام دیگر است همانطور که هر سهم دیگری به عنوان دارایی به رسمیت شناخته و به عنوان وثیقه و تضمین دریافت وام محسوب می‌شود، سهام عدالت هم از همان قاعده پیروی می‌کند.
وی ادامه داد: اتفاقا قبل از اینکه توثیق سهام برای باقی سهم‌های کشور عملیاتی شود در ابتدا برای سهام عدالت اجرا شد یعنی اولین عملیات توثیق سهام برای دریافت وام مربوط به سهام عدالت است که در سال ۹۹ شروع شد اما چون وام‌هایی که پرداخت می‌شود از نظر نحوه پرداخت اقساط، نحوه میزان اقساط و مدت اقساط برای سهامداران عدالت که از اقشار کم درآمد جامعه هستند جذابیت نداشته، از آن استقبال چندانی نشد.
حیدری افزود: در فرآیندهای توثیق سهام عدالت مقرر شده بود بانک‌ها تا سقف ۷۰ درصد پذیرش کنند یعنی تا سقف ۷۰ درصد اجازه داشتند ارزش سهام را با توثیق کل سهام وام پرداخت کنند اما اکثر بانک‌ها تا سقف ۵۰ درصد قبول و عملیاتی کردند که ریسک را پوشش دهند براین اساس حتما ریزش ارزش سهام تا سقف ۵۰ درصد از نظر محاسبات ریسک بانکی ارزندگی داشته که این کار را انجام داده‌ند.
سخنگوی سهام عدالت تصریح کرد: توثیق سهام در حوزه بانکی تنها می‌تواند برای سرمایه‌گذاران بزرگ و حقوقی‌های بازار سرمایه جذابیت داشته باشد چون سهامدار خرد نمی‌تواند به نسبت سهمی که توثیق می‌کند عایدی قابل توجهی از سیستم بانکی کسب کند تا این موضوع جاذبه‌ای باشد که در افت و خیزهای بازار سرمایه به جای فروش سهام و یا تبدیل آن به دارایی‌های دیگر به فکر نگهداری سهام باشد همچنین با اینکه اساس ایجاد امکان توثیق سهام با هدف تشویق مردم به ماندگاری در بازار سرمایه و مجموعه سهامداری بوده است اما درمورد سهامداران خرد این گزینه جذاب نیست و عملا ویژگی و مزیت نسبی توثیق سهام برای سهامداران بزرگ است.
سهام ریسکی نرمال دارد
حجت‌اله صیدی، مدیرعامل سابق بانک صادرات ایران با بیان اینکه همیشه سهام بورسی یکی از وثایق مورد قبول بانک‌ها بوده و است، گفت: مسئله توثیق سهامی که در حال حاضر مطرح شده در حد ارقام کوچک و بیشتر مربوط به تسهیلات خرد است که وام‌دهی فراگیرتر شود و اشخاصی حقیقی که برای امور روزمره و نیازهای جاری به تسهیلات خرد نیاز دارند، بتوانند سهام را وثیقه بگذارند و وام دریافت کنند. وی ادامه داد: همانطور که گفته شد سهام بورسی وثیقه مناسب و خوبی است چون هم نقدشوندگی بالایی دارد و هم قیمت‌گذاری آن راحت‌تر است بنابراین به‌نظر می‌رسد تاحدودی قدرت و سرعت تسهیلات دهی بانک‌ها افزایش و همچنین در مقابل ریسک آنها هم کاهش پیدا کند.
صیدی تصریح کرد: موضوع دریافت وام از طریق وثیقه‌گذاری سهام از گذشته هم وجود داشته و تمامی بانک‌ها می‌توانستند چنین وامی بدهند البته بانک‌ها طبق سیاست‌هایشان تصمیم می‌گرفتند این کار را انجام دهند یا خیر.
این استاد دانشگاه افزود: بسیاری از وثایق تسهیلات بنگاه‌های تولیدی و هلدینگ‌ها سهام بورسی بود که بسیاری از بانک‌ها مخصوصا بانک‌های بزرگ از ۵ یا ۱۰ سال قبل این وام‌ها را داده و اکنون در حال تسویه آن هستند یا اینکه از محل فروش سهام پول برداشت می‌کنند.
مدیرعامل سابق بانک صادرات ایران در پاسخ به این پرسش که باتوجه به اینکه قیمت سهام ثابت نیست و تضمینی برای آن وجود ندارد یعنی اگر پرتفوی شخصی ۱۰ میلیون باشد و ۵ میلیون وام دریافت کند اگر به یکباره ارزش پرتفوی آن ۴ میلیون شود، تکلیف وام چیست، گفت: بر روی بخشنامه‌های فعلی اشراف دقیقی ندارم اما عرف و رویه گذشته این بود که بانک‌ها معمولا نه براساس قیمت روز بلکه براساس میانگین قیمت یک ماه، سه ماه یا شش ماه گذشته برحسب میزان وام و نوع سهامی که می‌خواستند وثیقه بگذارند قیمت را برای آن سهام می‌گذاشتند به‌طور مثال اگر متوسط قیمت سهمی در سه ماه گذشته ۲۲۰ تومان بود (شاید قیمت روز گذشته سهم ۱۸۵ یا حتی ۳۰۰ بوده باشد) رقم ۲۲۰ تومان را دریافت می‌کنند و ۷۰ درصد آن را وام می‌دهند بنابراین بانک تاحدودی با این موضوع ریسک خود را پایین می‌آورد همچنین احتمال کمی وجود دارد سهامی بی‌ارزش شود چون بورس نظارت دارد و معمولا با افشای اطلاعات توسط شرکت‌ها ریسک پایین می‌آید ضمن آنکه شرکت‌های بورسی نسبت به شرکت‌های غیربورسی شفاف‌تر هستند بنابراین ریسک بانک‌ها افزایش پیدا نمی‌کند ولی معمولا در بانکداری ریسک معقولی وجود دارد و ممکن است هر تسهیلاتی اندکی نکول شود یا حتی وثیقه هم چندان جالب نباشد اما درمورد سهام باید توجه داشت ریسکش بالاتر از ملک و وثایق دیگر نیست بلکه ریسکی نرمال و قابل قبول دارد.
- ملیکا حمزه‌ئی - خبرنگار
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۶۱