به گزارش صدای بورس حدود پنج سال است که باتوجه به جذاب شدن استارت‌آپ‌ها برای عموم افراد جامعه، موضوع ورود این شرکت‌ها به بورس بحث داغ روز شد مخصوصا در سال ۹۹ که با نشان دادن چهره خوش و شاداب بورس به مردم این بازار به یکباره صفر و صد را تجربه کرد، در این سال پر فراز و فرود درحالی که همه منتظر عرضه اولیه شرکت‌های کارآفرین بودند این اتفاق رخ نداد. بر این اساس اواخر خرداد ماه سال ۱۴۰۰ محمدعلی دهقان دهنوی، رئیس سابق سازمان بورس اعلام کرد که هدف این بوده که پنج استارت‌آپ را وارد بورس کنیم اما این اقدام با موانع زیادی همراه است که از بیرون تحمیل شده و اگر این موانع برطرف نشود آسیب‌هایی را به استارت‌آپ‌ها وارد می‌کند. در این میان محمد جواد آذری جهرمی، وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات هم سال ۹۹ در لایو اینستاگرامی درباره دلایل مانع‌تراشی برای استارت‌آپ‌هایی که قصد ورود به بورس را دارند، گفت: چند بحث وجود دارد؛ یکی بحث دارایی‌های نامشهود که بورس روی این مسئله حساس است، از این نظر که بعدا صدمه‌ای به سرمایه مردم وارد نشود البته راه‌حل و دستورالعمل دارد و ما هم دستورالعملش را به سازمان بورس داده‌ایم. سرانجام با روی کار آمدن دولت سیزدهم ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه رنگ حقیقت به خود گرفت و تپسی نخستین شرکتی بود که نام آن بر تابلوی فرابورس نمایان شد. علی سمساریلر، فعال استارت‌آپی در گفت و گو با هفته‌نامه اطلاعات بورس مزایای ورود استارت‌آپ‌ها به بورس و مدل‌های ارزشگذاری این شرکت‌ها را واکاوی کرد.
* استارت‌آپ‌ها چه نقشی در بورس و اقتصاد کشور می‌توانند داشته باشند؟
از کارکردهای مهم بازار سهام، مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری است. به‌دلیل تنوع سهام شرکت‌ها در صنایع مختلف، با تشکیل صندوق و یا سبدی از سهام شرکت‌های متنوع می‌توان ریسک کاهش ارزش سهام برخی شرکت‌ها را با افزایش ارزش سایر سهام آن سبد یا صندوق مدیریت کرد. بنابراین بسیار مهم است که سهام شرکت‌هایی از همه بخش‌های اقتصاد یک کشور نمایندگانی در بازار بورس داشته باشند. با نگاهی به بازارهای بورس بین‌المللی در میابیم که یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی تعیین کننده در آنها که اتفاقا در دوران رکود همه‌گیری کرونا کمک زیادی به این بازارها کرد، شرکت‌های استارت‌آپی هستند که در حال حاضر در "صدر با ارزش‌ترین شرکت‌های جهان" هستند. شرکت‌هایی مانند "اپل، مایکروسافت، الفبت (گوگل)، آمازون و..." . البته اینجا منظور از شرکت‌های استارت‌آپی شرکت‌های نوپا نیستند، بلکه منظور شرکت‌های تکنولوژی محور (دانش بنیان) بالغی هستند که معمولا محصولات و خدماتی بر بستر اینترنت و در حوزه IT ارائه می‌کنند. این شرکت‌ها به‌صورت استارت‌آپی راه‌اندازی و راهبری شده‌اند، اما هنگام ورود به بورس و عرضه اولیه سهام (IPO) در دوره بلوغ خود هستند. به‌نظر می‌رسد جای این بخش از اقتصاد که به "اقتصاد دیجیتال" معروف است در بازار سرمایه کشورمان خالی است و سهامداران بورس کشور از منافع رشد سریع این شرکت‌ها که خود مردم مستقیما کاربران و مشتریان آنها هستند، محروم مانده‌اند.
* ورود استارت‌آپ‌ها به بورس را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از نکات مهم در این خصوص همین کلمه استارت‌آپ است که برای ورود به بورس، منظور استارت‌آپ در مرحله بلوغ است و نه هر شرکت نوپایی در هر مرحله از دوران فعالیتش. شرکت‌های استارت‌آپی که در ابتدا با انتخاب یک مدل کسب و کار مناسب، که معمولا در بازار کشورهای دیگر موفق هستند، مثلا مدل کسب و کار شرکت‌هایی که یونیکورن شده‌اند (شرکت استارت‌آپی خصوصی که ارزش آن به یک میلیارد دلار رسیده است)، با فعالیت حدود یک دهه (که اکنون متوسط سن ایجاد یک یونیکورن در دنیاست) توانسته‌اند با ارائه محصولات یا خدمات تکنولوژی محور، کاربران میلیونی و سهم بازار کافی کسب کرده و از مرحله سر به سر (Break-Even) عبور کنند. این بدان معنی است که این شرکت‌ها دیگر برای ادامه حیات خود به سرمایه نیاز ندارند بلکه هدف آنها از جذب سرمایه، سرمایه توسعه‌ای با هدف رشد سریعتر است. بنابراین، این کسب و کارها تثبیت شده‌اند و ریسک سرمایه‌گذاری در آنها به مراتب کمتر از استارت‌آپ‌های جوان است که برای ادامه حیات خود جذب سرمایه می‌کنند. برای استارت‌آپ‌های تا پیش از مرحله بلوغ، شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه (VC)، شتابدهنده‌ها (Accelerator) و مراکز رشد (Incubator) بهترین ابزارهای سرمایه‌گذاری و کمک به رشد آنها هستند که البته در کشور ما مدل بورسی شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه هم چند سالی است شکل گرفته ولی به‌دلیل مشکلات ساختاری موفقیت چندانی نداشته است. با درنظر گرفتن این نکات در حال حاضر در کشورمان چند شرکت استارت‌آپی در مرحله بلوغ داریم که می‌توانند در بازار بورس پذیرش شوند، ولی به‌نظر این روند به کندی پیش می‌رود.
* ارزیابی شما از مدل ارزشگذاری اینگونه شرکت‌ها چیست؟
یکی از مهمترین مراحل عرضه اولیه سهام هر شرکت مسئله ارزشگذاری است. در خصوص ارزشگذاری استارت‌آپ‌ها مدل‌های متنوعی در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد که می‌توان از آنها کمک گرفت. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت اهداف "رشد سریع و افزایش سهم بازار" این شرکتهاست، که از طریق پایین نگه داشتن حاشیه سود و صرف‌نظر کردن از سود عملیاتی حاصل می‌شود. بر این اساس برای مقایسه ارزش این نوع شرکت‌ها با شرکت‌های بورسی شاید نسبت‌هایی مثل قیمت به سود (P/E) معیار مناسبی نباشد و در مقابل نسبت‌هایی مانند قیمت به فروش (P/S) با در نظر گرفتن ضرایبی برای سرعت رشد این نوع شرکت‌ها شاخص مناسب‌تری باشد. در سرمایه‌گذاری و خرید سهام معمولا دو نوع سود در نظر گرفته می‌شود. یکی سود تقسیمی حاصل از عملکرد یک شرکت (Dividend) و دیگری سود حاصل از رشد قیمت آن سهم (Capital Gain)، که در استارت‌آپ‌ها معمولا بیشترین سود از نوع دوم است، زیرا شرکت‌های استارت‌آپی با هدف رقابت در جهت کسب سهم بازار بیشتر معمولا حاشیه سود عملیاتی‌شان را پایین در نظر می‌گیرند. نکته دیگری که در ارزشگذاری این شرکت‌ها باید توجه داشت، میزان دارایی‌های نامشهود (Intangible Asset) این کسب کارهاست که در دنیای امروز به روش‌های گوناگونی شناسایی و ارزشگذاری می‌شوند. گاهی دارایی‌های نامشهود این شرکت‌ها ۹۰ تا ۹۵ درصد مجموع دارایی‌های آنهاست و همین مزیت است که این کسب و کارها را مقیاس‌پذیر (Scalable) می‌کند بنابراین شاید تابلوهای اختصاصی و یا عرضه اولیه برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای که شناخت و درک بهتری از سرمایه‌گذاری در دارایی‌های نامشهود دارند، راهکاری باشد که بتوان با کمک آنها ریسک سرمایه‌گذاری در این کسب و کارها را مدیریت و با ارزشگذاری عادلانه ورود آنها به بورس را تسهیل کرد.
* ورود استارت‌آپ‌ها به بورس چه مزایای دیگری دارد؟
از دیگر مزایای ورود این شرکت‌ها به بورس علاوه بر تأمین مالی جهت کمک به رشد و توسعه سریعتر آنها، ایجاد فرصت نقدشوندگی برای بخشی از سهام سرمایه‌گذاران اولیه، کارآفرینان و تیم آن شرکتهاست که این خود موجب تشویق و ترغیب سایر کارآفرینان و سرمایه‌گذاران جهت ورود و فعالیت در این حوزه است. همواره یکی از مزایای ورود شرکت‌ها به بورس ایجاد شفافیت در خصوص عملکرد آنها به‌واسطه نظارت سازمان بورس و ارائه گزارشات عمومی دوره‌ای منظم توسط آن شرکتهاست که در مورد کسب و کارهایی که تعداد کاربران میلیونی دارند نیز موجب شفافیت، تثبیت و تداوم ارائه خدمات آن شرکت‌ها می‌شود. علاوه بر این با توجه به تعداد میلیونی کاربران این استارت‌آپ‌ها، با امکان سهامدار شدن کاربران در این شرکت‌ها، رشد این شرکت‌ها از اثر شبکه‌ای و تساعدی بهره‌مند می‌شود، زیرا کاربران با خرید از این کسب و کارها خود در منافع حاصله شریک و سهیم خواهند بود. ورود به بورس این استارت‌آپ‌ها علاوه بر منافعی که برای بورس، کارآفرینان و سرمایه‌گذاران خواهد داشت، در کنار ایجاد اشتغال افراد تحصیلکرده و متخصص، موجب رشد و شکل گیری برندهای ملی در مقابل برندهای بین‌المللی می‌شود. رشد اقتصادی از محل "افزایش بهره‌وری" و "رشد بخش خدمات در اقتصاد" که کشور ما دچار عقب ماندگی است، از دیگر منافع رشد اقتصاد دیجیتال با ورود استارت‌آپ‌ها به بورس است.
بنابراین انتظار می‌رود مسئولانی که به نوعی می‌توانند روند ورود شرکت‌های استارت‌آپی بالغ به بورس را تسهیل و تسریع کنند، از این فرصت مغتنم در جهت منافع ملی گام‌های محکم و قاطعی بردارند و مشکلات پیش روی این روند را که راه‌حل‌های فراوان تجربه شده‌ای در بسیاری از کشورها دارد را برطرف کنند.
- ملیکا حمزه‌ئی - خبرنگار
- منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۶۵