به گزارش صدای بورس با شروع اعترضات به درگذشت مهسا امینی از اواخر شهریورماه جاری قطعی اینترنت بین‌المللی و تشدید اختلالات در دسترسی عموم کاربران و فیلترینگ گسترده پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی باعث نارضایتی کاربران و کسب‌وکارهای مجازی شد. این تجربه تازه نبوده پیش از این در اعترضات ۹۸ مردم ایران حدود ۱۰ روز به اینترنت دسترسی نداشتند. در هرشکل در اعترضات اخیر قطعی اینترنت همراه در ساعاتی از شرایط دشواری را برای کاربران ایرانی رقم زد و همین مسئله باعث شد تا کاربران به دنبال راه‌هایی برای نجات از این وضعیت باشند و در این میان بسیاری معتقدند که رؤیای دسترسی به اینترنت آزاد تنها با دسترسی به سرویس اینترنت ماهواره‌ای استارلینک تعبیر می‌شود.
این ماجرا تا آنجا پیش رفت که کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی از ایلان ماسک مدیرعامل شرکت اسپیس‌ایکس خواستند تا استارلینک را در دسترس ایرانیان قرار دهد. ایلان ماسک روز ۲۹ شهریور در توئیتی جنجالی برای ارائه سرویس اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران خواستار معافیت از تحریم‌ها شد و پس از این درخواست، ۳۰ شهریور، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده اعلام کرد که می‌توان برخی از تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای را به ایران صادر کرد.
این خبر موج گستردهای از واکنش‌ها را به همراه داشت. بسیاری از افراد معتقدند اینترنت ماهواره ای قابل استفاده در ایران نیست یا می‌گویند که هزینه راه اندازی آن بسیار زیاد است و عملاً پروژه اینترنت ماهواره‌ای در ایران کنسل است اما برخی نسبت به آن امیدوارند تا در آینده نزدیک این اتفاق رخ دهد. در این گزارش می‌خواهیم به سؤالاتی که پیرامون اینترنت ماهواره‌ای هستند بپردازیم و شرایط استفاده از آن و امکان به کار بردن آن در ایران را بررسی کنیم.
این اینترنت ماهواره‌ای استارلینک چیست و چالش‌های راه‌اندازی آن در ایران چیست؟ آیا محقق خواهد شد؟
پس از این‌که ایلان ماسک با انتشار توئیتی اعلام کرد اینترنت ماهواره‌ای استارلینک برای ایران فعال می‌شود سایت رسمی استارلینک در ایران فیلتر شد. سایت رسمی اینترنت ماهواره‌ای استارلینک که حاوی اطلاعاتی درباره خدمات این سرویس، راهنمایی استفاده از آن و خرید شارژ این سرویس است.
آرین اقبال درباره وضعیت اینترنت استارلینک به دنیای اقتصاد گفته «اینترنت استارلینک هنوز در کشور فعال نشده است. فعال شدن این اینترنت در کشور ما به زمان نیاز دارد. تجهیزات استارلینک نه‌تنها وارد ایران نشده‌اند، بلکه تجهیزاتش در کشورهای منطقه هم بسیار محدود است. دسترسی به تجهیزات این سرویس باید از طریق سفارش مستقیم باشد. طبیعتاً ثبت سفارش مستقیم از طریق شرکت استارلینک برای کاربران امکان‌پذیر نیست و به احتمال زیاد این تجهیزات در آینده به شکل قاچاق وارد می‌شوند. ظاهراً قاچاقچیان هم هزینه خیلی بالایی برای این تجهیزات اعلام کرده‌اند. اگر این تجهیزات به شکل رسمی و قانونی وارد شوند، در گران‌ترین حالت ۲۰ میلیون تومان خواهند بود؛ اما در حال حاضر برای خرید این تجهیزات - طبیعتاً از روش‌های غیررسمی- هزینه‌ای بین ۵۰ تا۶۰ میلیون تومان اعلام شده است. این سرویس اینترنت هنوز فعال نشده است، اما اگر هم فعال شود مشکلات دیگری برای دسترسی به آن وجود دارد.»
اینترنت ماهواره‌ای استارلینک چیست؟
ابتدا باید بدانیم که اینترنت ماهواره‌ای چیست؟ اینترنت ماهواره‌ای به قابلیت دریافت و انتقال داده‌ها از دیش‌های ماهواره‌ای کوچک در سطح زمین و ارتباط با ماهواره‌های مخصوص موجود در فضا می‌گویند. البته این فناوری چیز تازهای نیست و در گذشته نیز وجود داشته ولی به دلیل سرعت پایین و تأخیر و هزینه بالا کمتر مورد استفاده قرار می‌گرفت و تنها در مناطق دورافتاده ایالات متحده کاربرد داشت. طی سال‌های گذشته، با به‌کارگیری فناوری‌های جدید در ماهواره‌ها تا حدودی این مشکل برطرف شده است و اینترنت ماهواره‌ای این قابلیت را دارد که با سرعت‌های بالای اینترنت‌های فیبر نوری رقابت کند.
بیشتر بخوانید:
استارلینک چیست؟
در حوزه اینترنت ماهواره‌ای شرکت‌ها و پروژههای بسیار بزرگی وجود دارند که معروف‌ترین آن‌ها «استارلینک» (Starlink) است. استارلینک به پروژه ویژه شرکت «SpaceX» گفته می‌شود که قرار است ۱۲۰۰۰ ماهواره را در مدار نزدیک زمین (LEO) قرار دهد تا از این طریق، اینترنتی با سرعت بالا و تأخیر پایین فراهم کند. روند ایجاد آن از سال ۲۰۱۵ آغاز و در سال ۲۰۱۸ نمونه‌های اولیه ماهواره‌هایی که قرار بود در این شبکه استفاده شوند، ساخته شد. هدف Starlink ایجاد یک شبکه اینترنت پرسرعت در فضاست که دسترسی به اینترنت را در زمین تسهیل می‌کند. در کنار استارلینک چندین شرکت دیگر ازجمله هیوزنت (HughesNet) و ویانت (Vianet) وجود دارند که خدمات اینترنت ماهواره‌ای را برای بخش خانگی ارائه می‌دهند؛ مخصوصاً در مناطق روستایی و سایر مناطق جهان که از اینترنت پرسرعت دارای پهنای باند بالا محروم هستند. در سال‌های گذشته اینترنت ماهواره‌ای بسیار مورد توجه قرار گرفته است و این موضوع هم به دلیل آن است که اینترنت ماهواره‌ای محدودیت سایر روش‌های ارائه سرویس اینترنت را ندارد و می‌تواند به‌راحتی برای ارائه اینترنت پرسرعت در مناطقی که به اینترنت پایدار دسترسی ندارند یا کاملاً از آن محروم هستند، استفاده شود. علاوه بر این، برای بهره‌مندی از اینترنت ماهواره‌ای نیازی به استفاده از خط تلفن نیست و تنها وسیله لازم برای استفاده از اینترنت ماهواره‌ای، یک دیش ماهواره کوچک برای دریافت سیگنال‌های ماهواره‌ها و انتقال آن‌ها به مودم است.
استارلینک چگونه کار می‌کند؟
استارلینک روی یک فناوری خدمات اینترنت ماهواره‌ای کار می‌کند که در دهه‌های پیشین نیز وجود داشته اما فراگیر نبوده است. یک سیستم ماهواره‌ای که به جای استفاده از فناوری کابل، مانند فیبر نوری، برای انتقال داده‌های اینترنتی از سیگنال‌های رادیویی از طریق خلأ فضا استفاده می‌کند. ایستگاه‌های زمینی سیگنال‌هایی را به ماهواره‌ها در مدار ارسال می‌کنند که به نوبه خود داده‌ها را به کاربران Starlink در زمین ارسال می‌کنند. هر ماهواره استارلینک ۲۶۰ کیلوگرم وزن دارد و دارای بدنه‌ای صاف است که تعداد ۶۰ عدد از این ماهواره‌ها در یک موشک فالکون ۹ اسپیس ایکس می‌تواند جای گیرد. با قرارگیری این ماهواره‌ها در مدار، از انرژی خورشیدی برای تأمین الکتریسیته موردنیاز این ماهواره‌ها استفاده می‌شود.
اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در کدام کشورها فعال است؟
ماهواره‌های استارلینک اکنون در ایالات متحده، مکزیک، و بخش قابل توجهی از کانادا و اروپا، و همچنین استرالیا و نیوزیلند در دسترس هستند. طبق ادعای شرکت استارلینک، این سرویس برای مردم ۳۲ کشور در سراسر جهان در دسترس و قابل استفاده است. استارلینک در بیشتر بخش‌های ایالات متحده، بخش جنوبی کانادا، تمام مکزیک، بیشتر اروپا به‌جز اسکاندیناوی، بخش‌هایی از امریکای جنوبی، پرتراکم‌ترین مناطق استرالیا و نیوزیلند در دسترس است. همچنین اعلام شده که دیگر مناطق جهان ازجمله کشورهای آفریقایی نیز به‌زودی در سال ۲۰۲۳ قادر به استفاده از این سرویس خواهند بود. استارلینک همچنین قرار است در سال ۲۰۲۳ به سراسر آسیای جنوب شرقی و ژاپن، همراه با مناطق کم‌تراکم در نیمه شمالی استرالیا وارد شود. در امریکای جنوبی، استارلینک در شیلی و بیشتر برزیل در دسترس و قرار است در سال ۲۰۲۳ در سایر نقاط این قاره نیز منتشر شود. در جریان جنگ اوکراین و روسیه نیز، اسپیس ایکس، استارلینک را در اوکراین فعال کرد. هزاران گیرنده استارلینک نیز به اوکراین فرستاده شده‌اند تا مناطق جنگ‌زده را متصل نگه دارند.
موانع استفاده از اینترنت ماهواره‌ای چیست؟
در این رابطه چند مسئله وجود دارد. یکی مسئله تحریم‌ها مطرح است و دیگر این‌که پیش از این ایلان ماسک و شرکت اسپیس ایکس اعلام کرده بود بدون مجوز دولت‌ها به کشوری اینترنت ماهواره‌ای نمی‌دهد و سال گذشته مقامات دولت اعلام کرده بودند استارلینک باید شرایط و مقررات ایران را بپذیرد. مشکل دیگر هم هزینه بالای استفاده از این اینترنت است و مسئله آخر فیلترینگ است.
در رابطه با تحریمهای خارجی همان‌طور که وزارت خزانه‌داری ایالات متحده اعلام کرد تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای در راستای دسترسی آزاد به اینترنت در ایران از تحریم خارج شده است. پس می‌توان گفت این مشکل به نوعی حل شده است. البته برخی هم می‌گویند که دسترسی به تجهیزات این اینترنت مقدور نیست. اما ازآنجاکه تجهیزات اتصال به اینترنت ماهواره‌ای خیلی تجهیزات بزرگی نیست احتمالاً در قالب کالای قاچاق، به ایران وارد می‌شوند. البته در ابتدا مانند هر دستگاه دیگر، دسترسی به آن محدود است، اما تجربه نشان می‌دهد که با گذشت زمان دسترسی به تجهیزات موردنیاز سخت نخواهد بود.
اما موضوع مجوز بحث‌برانگیز است. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات به‌تازگی گفته است که براساس ضوابط «شورای عالی فضای مجازی ایران»، استارلینک نمی‌تواند بدون مجوز کارش را در ایران آغاز کند و این موضوع از سوی ایران به اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) اعلام شده است. بنابراین، فعالیت اینترنت ماهواره‌ای در ایران تنها از طریق مجوزهای ارائه‌شده امکان‌پذیر است و بدون مجوز نمی‌توان از اینترنت ماهواره‌ای استفاده کرد و قانونی نیست. زارع‌پور در روز ۳۰ شهریور ضمن اشاره به موضوع نیاز به مجوز اینترنت ماهواره‌ای از ایران گفته است که به دلیل ناقص بودن پوشش استارلینک، بعید می‌داند اینترنت ماهواره‌ای این شرکت به این زودی‌ها بتواند در ایران سرویس دهد. این موضوع تا حدی درست است که اجرای پروژه اینترنت ماهواره‌ای در ایران و مهیا کردن تجهیزات آن کمی زمان می‌برد ولی از طرفی طبق گزارش‌ها شرکت اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به منظور فعالسازی این پروژه در ایران دکل‌هایی با بُرد ۸۰۰ کیلومتر را در ترکیه مستقر کرده است که می‌تواند به سرعت انجام این پروژه کمک شایانی کند.
موضوع بعدی، هزینه‌های اینترنت ماهواره‌ای است. خرید تجهیزات این ماهواره حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ دلار هزینه دارد و شارژ ماهانه آن هم چیزی در حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ دلار است. که می‌توان گفت برای خرید اینترنت هزینه بسیار بالایی است. هرچند مطرح شده ممکن است کاربران ایرانی معاف از پرداخت شارژ ماهیانه باشند که صحت و سقم آن مشخص نیست. و در آخر موضوع فیلتر کردن اینترنت ماهواره‌ای استارلینک است که آیا دولت توان آن را دارد؟ پاسخ به این سؤال بله است، اما این کار از سوی دولت‌ها انجام نمی‌شود. راه از دسترس خارج کردن این ماهواره‌ها حمله موشکی خارج از جو است. ولی این اقدام چنان هزینه‌ای به همراه دارد که احتمالاً انجام نخواهد شد. زیرا با از دسترس خارج کردن یک ماهواره، مقررات بین‌المللی نقض می‌شود و علاوه بر آن به دارایی یک کشور نیز تعرض می‌شود که پیامدهای سنگینی به همراه دارد. از طرف دیگر تعداد این ماهواره‌ها بسیار زیاد است و برای فیلتر کردن نیاز است که تعداد بالایی از آن‌ها نابود شود که کاری پرهزینه و البته با تبعات بالاست. معمولاً دولت‌ها به دلیل هزینه‌های مالی و دیپلماتیک تن به این مسئله نمی‌دهند.
حامد وحیدی - روزنامه‌نگار