به گزارش صدای بورس جریان ورود و خروج نقدینگی به صندوق‌های طلا با نوسانات متعددی روبه‌رو است؛ درحالی‌که طولانی شدن مذاکرات احیای برجام زمینه صعود نرخ ارز و عبور آن از کانال ۳۳ هزار تومان در ماه های اخیر، دارایی‌های برپایه طلا در بازار مشتقه و مالی بورس کالای ایران را در مواقعی تبدیل به مقصد جدید نقدینگی سرگردان جامعه کرد که البته با نوسانات زیادی روبرو است.
طلا در تمامی بازارهای جهانی دارایی امن در زمان هر بحرانی ازجمله تورم تلقی می‌شود و در شرایطی که بازار داخل با محدودیت تنوع نیز مواجه است، اهمیت این دارایی به مراتب بیشتر می‌شود. در چنین شرایطی مزایای ذاتی معامله صندوق طلا باعث شد تا این دارایی بیش از سایر دارایی‌ها برمبنای طلا مورد اقبال عمومی قرار بگیرد و حتی سرمایه‌گذاران خُرد که اعتماد خود را به بازار سرمایه از دست داده‌اند، نیز از سرمایه‌گذاری بر روی صندوق طلا استقبال کردند.
اما این رویه پابرجا نماند؛ انتشار اخبار مثبت از مذاکرات احیای برجام در روزهای ابتدایی مردادماه باعث شد تا انتظارت تورمی رو به کاهش بگذارد و فعالان بازارهای مالی-کالایی نسبت به اخذ موقعیت خروج از بازار اقدام کنند. به این ترتیب نقدینگی از بازار مالی و مشتقه بورس کالا خارج شد و در واقع سرمایه‌گذاران ریسک نگهداری ارز ملی را به سرمایه‌گذاری وابسته دلار ترجیح دادند. البته این پایان ماجرا نبود، تغییر اظهارنظرهای طرفین مذاکره احیای برجام و متهم کردن یکدیگر به عدم علاقه به حصول نتیجه و سپس اعتراضات سراسری باعث شد تا مجدد نرخ ارز به مسیر شتابان رشد قمیتی بازگشته و این موضوع با مثبت کردن انتظارات تورمی و نرخ ارز مجدد نقدینگی سرگردان را روانه بازارهای امن در مقابل تبعات تورمی همچون صندوق طلا کرد.
جهش ارزی بازار مشتقه و مالی را جذاب کرد
نوسانات ارزی تبدیل به مهم‌ترین سیگنال‌سازهای بازارهای مالی و کالایی کشور شده است؛ به این ترتیب این نوسانات به جریان ورود و خروج نقدینگی به بازارهای مشتقه و مالی بورس کالا نیز جهت داده و درحالی‌که ایجاد موج کاهشی در بازار آزاد ارز باعث خروج نقدینگی از این بازار می‌شود، ایجاد جریان افزایشی در نرخ ارز زمینه افزایش ورود نقدینگی به این بازارها را مهیا می‌کند.
بیشتر بخوانید: چگونه جهش تورمی به رونق ابزارهای طلایی بورس کالا انجامید؟
در اغلب نقاط دنیا نوسان ارزش پول ملی از تصمیمات بانک‌های مرکزی آن کشور در خصوص سیاست پولی و مالی و تصمیمات سایر بانک‌های مرکزی اثرگذار جهت می‌گیرد؛ اما نوسان ارزش پول ملی در کشور یا به عبارتی نرخ تسعیر ارز عمدتاً متأثر از اخبار سیاسی است. به این ترتیب نرخ آزاد دلار با انتشار اخبار مثبت از مذاکرات احیای برجام کاهشی شده و تغییر در روند انتشار اخبار نسبت به نتایج مذاکرات برجامی زمینه صعود نرخ ارز در بازار آزاد کشور را فراهم کرده که این موضوع محرک رونق در بازارهای مالی و کالایی کشور می‌شود. در واقع در برهه‌های زمانی که ارز در بازار آزاد در مسیر صعود نرخ قدم برمی‌دارد و به تعبیری دیگر ارزش پولی ملی کاهش می‌یابد، ریسک نگهداری پول افزایش یافته و هر دارنده سرمایه‌ای در مقیاس خرد و کلان درصدد برمی‌آید تا پول خود را تبدیل به دارایی کند که از تبعات تورمی و کاهش ارزش پول ملی در امان بماند.
بازارهای مالی، کالایی همچون معاملات گواهی سپرده کالایی، صندوق‌های کالایی و معاملات آتی ازجمله بازارهای جذاب برای ورود نقدینگی در زمان نوسانات نرخ ارز به شمار می‌روند. البته جذابیت این دارایی‌ها تنها مربوط به بازار داخلی کشور نمی‌شود و در تمام دنیا نیز سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی-کالایی مورد توجه سرمایه‌گذاران است. البته ریسک سرمایه‌گذاری بر روی دارایی مالی-کالایی می‌تواند نسبتاً بالاتر از دیگر دارایی‌ها باشد، چرا که چنین بازارهایی علاوه بر تأثیرپذیری از تصمیمات اقتصاد کلان از وضعیت عرضه و تقاضای یک محصول خاص نیز سیگنال می‌گیرند. اما بازارهای مالی-کالایی می‌توانند سودآوری بیشتری را نیز برای سرمایه‌گذاران رقم بزنند، به این ترتیب جذابیت سرمایه‌گذاری در چنین بازارهایی عموماً برای فعالانی که به دنبال دارایی نسبتاً پرریسک‌تر و سودآورتر هستند به مراتب بالاتر است. وضعیت بازارهای مالی و کالایی در ایران تا حدی با دنیا متفاوت است؛ متأسفانه نوسانات نرخ ارز در بازار داخل به‌خصوص ظرف سال‌های اخیر به میزانی شدت گرفته، که این سیگنال تقریباً به اصلی‌ترین و حتی تنها عامل مهم اثرگذار در بازار تبدیل شده است. به این ترتیب تنها با دنبال کردن نوسان نرخ ارز و پیش‌بینی آن می‌توان روند بازارها را در داخل پیش‌بینی کرد.
تبلور انتظار تورمی در بازارهای طلایی
از اواسط تابستان تا به الان نرخ ارز در بازار آزاد در محدوده کانال قیمتی ۳۰ تا ۳۳هزار تومان نوسان داشت؛ درحالی‌که طولانی شدن مذاکرات احیای برجام باعث شد تا در روزهای ابتدایی تابستان نرخ ارز به کانال ۳۰ و ۳۱ هزار تومانی صعود کند، نقدینگی بالایی رهسپار بازار مشتقه بورس کالای ایران و صندوق‌های طلا شد. در واقع احتمال جهش ارزی در کشور باعث شد تا تمایل به سرمایه‌گذاری بر روی دارایی برمبنای طلا در معاملات بازار مشتقه و مالی بورس کالای ایران افزوده شود. در شرایط کنونی امکان سرمایه‌گذاری بر روی طلا در بورس کالای ایران از مسیر تعریف گواهی سپرده سکه، صندوق طلا و معاملات آتی صندوق طلا فراهم است. دارایی اصلی و پایه صندوق‌های طلا نیز گواهی‌های سکه هستند. البته وعده تعریف و راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده شمش طلا نیز ظرف ماه‌های اخیر داده شده و احتمالاً ظرف هفته‌های اخیر شمش طلا نیز از بستر بورس کالا قابل معامله خواهد بود.
در شرایطی که نرخ ارز در بازار آزاد و سایر بازارهای موازی با تزریق نقدینگی از سوی بانک مرکزی، محدودیت در خریدوفروش و ... تا حدی قابل کنترل است، نرخ طلا در بازار داخل متناسب با انتظارات تورمی از نرخ ارز تغییر می‌کند، به این ترتیب در برهه‌هایی که نرخ ارز در بازار داخل به شکل دستوری تا حدی کنترل می‌شود، حباب در معاملات سکه شکل می‌گیرد. این حباب فاصله میان ارزش بنیادی سکه با احتساب نرخ ارز اعلامی از سوی بانک مرکزی و اونس طلای جهانی با فاصله قیمت فروش سکه در بازار داخل است. به عقیده برخی فعالان بازار نرخ واقعی ارز در کشور را باید برمبنای نرخ سکه تعیین کرد؛ به این ترتیب زمانی که سکه با حباب ۱۰درصدی در بازار فیزیکی معامله می‌شود، می‌توان ادعا کرد که معامله‌گران این دارایی انتظار رشد ۱۰درصدی نرخ ارز در بازار داخل را دارند. البته محدودیت در بازارهای قابل سرمایه‌گذاری آن هم به شکل خُرد از دیگر دلایل تشدید حباب در معاملات سکه است.
کاهش ارزش پول ملی، از بین رفتن اعتماد عمومی نسبت به بازار سرمایه (بورس)، محدودیت در خرید ارز سایر کشورها و نبود بازاری برای ورود سرمایه‌های خرد باعث می‌شود تا در شرایط کنونی که انتظارات تورمی در کشور افزایشی است، سرمایه‌های خرد رهسپار بازار طلا و سکه شده و این موضوع نیز بر حباب قیمتی در این بازار می‌افزاید. در این شرایط شاهد هستیم که معمولاً حباب در معاملات نیم و ربع سکه بیش از حباب در معاملات سکه تمام بهار است، چرا که سرمایه‌های خرد تطابق بیشتری با ربع و نیم سکه دارد.
در این شرایط معاملات بازار مالی و مشتقه بورس کالا برمبنای دارایی پایه سکه طلا، محلی مناسب برای جذب نقدینگی‌های خُرد خواهد بود. البته قیمت‌ها در این بازار نیز از نرخ سکه در بازار فیزیکی و انتظارات تورمی معامله‌گران سیگنال می‌گیرد، اما ورود بخشی از نقدینگی سرگردان به این بخش می‌تواند به کاهش حباب در دارایی سکه فیزیکی نیزکمک کند.
انتخاب سرمایه در مرداد پول ملی بود
مردادماه با اخبار مثبتی از نزدیک شدن به توافق برجام آغاز شد؛ میانجی‌های اروپایی اعلام کردند که مذاکرات به دور پایان رسیده و تنها لازم است طرفین موافقت خود را با نتایج حاصل‌شده اعلام کنند. اظهارنظرهای سیاسی طرفین و اعلام اخباری مبنی بر نزدیک بودن توافق باعث شد تا نرخ ارز در بازار آزاد تهران به‌سرعت از کانال ۳۰ هزار تومانی عقب‌نشینی کرده و سکه نیز وارد مسیر عقبگرد قیمتی شود به نحوی که بهای سکه تمام بهار در روزهای پایانی مردادماه تجربه بازگشت به کانال ۱۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومانی را نیز داشت؛ هرچند مجدد به‌سرعت به کانال۱۳ میلیونی بازگشت.
خوش‌بینی نسبت به نزدیک شدن به حصول نتیجه در مذاکرات احیای برجام باعث شد تا انتظارات قیمتی نسبت به نرخ ارز نیز تغییر کند و حباب فروش سکه در بازار نیز به شکل ملموسی کاهش داشته باشد. درعین‌حال این خبر باعث شد تا نقدینگی واردشده به دارایی‌های مالی-کالایی در بورس کالای ایران نیز در مسیر خروج قرار بگیرد. در واقع فعالان این بازار با پیش‌بینی افت نرخ ارز پس از برجام و کاهش ارزش دارایی خود نسبت به فروش دارایی‌های برمبنای طلا در بازار مالی و مشتقه بورس کالا اقدام کردند. به این ترتیب ظرف نیمه دوم مردادماه نقدینگی از ابزارهای طلایی بورس کالا ازجمله صندوق طلا خارج شد. در شرایطی که احتمال کاهش نرخ سایر ارزها نسبت به ارز ملی یا به عبارتی تقویت ارزش پول ملی داده می‌شود، فعالان بازار نسبت به خروج سرمایه از بازار و نگهداری پول ملی اقدام می‌کنند. اتفاقی که با پیشرفت مثبت مذاکرات احیای برجام در مردادماه رقم خورد.
سرمایه به صندوق طلا بازگشت
مذاکرات احیای برجام به مرحله پایانی رسیده و طرفین خود را شاید برای عدم توافق آماده می‌کنند. طرفین مذاکره یکدیگر را به کارشکنی در حصول نتیجه متهم کرده و به این ترتیب مجدد اخبار سیاسی برجامی نرخ ارز را در بازار آزاد و سایر بازارها افزایشی کرد. به این ترتیب درحالی‌که نرخ ارز از کف قیمتی خود در مرز ۲۸ هزار تومان فاصله گرفت و مجدد به کانال ۳۳ هزار تومان صعود کرد، جریان ورود نقدینگی به بازار مشتقه بورس کالای ایران مثبت و صندوق‌های طلا تبدیل به مقصد این جریان نقدینگی شدند. اکنون نیز با رکوردشکنی قیمت دلار این روند با نوسانات زیادی روبرو شده است. تجربه جهش‌های ارزی پیشین در کشور، کاهش ارزش پول ملی و زیان عموم آحاد جامعه باعث شده تا با وجود بلاتکلیفی نتیجه مذاکرات احیای برجام، اما سرمایه‌گذاران در مقیاس خُرد و کلان با ایجاد جریان افزایشی در بازار ارز نسبت به تبدیل نقدینگی خود به دارایی اقدام کنند. در این شرایط گواهی سپرده سکه، گواهی شمش و صندوق کالایی برمبنای دارایی سکه طلا گزینه مناسبی برای جذب نقدینگی سرگردان جامعه تلقی می‌شوند.
طلا در تمامی دنیا دارایی امن در زمان بحران و در مقابل تبعات تورمی تلقی می‌شود؛ مزیت‌های بالقوه معامله صندوق طلا باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران خرید اوراق صندوق طلا را به خرید فیزیکی طلا و سکه در بازار ترجیح دهند. کاهش ریسک معامله نسبت به سرقت و تقلب، کارمزد به مراتب کمتر نسبت به خرید فیزیکی، معاف از مالیات بودن معاملات، امکان جذب سرمایه‌های به واقع خرد، نقدشوندگی بالا در صورت لزوم، اطمینان نسبی نسبت به سود حاصل از سرمایه‌گذاری بر روی صندوق‌ها با توجه به معامله آن توسط کارگزاری و ... باعث می‌شود تا در شرایط کنونی صندوق‌های طلا بستر مناسبی برای جذب نقدینگی سرگردان جامعه باشند.
راضیه احقاقی - روزنامه‌نگار
منبع: ماهنامه بازار و سرمایه ۱۳۱