به گارش صدای بورس بازارها در شش ماه ابتدایی امسال به مثابه دوره مشابه سال گذشته در مسیر افزایشی گام برداشتند، بدان معنا که در بیشتر بازارها قیمت‌ها در پایان شهریور نسبت به ابتدای فروردین امسال افزایشی بودند. با لحاظ نرخ تورم و در نظرگرفتن نرخ سود بین‌بانکی در بیشتر بازارها، تورم جلو افتاد و سرمایه‌گذاران نتوانستند مقدم بر تورم سودآوری داشته باشند، بلکه تنها بخشی از ریسک تورم پوشش داده شد. در نوشتار پیش رو سعی می‌شود با جزئیات هریک از بازارها مورد واکاوی و بررسی قرار گیرد و برمبنای آن بازدهی بازارها در شش ماه ابتدایی امسال و دورنمای آن در شش ماه دوم امسال تعیین شود.
عقب‌نشینی شاخص بورس
در بازار سهام اگرچه سرمایه‌گذاران از ابتدای فروردین تحرکات مثبت را در بازار مشاهده کردند و امیدوار بودند در بهار و تابستان امسال بخشی از انتظارات برآورده شود اما در پایان شهریور برخلاف انتظارات، بازار در همان چالش بی‌اعتمادی به سر برد. شاخص کل بورس تهران در شهریور امسال با افت ۴/۴درصدی نسبت به ابتدای امسال روبه‌رو بود. شاخص کل بورس تهران با وجود این‌که در ۲۷ اردیبهشت به کانال ۶/۱ میلیون واحد وارد شد اما در پایان شهریور شاخص کل بورس تهران به کانال ۳/۱ میلیون برگشت. سایر شاخص‌های بورس و فرابورس روند مشابهی را از سر گذراندند. بررسی بازار سهام نشان می‌دهد چالش‌های بازار سهام بیشتر ناشی از بی‌اعتمادی است که می‌توان رگه‌های آن را در تصمیم‌های نهاد بازار و البته پیش‌بینی‌ناپذیری و ریسک‌های عدیده موجود در اقتصاد ایران جست‌وجو کرد.
سرمایه‌گذاران پیش‌بینی می‌کنند در صورتی که بی‌اعتمادی ادامه‌دار شکل‌گرفته در بازار از بین نرود و از اقتصاد دورنمای روشنی در دست نباشد، چه‌بسا وضعیت بازار بهتر از این نخواهد بود. از این زاویه تحلیل، در صورتی که در خصوص احیای برجام تصمیم جدی گرفته نشود و سیاست‌ها و رفتارهای فعلی سیاستگذار تداوم پیدا کند، بازار در رکود فعلی باقی می‌ماند. البته اهرم تورم‌زایی در اقتصاد می‌تواند سهم‌های ریالی را با تکانه‌های مثبت مواجه کند. تلاطمات بازارهای کامودیتی‌ها در جهان هم می‌تواند روی سهم‌های کامودیتی‌محور اثر بگذارد. پرش و نوسان در قیمت دلار هم می‌تواند موتور رشد سهم‌های صادرات‌محور را فعال نگه دارد. با این وصف برای این‌که بی‌اعتمادی‌های شکل‌گرفته در بازار رنگ ببازد، سیاستگذار قبل از هر چیز باید با رفع اعمال محدودیت بر معاملات، اثر ریسک‌های غیرسیستماتیک را در بازار تا حد زیادی خنثی کند. در شرایط کلان هم، اثر ریسک‌های سیستماتیک بر اقتصاد کاهش یابد.
طلا دوباره قد می‌کشد
قیمت طلا در بازار داخل همچون دیگر بازارها همساز و هماهنگ بود؛ به‌طوری‌که قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار در پایان شهریور امسال نسبت به ابتدای فروردین امسال افزایش ۰۷/۶درصدی را به ثبت رساند. با لحاظ تورم ۱/۴۲درصدی در شهریور ۱۴۰۱ (سال پایه ۱۳۹۵) حرکت رو به جلو قیمت‌ها در بازار طلا بسیار عقبتر از تورم بود. هر گرم طلای ۱۸ عیار در شرایطی در ابتدای فروردین ۲۳۵/۱ میلیون تومان بود که در پایان شهریور این عدد به ۳۱۰/۱ میلیون تومان رسید. البته بخش عمده‌ای از شرایط کنونی طلای داخل به نوسان و افت شدید قیمت طلای جهانی برمی‌گردد که هر اونس آن در بازارهای جهانی از کانال ۱۸۰۰ دلار به کانال ۱۶۰۰ دلار برگشت. این در حالی بود که نوسان قیمت دلار در بازار داخلی همچنان موتور روند رو به جلو طلا را در داخل فعال نگه داشت. بررسی شرایط فعلی بازارها نشان می‌دهد در شش‌ماهه دوم سال، طلای داخل علاوه بر این‌که از نوسان قیمت دلار اثر می‌پذیرد و ممکن است بخشی از حرکت رو به جلو را از این ناحیه باشد اما بخشی از تغییرات قیمت طلا نیز ممکن است ناشی از تغییرات مثبت اونس جهانی باشد. با گزارش اخیر رئیس فدرال‌رزرو مبنی‌بر احتمال تعمیق رکود در اقتصاد، به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاران در واکنش به سیاست‌های مربوط به نرخ بهره فدرال‌رزرو و شرایط رکودی، تصمیم‌هایی بگیرند که تقویت سهم طلا در پورتفوی سرمایه‌گذاران به عنوان بخشی از پوشش ریسک موجود در اقتصاد لحاظ شود.
سکه، سکه می‌ماند
بررسی بازار سکه نشان می‌دهد سکه هم هم‌سو با شرایط تورم‌زا در اقتصاد با روند افزایشی همراه شد. به‌طوری‌که قیمت سکه در ابتدای امسال ۳/۱۲ میلیون تومان بود اما در پایان شهریور هر سکه با ۳/۱۴ میلیون تومان معامله شد که نشان می‌دهد هر سکه امامی بازدهی ۷/۱۵درصدی را در شش ماه ابتدایی امسال به ثبت رساند. البته هر سکه امامی در شش ماه ابتدایی امسال قیمت ۱۶ میلیون تومان را هم به خود دید اما بخشی از این رشد با نوسان‌های دلار متأثر از اخبار مربوط به احیای برجام و کشش فعلی سمت تقاضا کم شد. بررسی دورنمای شش ماه دوم سال نشان می‌دهد، بازگشت دوباره سکه به کانال ۱۶ میلیون تومان بسیار محتمل است. با توجه به شرایط تورم مزمن اقتصاد ایران و پیچیده شدن مذاکرات احیای برجام که رسیدن به توافق را سخت کرده است، احتمال این‌که سکه کمتر از قیمت کنونی معامله شود، بسیار بعید به نظر می‌رسد در شرایط فعلی نیز تا لحظه نگارش این گزارش در دهم مهرماه سکه مسیر افزایشی را در پیش گرفته است.
تشدید قیمت دلار در تب‌وتاب اعتراضات و بن‌بست
دلار دوباره در بازار غیررسمی به کانال ۳۲ هزار تومان برگشت، این در حالی بود که ابتدای امسال در کانال ۲۶ هزار تومان قرار گرفت و دولت وعده داده بود که نوسان‌های بازار ارز را مدیریت کند. دلار به تناسب چگونگی و نحوه مذاکرات احیای برجام و اخبار مثبت به مذاکرات در کانال‌های متفاوتی در شش ماه ابتدایی امسال قرار گرفت اما نکته قابل توجه این بود که از کف قیمتی ۲۶ هزار تومان پایین‌تر نیامد. بازدهی بازار ارز نشان می‌دهد، دلار در بازار غیررسمی در شش ماه ابتدایی امسال بازدهی حدود ۲۰ درصد را به ثبت رساند. اخیراً هم مقام‌های ارشد دولت امریکا طی یک جلسه توجیهی محرمانه به کنگره امریکا اطلاع داده‌اند که مذاکرات غرب با ایران برای احیای برجام به بن‌بست رسیده است. همین خبر موجب شد تا قدرت معامله‌گران افزایشی بیشتر شود و میزان تقاضا برای خرید دلار افزایش پیدا کند. در نتیجه هفتم مهرماه سال جاری قیمت دلار بعد از تحریم‌های جدید امریکا علیه ایران وارد کانال ۳۲هزار تومان شد. روند افزایش قیمت دلار در روزهای بعدی نیز ادامه پیدا کرد و سقف تاریخی جدیدی را ثبت کرد و قیمت دلار در روز دهم مهرماه جاری به بیش از ۳۳ هزارتومان رسید.با توجه به شرایط تورم‌زای اقتصاد، کسری شدید در بودجه ۱۴۰۱ و محدودیت درآمدهای ارزی دولت ناشی از تداوم اعمال تحریم‌ها ممکن است رشد قیمت در کانال بعدی همراه باشد. پیش‌بینی قیمت‌های بالا برای دلار متأثر از اهرم‌های اثرگذار به صورت روانی دور از انتظار نیست. رسیدن به توافق بر سر احیای برجام ممکن است بسیاری از پیش‌بینی‌های مربوط به افزایش قیمت دلار را تغییر دهد اما این رخداد تنها در شرایطی اتفاق خواهد افتاد که بخشی از تقاضای سرمایه‌گذاری در بازار و اثرات روانی بر بازار ارز کنار رود. با توجه به فشارهای ناشی از تحریم‌ها که روی افزایش هزینه‌های مبادلاتی و تنگ‌تر شدن درآمد ارزی دولت بسیار اثرگذار بودند، انتظار این‌که بازارها به یک‌باره تغییر جهت دهند، سخت است. اما در صورتی که سیاستگذار از فشار محدودیت‌ها و تحریم‌ها بر بدنه اقتصاد بکاهد، چه‌بسا که تغییر جهت بازارها و کاسته شدن از التهاب‌ها دور از انتظار نباشد.
بدون حضور خریداران فعال
در بازار خودرو هم با وجود نبود خریداران فعال و معاملات بسیار اندک که شرایط رکودی را تعمیق بخشیده، قیمت‌ها همچنان رو به افزایش هستند. به طور مثال قیمت بازاری خودرو پارس LX در ابتدای امسال ۳۵۰ میلیون تومان بود اما در پایان شهریور به ۳۷۲ میلیون رسید که معادل بازدهی ۲/۶درصدی است. این در حالی بود که بازار در شرایط کنونی بدون حضور خریداران فعال و رکودی دنبال می‌شود. فعالان بازار خودرو تأکید دارند، بازار دورنمای روشنی نسبت به مذاکرات احیای برجام در دست ندارد و بخش عمده‌ای از تغییرات خود را هم‌سو با بازار ارز دنبال می‌کند. با تغییرات ادامه‌دار قیمت دلار و نوسان‌های بازار ارز، فروشندگان بدون در نظر گرفتن کشش بازار و سمت تقاضا، قیمت خودرو را براساس دلار تعیین می‌کنند. تحلیل فعالان بازار خودرو از دورنمای اقتصاد باعث شده، همچنان قیمت خودرو افزایشی پیش‌بینی شود. البته این انتظار از بازار خودرو به طریقی است که با شرایط سمت تقاضا هم‌خوانی ندارد. برخی هم با اشاره به نسخه دولت در زمینه عرضه خودرو در بورس کالا امیدوارند از التهاب بازار خودرو در نیمه دوم امسال کاسته شود و قیمت‌ها در محدوده تغییرات منطقی قرار گیرند. هرچند که تحلیلگران تأکید می‌کنند بورس کالا تنها در مقام بسترساز می‌تواند بازار خودرو را شفاف کند اما قیمت‌ها تنها به تناسب تقاضای سرمایه‌گذاری و عرضه فعلی در بازار واکنش نشان می‌دهد و بهتر است سیاستگذار از پلت‌فورم بورس کالا برای ریل‌گذاری صحیح در سیاستگذاری بهره گیرد.
مسکن پیشتاز در رقابت با بازارها
بازار مسکن در قیاس با دیگر بازارها بیشترین بازدهی را در شش ماه ابتدایی امسال به ثبت رساند. هم تعداد معاملات مسکن و هم متوسط قیمت هر مترمربع مسکن در تهران نشان می‌دهد بازار مسکن نسبت به سایر بازارها بازدهی بهتری به سرمایه‌گذاران داشته اما همچنان نسبت به تورم (نرخ تورم ۱/۴۲درصدی در شهریور ۱۴۰۱) عقب است. متوسط قیمت هر مترمربع مسکن در ابتدای امسال ۲/۳۴ میلیون تومان بود اما در پایان شهریور این رقم به ۷/۴۲ میلیون تومان رسید. بازدهی ۸/۲۴درصدی (نزدیک ۲۵ درصد) نشان می‌دهد مسکن نسبت به دیگر بازارها بیشترین بازدهی را داشته است. تعداد معاملات مسکن هم به‌طور متوسط در پایان فروردین در حالی ۴/۳ هزار فقره بوده که در پایان مرداد به ۸/۷ هزار فقره رسیده است. البته معاملات بازار مسکن در شش ماه ابتدایی به بالای ۱۰ هزار فقره هم رسید که نشانه‌های جدی رونق را دوباره فعال کرد اما این وضعیت پایدار نماند. با احتمال رسیدن به توافق در مذاکرات احیای برجام پیش‌بینی رکودی بازار مسکن در نیمه دوم امسال تشدید شده، هرچند رونق کوتاه‌مدت بازارها هم تا قبل از پایان سال پیش‌بینی شده است.
نتیجه‌گیری
کارنامه بازارها نشان می‌دهد، بازار طلای داخل و خودرو کمترین بازدهی را در پایان شش ماه ابتدایی امسال به ثبت رساندند اما بازار مسکن با بیشترین بازدهی نسبت به سایر بازارها روبه‌رو بود. در مقام قیاس اگرچه مسکن مقدم از همه بازارها پیشتاز شد اما لحاظ نرخ تورم ۱/۴۲درصدی در شهریور ۱۴۰۱ و نرخ سود بین‌بانکی ۹۴/۲۰درصدی گویای این است که سرمایه‌گذاران تنها بخشی از ریسک‌ها و تورم را پوشش داده‌اند و عملاً سودی نصیب سرمایه‌گذاران نشده است. تداوم این روند در بیشتر بازارها در نیمه دوم امسال هم با توجه به شرایط کنونی اقتصاد و ابهام در سرنوشت برجام قابل انتظار است. هرچند سیاست‌ها و رفتارهای التهاب‌زای دولت در اقتصاد هم می‌تواند سیگنال دیگری به بازارها بدهد و شاهد تب و تاب بیشتر در نیمه دوم امسال بازارها باشیم. در شرایط فعلی نیز ناآرامی های اجتماعی و اعتراضات نیز بازارها را تحت تاثیر قرار داده است.
سردار خالدی - روزنامه‌نگار