قراردادهای پیمان آتی، سوآپ و اختیار معامله از مهمترین ابزارهای پوشش ریسک در بازارهای سرمایه گذاری دنیا هستند. در ایران نیز از گونه های مختلف ابزارهای مشتقه و قراردادهای آتی استفاده می‌شود. یکی از این ابزارها اوراق اختیار فروش تبعی است و دستورالعمل آن در تاریخ ۳۱/۰۳/۱۳۹۱ به تصویب رسیده است. این اوراق در شرایط بحرانی ابزار بسیار خوبی جهت کاهش ریسک سرمایه گذاری در بازار بورس و اطمینان بخشی به سرمایه گذاران در خصوص ارزندگی سهم و حفظ منافع آنهاست.
یکی از تفاوت های اصلی اختیار فروش تبعی با اختیار فروش عادی در این است که در اختیار فروش تبعی خریدار ملزم به داشتن دارایی پایه است. اختیار فروش تبعی با دو هدف حمایت سهام و تأمین مالی منتشر می‌شود. در حالتی که اختیار فروش تبعی به منظور بیمه سهام عرضه شود، هدف از انتشار حمایت سهامدار عمده از یک سهم با تضمین کف قیمتی در سررسید یا تضمین درصد مشخص از بازدهی قیمتی سهم است. در این روش خریدار الزامی به خرید هم‌زمان سهام پایه نخواهد داشت. همچنین قابل ذکر است که تاکنون برای اختیار فروش تبعی به شیوه حمایت سهام معاملات ثانویه وجود نداشته است و سهامداران صرفاً می توانند در تاریخ مشخص اختیار خود را اعمال کنند و یا در صورت بیشتر بودن قیمت سهام در بازار از اعمال اختیار خود صرف نظر کنند.
نوع دیگر انتشار اوراق اختیار فروش تبعی به منظور تأمین مالی صورت می گیرد که این روش عبارت است از تأمین مالی کوتاه مدت ناشر یا سهامدار عمده با پشتوانه دارایی سهمی. در این روش در سررسید با بازخرید سهام پایه توسط ناشر به قیمت اعمال، معادل اصل و نرخ تضمین‌شده به خریداران بازگردانده خواهد شد.
اما با وجود گذشت سال ها از اجرایی شدن دستورالعمل اختیار فروش تبعی، به دلیل محدودیت‌های اعمال شده بر روی آن شاهد توسعه نیافتن بازار این اوراق و عدم استقبال گسترده فعالان بازارهای مالی بوده ایم. اعمال محدودیت های حجمی، عدم تناسب عرضه اوراق با تقاضای موجود، تفکیک خریداران حقیقی وحقوقی و از همه مهمتر نبود بازار ثانویه معاملات، عوامل اصلی عدم رونق بازار اوراق تبعی در طول این سال ها هستند.
با این حال عرضه جدید اوراق تبعی از سوی صندوق سرمایه گذاری مشترک توسعه بازار، در شرایط کنونی می تواند عملکرد صندوق های درآمد ثابت را بهبود بخشد. این اوراق که توسط صندوق سرمایه‌گذاری مشترک توسعه بازار در تاریخ ۱۹ مهر ۱۴۰۱ بر روی سهام ۱۵ شرکت ایران‌خودرو، سایپا، پالایش نفت بندرعباس، پتروشیمی پارس، مخابرات ایران، پالایش نفت اصفهان، پالایش نفت تهران، سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی، ملی صنایع مس، فولاد مبارکه، بانک تجارت، بانک ملت، بانک صادرات، بانک پارسیان و ارتباطات سیار ایران با مجموع ارزش حدودی ۲۰۰۰ میلیارد تومان صورت گرفت با هدف تأمین مالی این صندوق و با سود تضمین شده ۲۲ درصد اجرا شد.
همان گونه که در اطلاعیه عرضه این اوراق ذکر شده است، تنها صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت می توانند این اوراق را خریداری کنند. در صورت عدم استفاده صندوق های درآمد ثابت از این ابزار، با توجه به الزام این صندوق ها به سرمایه گذاری حداقل ۱۵ درصد و حداکثر ۲۵ درصد از کل ارزش دارایی های خود در سهام و شرایط بسیار نامتعادل و غیر قابل پیش بینی بازار سهام در این روزها، بازدهی صندوق های درآمد ثابت با نوسانات زیادی مواجه می‌شود. از این رو استفاده از امتیاز داده شده توسط سازمان بورس و اوراق بهادار می تواند نقش بسیار سازنده ای در کاهش نوسانات خالص ارزش دارایی ها و هموار سازی سود این صندوق ها داشته باشد. با توجه به کاهش پیش بینی پذیری و ضعف شدید نقدینگی در شرایط کنونی بازار سرمایه، امیدواریم گسترش ابزارهای پوشش ریسک، راهکار خوبی برای رشد و توسعه و جذب نقدینگی‌های سرگردان و کاهش نااطمینانی در این بازار باشد.
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۶۴